Morgunblaðið - 29.09.2002, Page 10

Hver verða helstu verkefni þín í nýju starfi sem
forstjóri Vátryggingafélagsins? Sumir líta svo á
að með þessari ráðningu sé verið að gera þig að
pólitískum herforingja S-hópsins svokallaða og
þar með að viðskiptapólitískum forystumanni
Framsóknarflokksins. Er það ástæða þess að
þú ert sóttur í Seðlabankann að það vanti póli-
tískan strategista í þá valdabaráttu sem nú á sér
stað í íslensku viðskiptalífi?
N
ei, ég vil ítreka að svo er
alls ekki. Fyrst og fremst
er ég ráðinn af þeim sem
eiga þetta fyrirtæki og
fulltrúum þeirra í stjórn
til að reka og bera
ábyrgð á rekstri fyr-
irtækisins þannig að það
sé í fremstu röð á öllum sviðum þjónustu en
jafnframt að það skili eigendum sínum arði.
Mér hefur ekki verið fengið neitt annað við-
skiptapólitískt viðfangsefni. Vátryggingafélagið
er mjög stórt, öflugt og vel rekið félag og ég
vonast til að í samvinnu við það góða starfsfólk
sem þar er starfandi takist okkur að viðhalda og
jafnvel auka styrk félagsins. Ráðning mín til fé-
lagsins kemur í raun ekki upp fyrr en að Axel
Gíslason ákveður að láta þarna af störfum. Það
hefur ekki orðið mikil breyting á eignarhaldi í
félaginu þrátt fyrir sölu á hlut Landsbankans.
Áður var VÍS í eigu nokkurra fyrirtækja, Olíu-
félagsins, Samvinnulífeyrissjóðsins, Sam-
vinnutrygginga og Andvöku til helminga á móti
Brunabótafélaginu. Síðan ákveður Brunabóta-
félagið að selja sinn hlut í VÍS og Landsbanki
Íslands kaupir hann. Tilkoma Kjartans Gunn-
arssonar, framkvæmdastjóra Sjálfstæðisflokks-
ins, sem stjórnarformanns fyrirtækisins var
ekki nein viðskiptapólitísk innganga Sjálfstæð-
isflokksins í Vátryggingafélagið. Af og frá. Ekki
frekar en ráðning mín til félagsins. Niðurstaðan
er hins vegar sú að Landsbankinn ákveður að
selja sinn hlut vegna þess að þetta mikla eign-
arhald á félaginu var farið að setja Landsbank-
anum skorður. Kaupendurnir að hlut Lands-
bankans eru þeir sem áttu félagið á móti
bankanum. Þetta finnst mér raunverulega und-
irstrika það – og það hafa þeir sem fara nú með
eignarhald félagsins gert – að sú stefna félags-
ins, sem búið var að marka með því að koma því
inn á Verðbréfaþingið, er óbreytt.
VÍS er þjónustufyrirtæki og um leið má segja
að það sé þekkingarfyrirtæki. Þekking fyr-
irtækisins byggist að stærstum hluta til á
starfsfólkinu og þjónusta mun ráðast af því.
Fyrirtæki sem er á þessum harða markaði og er
þjónustufyrirtæki er aldrei hægt að reka í þjón-
ustu við fáa. VÍS er og verður fyrst og fremst
fyrirtæki í þjónustu fyrir allan fjöldann, þar
sem allir munu sitja jafnir. Ef menn ætla að
reyna eitthvað annað, hvort sem það er í þessu
fyrirtæki eða öðru, mun það leiða til þess að fyr-
irtækið tapar markaðsstöðu og viðskiptamönn-
um. Það getur enginn leyft sér. Fyrirtækið
verður rekið með sama hætti og verið hefur og
áform eigandanna um markaðsvæðingu fyr-
irtækisins eru óbreytt. Við munum halda áfram
ótrauðir í þeim efnum.
