Morgunblaðið - 27.09.2002, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 27. SEPTEMBER 2002 31
V
IÐ HÖFUM ofmetið
fræðslu og vanmetið
uppbyggilegt starf á
jákvæðum nótum,“
segir Þórólfur Þór-
lindsson, formaður Áfengis- og
vímuefnaráðs, um forvarnarstarf
gegn vímuefnanotkun unglinga.
Hann lætur af störfum sem formað-
ur ráðsins á næstunni, en því starfi
hefur hann gegnt sl. fjögur ár.
Hann segir forvarnarstarf hér á
landi hafa borið árangur og að
neysla unglinga á ólöglegum vímu-
efnum hafi dregist
saman undanfarin ár.
„Í forvarnarstarfinu
er lögð meiri áhersla
en áður á að efla gras-
rótina, þ.e. foreldra-,
æskulýðs- og tóm-
stundastarf og for-
varnarstarf í skólum.
Forvarnarstarf er
grasrótarstarf. Það
byggist á því að virkja
sem flesta til starfa á
sínum eigin forsend-
um. Í mörgu af besta
forvarnarstarfi sem
unnið er á Íslandi, er
aldrei nokkurn tím-
ann minnst á vímu-
efni. Starfið snýst
fyrst og fremst um það að búa ungu
fólki sem best skilyrði.“
Skilaboðin misvísandi
Nýlegar fréttir frá SÁÁ herma
að vímuefnaneysla unglinga hafi
aldrei verið meiri. Þórólfur segir
vandann vissulega mikinn. „Hins
vegar er rétt að hafa í huga að ef við
horfum á efstu bekki grunnskóla
hefur dregið úr neyslunni frá árinu
1998 og fram til 2002. Við megum
hvorki vanmeta né ofmeta þann hóp
unglinga sem er í neyslu. Með því
sendum við röng skilaboð. Ef við
t.d. hömrum sífellt á því að allir séu
í neyslu fara unglingarnir að trúa
því og hugsa sem svo að fyrst allir
séu að gera það hljóti það að vera í
lagi.“
Í stuttu máli hefur þróun í notk-
un ólöglegra vímuefna verið sú að
aukning varð á neyslunni meðal
unglinga á Íslandi á árunum 1984-
1998. Síðan dró úr henni og nú
stendur hún í stað. Þetta sýna
kannanir sem gerðar hafa verið á
vímuefnaneyslu nemenda í 10. bekk
frá 1984. Á sama tíma er neyslan að
aukast víða í nágrannalöndunum.
Þórólfur segir að því líti erlendir að-
ilar nú til Íslands hvað varðar upp-
byggingu forvarnarstarfs.
„Í forvarnarstarfi skiptir höfuð-
máli að það sem við erum að segja
unga fólkinu sé trúverðugt. Allir
virðast sammála um að reykingar
séu skaðlegar. Hins vegar erum við
að takast á um það við unglingana
hvort hass eða e-pillur séu skaðleg-
ar. Í dag eru skilaboð um skaðsemi
misvísandi og erfitt fyrir ung-
lingana að átta sig á hver hættan sé.
Þess vegna skiptir fræðsla og upp-
lýsingastarf hvað varðar þessi efni
miklu máli í dag.“
Sjálboðastarfið lifir enn
Þegar Áfengis- og vímuefnaráð
tók til starfa árið 1998 var ákveðið
að leggja megináherslu á forvarn-
arstarf barna- og unglinga í efstu
bekkjum grunnskóla.
Þórólfur telur margt
hafa tekist vel. „Við
erum sífellt að læra
hvernig standa má að
forvarnarstarfinu. Við
verðum að taka tillit til
þess að umhverfið sem
við erum að vinna í
tekur stöðugum breyt-
ingum. Það hefur tek-
ist vel að virkja for-
eldra, en á öðrum
forsendum en áður.
Foreldrarnir starfa nú
meira sem hópur.
Starf þeirra skilar
mun betri árangri
þegar þeir vinna sam-
an en ekki hver í sínu
horni. Það er alveg sama hvernig á
málið er litið, foreldrar sem upp-
alendur og ekki síður sem hags-
munahópur munu alltaf gegna lykil-
hlutverki í öllu forvarnarstarfi sem
snýr að börnum.“
Þórólfur segir að árlega sé m.a.