Það að einhverjar fyrirtækjablokkir ætli sér
að þjóna fámennum hópi einstaklinga eða fyr-
irtækja mun ekki geta gengið og mun leiða til
ófarnaðar því markaðurinn og viðskiptavinirnir
eru harður húsbóndi. Ætli menn sér að ná eign-
arhaldi á bönkum og nýta það eignarhald til að
mismuna mun það leiða til þess að viðkomandi
stofnun mun dragast saman vegna þess að
menn munu ekki láta mismuna sér. Það hafa
orðið svo miklar breytingar á þessum markaði.
Ég sat fyrir skömmu ráðstefnu í Sviss og hlust-
aði þar á bankastjóra frá litlum þýskum banka,
sem lýsti þessu á mjög greinargóðan hátt. Hann
sagði: „Fyrir tveimur árum sat ég í hásætinu og
viðskiptavinirnir biðu í röðum fyrir framan
skrifstofuna eftir því að komast inn. Þegar þeir
komu inn komu þeir skríðandi á fjórum fótum til
að biðja um lán. Þá setti ég mig á háan hest og
skar lánið niður um helming. Viðkomandi varð
hins vegar að fara út með skottið á milli fótanna
vegna þess að hann gat ekki farið neitt annað.
Þetta er breytt. Nú er það ég sem er á fjórum
fótum fyrir framan viðskiptamennina.“ Mér
finnst þessi saga lýsandi fyrir þá breytingu sem
hefur átt sér stað. Það eru stjórnendur og fyr-
irtæki sem þurfa að vera sífellt að leita að við-
skiptunum. Ég horfi á VÍS sem þjónustufyr-
irtæki sem á að veita fólki lipra og góða
þjónustu, við viljum vera þátttakendur í lífi
fólks, bera ábyrgð með fólki, leiða einstak-
lingana frá vöggu til grafar. Þannig að enginn
sem kemur til okkar fari frá okkur, fólk finni sig
vel tryggt hjá traustu félagi.
Þú nefndir markmiðið um skráningu félags-
ins á aðallista Kauphallar Íslands. Hvað sérðu
fyrir þér að taki langan tíma að koma því í
kring?
Markaðsaðstæður voru ekki fyrir hendi á sín-
um tíma til að stíga skrefið alla leið en fyr-
irtækið er nú skráð á tilboðslista Kauphall-
arinnar. Ég treysti mér ekki til að nefna tíma í
þessu sambandi en undirstrika þann yfirlýsta
vilja hluthafanna að þessu verði hraðað.
Eitt af því sem olli spennu á milli Landsbank-
ans og S-hópsins var einmitt það að Lands-
bankamenn töldu sumir að S-hópurinn væri
ekki reiðubúinn að fara með markaðs-
væðinguna alla leið. Menn vildu skrá fyrirtækið,
en ekki opna félagið. Hefur það breyst í dag?
Máltækið segir: sjaldan veldur einn þá tveir
deila. Ég held að það eigi ágætlega við í þessu
sambandi. Hvor aðilinn var áhugasamari um
markaðsskráninguna treysti ég mér ekki til að
leggja mat á. Ég held að þetta hafi þó tekið
lengri tíma en menn ætluðu sér. Hvað nákvæm-
lega olli því er ég ekki fyllilega upplýstur um en
held þó að það hafi ekki verið einungis öðrum
aðilanum um að kenna. Þegar markaðsvæðingin
var tilbúin voru aðstæður ekki eins ákjósan-
legar á markaðnum og menn hefðu kosið. Þetta
hefur því verið í biðstöðu.
En hvað sérðu fyrir þér að eignaraðildin verði
dreifð að fyrirtækinu?
Ég er eindregið þeirrar skoðunar að í öllum
svona fyrirtækjum eigi að vera kjölfestufjár-
festar. Fjárfestar sem hafi verulegan hag af því
að fyrirtækin séu vel rekin og skili arði sem síð-
an hluthafar njóta góðs af. Það á að vera höf-
uðmarkmiðið. Við eigum að vera í dreifðri eign-
araðild og þá er ég að tala um að fjöldi
einstaklinga og ekki síður fyrirtækja hafi áhuga
fyrir því að fjárfesta í fyrirtækinu vegna þess að
menn líta á það sem góðan fjárfestingarkost
sem skili arði. En áhugi á fjárfestingunni sé
ekki drifinn áfram af valdabrölti einu saman.
Ef þú horfir fram í tímann og veltir fyrir þér
framtíð VÍS og þess markaðar sem fyrirtækið
starfar á hver telur þú að þróunin verði? Munt
þú beita þér fyrir breyttum áherslum innan fyr-
irtækisins við framtíðarstefnumótun?
Þetta er þröngur markaður sem fyrirtækið
starfar á og á honum er mikil samkeppni. Ég vil
skoða hvar styrkleikar fyrirtækisins liggja og
hvar veikleikar þess liggja. Styrkja okkur á
þeim sviðum þar sem styrkleikinn er fyrir hendi
og vinna á veikleikunum. Í þessu sambandi
hljóta menn að vega og meta hvern markað út
af fyrir sig. Hvar eigum við innskot þar sem við
erum ekki í dag og hvað getum við gert til að
vera fyrirtæki sem er leiðandi? Við verðum að
gá vel að nýjungum, horfa vel til nýjunga á sviði
trygginga sem boðið er upp á.
Einn stjórnarmanna Vátryggingafélagsins,
Bogi Pálsson, sagði sig úr stjórninni og sagði
ástæðuna þá aðferðafræði sem viðhöfð var þeg-
ar gengið var frá ráðningu þinni sem forstjóra.
Kemur þetta sér ekki illa fyrir félagið?
Mér finnst þetta mjög miður. Ég verð hins
vegar að segja eins og er að ég átta mig ekki al-
veg á því hvað olli þessu. Ég hitti stjórnarmenn
í aðdraganda ráðningarinnar og átti ágætan
fund með þeim. Í framhaldi af því var samþykkt
bókun af öllum stjórnarmönnum sem gekk út á
mína ráðningu og frágang hennar. Hvað síðan
gerðist þekki ég ekki og treysti mér ekki til að
segja neitt til um. En Bogi hefur ítrekað að
þessi óánægja hans beinist ekki að ráðningu
minni. En allar svona breytingar, sem hálft í
hvoru má líkja við upphlaup, eru af hinu slæma
og ekki síst í félögum sem tryggingafélögum
þar sem stöðugleikinn og traustið þarf ávallt að
vera fyrir hendi.
Ef við horfum yfir sviðið í íslensku viðskipta-
lífi blasir við að það hafa verið mjög hörð átök
og sviptingar í kringum einstök fyrirtæki. Átök-
in um Íslandsbanka standa upp úr en einnig má
nefna þann styr sem staðið hefur um Norður-
ljós og jafnvel Baug. Hvað er það sem veldur
þessum átökum að þínu mati?
Ástæðan fyrir þessum hörðu átökum er fyrst
og fremst valdaátök að mínu mati. Kannski er
því miður ekki alltaf verið að horfa á hagsmuni
viðkomandi fyrirtækis og eigenda þess í því
brölti. Þar á ég við að oft á tíðum eru menn að
kaupa sér og seilast eftir völdum og hætta er þá
á að það geti orðið á kostnað eigenda. Í mörgum
tilvikum er þarna um að ræða félög og fyrirtæki
sem eru í mjög dreifðri eign. Nú er ég ekki að
segja að þetta sé, heldur að þarna er hætta fyrir
hendi, ef valdabarátta leiðir til þessara hluta.
En af hverju er þetta? Við búum í litlu samfélagi
og þar af leiðandi á litlum mörkuðum. Þessi litli
íslenski markaður gerir að einhverju leyti það
að verkum að átökin verða harðari en ella. Til að
fyrirtæki geti stækkað og aukið markaðs-
hlutdeild sína þurfa menn að komast inn á aðra
markaði og inn í önnur fyrirtæki til að leita eftir
viðskiptatækifærum. Sú leit eftir viðskiptatæki-
færum með yfirtökum, eða kaupum á hlutafé í
fyrirtækjum og þar af leiðandi ásælni eftir völd-
um og áhrifum í fyrirtækjum, gerir það að verk-
um að þessi átök kristallast mjög skýrt, ná-
kvæmlega eins og þú nefnir í þinni spurningu.