úthlutað úr Forvarnasjóði, sem
Áfengis- og vímuefnaráð hafi um-
sjón með, fé til samtaka foreldra.
„Foreldrar vinna oft mikið starf
fyrir lítið fé. Sjálfboðaliðastarfið lif-
ir enn góðu lífi meðal þeirra. Það
sama gildir um íþróttafélögin, tóm-
stunda- og æskulýðsstarf og for-
varnarstarf í skólum. Það er einmitt
frjálsa félagastarfið sem við viljum
virkja.“
Áfengis- og vímuefnaráð hefur
hrint af stað áætlun í samstarfi við
fyrirtækið Rannsóknir og grein-
ingu. „Kannað verður á kerfisbund-
inn hátt hver neyslan er, ekki að-
eins á landsvísu, heldur í hverju
skólahverfi og sveitarfélagi fyrir
sig. Þetta er nauðsynlegt, því fólkið
sem við erum að styðja vinnur í sínu
nánasta umhverfi og þarf að fá upp-
lýsingar um hvað er að gerast þar
og hvernig starfið gengur.“
Þórólfur segir rannsóknir sem
þessar geta gefið vísbendingar um
hvaða aðferðir beri árangur í for-
vörnum. „Það er ekki til neitt algilt
svar við því hvernig beri að vinna að
forvörnum. Við teljum nauðsynlegt
að forvarnarstarf sé fjölbreytilegt.
Þannig náum við til ólíkra hópa. Við
höfum sterkar vísbendingar um
mikilvæga áhættuþætti. Þessa
þekkingu reynum við að nýta okkur
til hins ýtrasta.“
Alþjóðlegar sveiflur
En skilar forvarnarstarf tilætluð-
um árangri?
„Í heild held ég að þeir sem vinni
forvarnarstarf hér á landi séu að
vinna gott starf,“ segir Þórólfur og
bendir á að sjá megi árangur m.a. á
því að dregið hefur úr neyslu vímu-
efna í efstu bekkjum grunnskóla á
meðan hún eykst í nágrannalönd-
unum.
Sveiflur í neyslu, sem virðast
fylgjast að hér og erlendis, má m.a.
skýra með því framboði sem er á
ólöglegum vímuefnum hverju sinni
og með breytingum í alþjóðlegri
unglingamenningu og tísku. Þórólf-
ur segir að í Evrópu séu öflugir al-
þjóðlegir hópar sem dreifi vímuefn-
um. Þeir vinna stöðugt að því að
finna árangursríkari aðferðir til að
ná til ungs fólks. „Þeir vinna á móti
okkur. Þeir eiga greiðari leið inn á
markaði eftir að Berlínarmúrinn
féll. Þetta þýðir að við þurfum að
beita öðrum aðferðum en fyrr, við
ráðum minna við framboðið en
verðum að reyna að draga úr eft-
irspurninni. Við byggjum varnir
okkar á því að efla nærsamfélagið
og ég get ekki annað en dáðst að því
starfi sem hér er unnið.“
Hvaða skipulagsbreytingar
myndir þú vilja sjá í forvarnarmál-
um?
„Ég myndi vilja sjá Tóbaks-
varnasjóð og Forvarnasjóð samein-
aða. Ég myndi hins vegar ekki vilja
miðstýrt forvarnarstarf heldur að
sjóðirnir veiti sem mest fé til gras-
rótarstarfsins og þeirra sérfræð-
inga sem vinna beint að forvörnum
með ungu fólki.“ Fornvarnasjóður
úthlutar árlega um 40 milljónum til
félaga og samtaka. „Í dag höfnum
við mörgum góðum verkefnum, það
er blóðugt,“ segir Þórólfur. „Ég tel
að við gætum notað mun meira fjár-
magn en við gerum í dag. Forvarnir
skila árangri. En það verður að taka
tillit til þess að árangurinn er oft
ekki sýnilegur fyrr en eftir nokkur
ár. Forvarnarstarf er fjárfesting
sem margborgar sig en hún skilar
sér ekki strax.“
Vímuefnaneysla unglinga hefur minnkað frá 1998
Forvarnir eru fjár-
festing til framtíðar
Samkvæmt könnunum Áfengis- og vímu-
efnaráðs hefur dregið úr vímuefnaneyslu
unglinga og forvarnarstarf á Íslandi hefur
vakið alþjóðaathygli í kjölfarið.