Og þá held ég að það séu aðstæður á þröngum
mörkuðum í litlu samfélagi sem gera það að
verkum að þessi átök eru harðari en ella.
Getur þetta ekki jafnframt ógnað því mark-
miði að byggja upp virkan hlutabréfamarkað
þar sem eignaraðild er dreifð? Er ekki hætta á
að fólk fari hreinlega að halda að sér höndum
þegar það sér að það fé sem það setur í fyr-
irtæki er notað í valdabrölti sem það hefur eng-
in áhrif á?
Ég held að þetta sé rétt. Þátttaka almennings
í kaupum á hlutafé í fyrirtækjum hefur leitt til
að eign í fyrirtækjum er almenn. Valdabarátta á
þessu sviði, sem hefur ekki augljóst arðsem-
ismarkmið fyrir hinn almenna hluthafa að leið-
arljósi, getur leitt til að almenningur fer að
halda að sér höndum og verður ekki eins ríkur
þátttakandi og annars væri. Þessu verðum við
að gæta að. Þess vegna er ég eindregið þeirrar
skoðunar að vegna þessarar umræðu, sem bæði
er til komin vegna fyrirtækjanna sjálfra og
þeirra sem þar stjórna og forneskjulegrar póli-
tískrar hugsunar um gamlar blokkir í atvinnu-
lífinu, hvaða nöfnum sem menn nefna þær, sé
röng. Við verðum að leggja metnað okkar í að
breyta þessum hugsunarhætti og sýna í verki að
þessi samsæriskenning um blokkamyndun hef-
ur ekki við rök að styðjast.
Það verður best gert með tiltölulega dreifðri
eignaraðild og að menn treysti því að þeir fjár-
festi ekki bara í fyrirtæki til að fara þar með
hlut heldur vegna trúar á fyrirtækinu. Fyr-
irtæki eiga ekki bara að fjárfesta í öðrum fyr-
irtækjum til að taka þau yfir, ná völdum og
áhrifum heldur einnig til að fjárfestingin skili
arði. Þá kem ég að lífeyrissjóðunum, sem ég tel
að muni í náinni framtíð fá enn mikilvægara
hlutverk en þeir hafa í dag í íslensku atvinnulífi.
Þeir eru eign fólksins í landinu. Mér finnst hafa
orðið mjög jákvæð og markverð breyting á við-
horfum og afstöðu lífeyrissjóðanna til fjárfest-
inga í atvinnulífinu. Ég held að þeir geti gert
enn betur á þessari jákvæðu braut með því að
koma inn nokkuð víða þar sem þeir sjá tækifæri
til að ávaxta lífeyrissparnað fólksins en vera
ekki að nýta áhrif sín þarna inni í valdabaráttu.
Þú hefur nefnt viðskiptablokkirnar nokkrum
sinnum, stundum kallaðar Kolkrabbinn og
Smokkfiskurinn. Flest stærri átök í viðskiptalíf-
inu eru oft skýrð með vísan til togstreitu þess-
ara tveggja blokka. Nú halda því margir fram
að undanfarið hafi átt sér stað endurskipulagn-
ing á annarri blokkinni. Gömlu sambandsfyr-
irtækin séu að ganga í endurnýjun lífdaga og
styrkja mjög stöðu sína. Nú stefnir jafnframt í
að þessi blokk muni eignast banka á nýjan leik.
Réð á sínum tíma yfir Samvinnubankanum og á
nú í viðræðum um kaup á Búnaðarbankanum.
Er blokkamyndunin ekki einmitt að styrkjast?
Nei. Þetta sem þú ert að lýsa er sviðsmynd
sem menn eru að draga upp og reyna að gera
tortryggilega. Ég kalla þetta samsæriskenn-
ingar. Þessi mynd sem þú dregur upp er al-
mennt umtöluð og kenningar sem í gangi eru.
Þegar betur er að gáð er þó margt skrýtið í
þessum hópum. Menn tengja oft blokkirnar við
stjórnmálaflokka og draga menn í dilka eftir
því. Þegar allir eru komnir í sinn dilk og málið
er skoðað kemur hins vegar í ljós að þar eru
menn með mjög ólíkar pólitískar skoðanir.