  
    
 
   
  





  

   

 


 

 

  

 







 







   
    



 
!"! !" # $
$
$ #!"
"!
# ! 
!#
#%


$
#$
! "
 
 
#!     !" #   $
!%
#
##

%
%
&
&
$
$
!
!

'() 

 





 

  
& '(


) *+   )  



Þórólfur
Þórlindsson
ök að ÍMS
við samn-
ns væru
ri í skóla-
tt við að
i að fullu
ðslustjóra
skyldur
amningn-
mótmæltu
ónsdóttur
og er hún
því emb-
samnings-
æta. Þau
amkomu-
um rekst-
da velli
lgja þeirri
i í skóla-
og er það
um skóla-
aldursson,
ðarbæjar,
hafa verið
anna.
andsskóla
ÍMS sem
kólahalds-
fráfarandi
að fram-
tilgangur
sblöndun-
ega fyrir
m,“ segir
sson, for-
andsskóla.
„Eitt er að hafa góðar kenningar en
annað að hafa vald á úrræðum til að
fylgja þeim eftir og framkvæma
þær.“ Jónas segir hins vegar ýmis-
legt hafa farið vel af stað og bendir á
tómstundastarfið í skólanum.
Tungumála- og tölvukennsla frá
fyrsta bekk er meðal þess sem for-
eldrarnir vilja gjarnan að haldi velli
í skólanum svo dæmi séu tekin.
Kennari í skólanum sem Morgun-
blaðið ræddi við tók í sama streng
og taldi áherslu á hnattrænan skiln-
ing, sem m.a. felur í sér að yngstu
nemendur læra tungumál, meðal
þess sem stendur upp úr í skóla-
starfinu. Þá benti hann einnig á
tómstundastarfið eftir skóla sem
hafi verið mjög metnaðarfullt.
Einkavæddir hverfisskólar
Fyrir rúmu ári var kjarasamning-
um kennara breytt á þá lund að allur
vinnutími kennara, annar en per-
sónulegur undirbúningur, var færð-
ur undir verkstjórn skólastjóra. Sú
breyting hefur að mati Eiríks Jóns-
sonar, formanns Kennarasambands
Íslands, orðið til þess að skólar geta
nú markað sér mismunandi stefnur.
Hann segir því kjarasamninga
kennaranna í Áslandsskóla, sem
þeir skrifuðu undir í byrjun árs 2002
eftir þóf við stjórnendur skólans,
ekki vera uppbyggingu óhefðbund-
ins skólastarfs fjötur um fót. Eirík-
ur er þeirrar skoðunar að það atriði,
hvort íslenskir kennarar séu of
íhaldssamir, hafi ekkert með það að
gera hvernig fór í Áslandsskóla.
Þegar til tals kom að bjóða út
kennsluþátt Áslandsskóla og áhugi
var á að fara nýjar leiðir í skólastarf-
inu, bauð Kennarasamband Íslands
þáverandi bæjarstjórn Hafnarfjarð-
ar að gera sérstakan tilraunakjara-
samning, með því skilyrði að bærinn
myndi reka skólann. Því var hafnað.
Að sögn Eiríks taldi bærinn að
kjarasamningar kennara virkuðu
heftandi og hentuðu ekki óhefð-
bundnu skólastarfi. Það lá þó ljóst
fyrir um áramótin 2000/2001 að nýr
kjarasamningur myndi taka gildi 1.
ágúst 2001, á sama tíma og Áslands-
skóli hóf störf. Var kunnugt, allt frá
því umræður um útboð á rekstri hóf-
ust af alvöru í bæjarstjórn, að nýir
samningar myndu veita meira svig-
rúm en áður til að taka upp breytta
kennsluhætti.
KÍ hefur alla tíð verið á móti því
að einkavæða hverfisskóla. „Það er
ekki rétt að sambandið sé á móti
einkaskólum, að prófa eitthvað nýtt
er af hinu góða,“ segir Eiríkur. „En í
okkar huga er stór munur á einka-
skóla, sem er tilboð til hliðar við hið
hefðbundna skólakerfi, og einka-
væddum hverfisskóla. Við teljum að
lög heimili ekki þá leið sem mennta-
málaráðherra veitti Hafnarfjarð-
arbæ leyfi til að fara, þ.e. að setja
hverfisskóla í einkarekstur. Við
gagnrýnum alls ekki skólastefnu
Áslandsskóla, eingöngu rekstrar-
formið.“
Endalokin vonbrigði
Sunita Gandhi, framkvæmda-
stjóri Íslensku menntasamtakanna,
vonast til að samtökunum gefist
annað tækifæri á að koma að rekstri
og mótun skólastefnu. „Ég skora á
framsækna kennara að koma til liðs
við okkur í slíku verkefni þegar þar
að kemur,“ sagði Sunita. „Ég lít ekki
svo á að tíminn sem fór í uppbygg-
ingu Áslandsskóla hafi farið til spill-
is, þvert á móti. Við vonum að starfið
haldi áfram í sömu átt.“ Sunita telur
ekki að íslenskt skólakerfi og þeir
sem þar starfi séu íhaldssamir, en að
lagalega séð verði nýsköpun vart
komið við. Skortur sé á úrlausnum
þar sem umbunað sé fyrir sköpun og
frumkvæði. „Margir skólastjórar og
kennarar eru að gera ótrúlega góða
hluti. Innan menntakerfisins er vilji
til góðra verka. En þessu kerfi eru
sett lagaleg takmörk. Þeir sem vilja
koma með nýjungar eiga erfitt upp-
dráttar. Ekkert skólakerfi er full-
komið, allir eru nemendur og þurfa
að bæta við þekkingu sína. Margt
nýtt á sér stað í skólum í löndunum í
kringum okkur og við þurfum að
fylgjast vel með.“
i um-
pphafi
Morgunblaðið/Þorkell
að áfram verði starfað eftir menntastefnunni
amtökin höfðu að leiðarljósi í Áslandsskóla.
sunna@mbl.is
að und-
u hluti af
sem okk-
unita
arna frá
a hluta
menntun
að takast
ttu
nýja og
viljum
gur
þess á
um hug-
myndafræðinnar náð?
Hvernig eflum við trú
barna okkar á eigin
getu og gerum þau
fær um að takast á við
lífið? Sunita segir allt
skólastarfið miða að
því og fjölbreyttar
kennsluaðferðir komi
þar við sögu. Börnin
læra í gegnum leik og
með virkri þátttöku í
náminu. Þá er hóp- og
þemavinna mikil og
sömuleiðis rannsóknir
og athuganir. Sunita
nefnir sem dæmi að
á síðasta ári unnu
nemendur þemaverkefni í
tengslum við eitt land eða heims-
álfu. Vinnan tengdist öllum hlutum
námsins, stærðfræði jafnt sem list-
um. Að endingu var afrakstur vinn-
unnar sýndur á Hörpuhátíðinni.
„Þar sáu börnin eitthvað sem þau
höfðu lokið við og unnið að saman í
hóp og hvert í sínu lagi.“
Skapgerð var ræktuð og þjálfuð í
Áslandsskóla, t.d. með því að vekja
athygli nemenda á sérstakri dyggð
í hverjum mánuði. Í fyrra unnu
börnin kvikmyndaverkefni sem
tengdust ákveðnum dyggðum, eins
og stundvísi og tillitssemi, – skrif-
uðu handrit, léku, leikstýrðu, tóku
og klipptu myndirnar. Þannig er
komið að sama viðfangsefni úr
mörgum áttum. Sunita segir sér-
kennslu við skólann annars konar
en í almennum skólum en að hún
skili betri árangri.
Eftir skóla var boðið upp á þrí-
þætt starf í Áslandsskóla. Í fyrsta
lagi aðstoð við heimanám, í öðru
lagi margvíslegt tómstundastarf og
í þriðja lagi aukatíma í ýmsum fög-
um fyrir þá sem vilja. Mikill áhugi
var á þessu starfi og tóku um 70%
nemenda þátt í þessari dagskrá.
Ný hugsun – opinn hugur
Frumkvæði og nýsköpun meðal
kennara er mikilvægur þáttur
skólastarfsins, að sögn Sunitu.
Kennarar eru hvattir til að setja sér
markmið og bæta starf sitt á mark-
vissan hátt. Nýjar hugmyndir
krefjast opins hugar og breyttrar
hugsunar. „Starf í nýjum skóla þar
sem verið er að móta nýja stefnu
þarf tíma til að ná fótfestu og dafna,
allt upp í 5–7 ár. Við sáum strax ár-
angur af starfinu á síðasta ári.
Börnunum fór fram og þau voru
áhugasöm og hamingjusöm. Það
könnuðum við. Foreldrarnir voru
sömuleiðis ánægðir.“
Endurmenntun kennara er viða-
mikill þáttur í starfi ÍMS og verður
svo áfram. Næsta sumar er t.d. von
á dr. Howard Gardner, frumkvöðli
fjölgreindarkenningarinnar.
slensku
kanna
Dr. Sunita Gandhi
TENGLAR
...................................................
www.ims.is