Þetta er alls ekki einlit hjörð í hverjum hópi fyr-
ir sig og þegar betur er að gáð má sjá að þessar
kenningar ganga ekki alveg upp. Hættan er
hins vegar sú að menn viðhaldi þessari hugsun.
Nú er í gangi umræða um einkavæðingu rík-
isviðskiptabankanna og ásetningur ríkisstjórn-
arinnar að fá inn kjölfestufjárfesta í bankann.
Það er verið að tala um að þeir Björgólfsfeðgar
og Magnús Þorsteinsson séu að kaupa ráðandi
hlut. Ég er sannfærður um að ef það verður nið-
urstaðan og þeir eignast kjölfestuhlut muni þeir
ekki nýta hann til að mismuna heldur til að auka
arðsemi af þeim eignum sem þeir eiga í dag.
En er það ekki samt svo að í íslensku við-
skiptalífi í dag skiptir pólitíkin enn miklu máli?
Þú hefur nefnt nokkur dæmi um það, hvort sem
það á við stoðir að styðjast eða ekki, að menn
eru sífellt að tengja fyrirtæki við hópa, klíkur og
flokka. Frá sjónarmiði hins almenna borgara
lítur þetta óneitanlega þannig út, til dæmis
varðandi sölu ríkisbankanna, að þarna séu
helmingaskipti af gamla skólanum að eiga sér
stað. Er það virkilega algjörlega liðin tíð að við
getum talað um pólitísk afskipti af atvinnulífinu
og að valdabaráttan þar eigi sér að einhverju
leyti rætur í hinni sögulegu, pólitísku fortíð sem
mótaði þessar tvær fylkingar á sínum tíma?
Atvinnulífið og það umhverfi sem því hefur
verið búið hefur gjörbreyst á undanförnum ár-
um. Tökum dæmi af ríkisviðskiptabönkunum,
sem eru dæmigerðir fyrir þessa þróun. Á með-
an þeir voru undir beinni pólitískri stjórn,
bankaráðin kjörin af Alþingi og á meðan at-
kvæðagreiðslur voru jafnvel í þingflokkum um
hver ætti að verða bankastjóri voru auðvitað
bein pólitísk áhrif í gegnum þetta. Þetta hefur
blessunarlega breyst og þetta hefur breyst með
markaðsvæðingu þessara fyrirtækja. Ég tók
þátt í því sem viðskiptaráðherra 1996–97 að
breyta ríkisbönkunum í hlutafélög og minnka
hlut ríkisins með því að fara þessa leið, þ.e. að
einkavæða og leita að kjölfestufjárfestum, sem
ég tel vera mikilvægt. Við höfum verið að breyta
þessu og eigum að halda áfram á þeirri leið. Mín
skoðun er sú að ríkið eigi að hætta algjörlega af-
skiptum sínum af atvinnulífinu, hægt og bítandi
markaðsvæða fyrirtækin og koma þeim í al-
menningseigu með sterkri kjölfestuhluta-
fjáreign einstaklinga eða fyrirtækja. Síðan er
það hlutverk ríkisvaldsins að byggja upp leik-
reglur á þessum markaði sem byggjast á því að
ríkið hafi ekki afskipti af rekstri fyrirtækjanna
en hafi sterkt eftirlitskerfi með rekstrinum.
Sem viðskiptaráðherra beitti ég mér fyrir því
með sameiningu bankaeftirlits og tryggingaeft-
irlits.
Hvort þessi pólitísku afskipti eru alveg búin
ætla ég ekkert að fullyrða um. En því hraðar
sem við förum í sölu þessara fyrirtækja þeim
mun hraðar dregur úr þessum beinu pólitísku
afskiptum.
Síðan er spurningin hvernig menn gera þetta.
Það er hægt að selja þetta í smáskömmtum og
svo safnast þetta saman með tímanum í hönd-
unum á stærri fjárfestum. Ég held að þú fáir
lægra verð fyrir hlut ríkisins þannig en með því
að selja í stærri einingum. Við erum búnir að
fara þesa leið. Í fyrstu útboðunum var takmark-
að hvað hægt var að kaupa stóran hlut. Um
hundrað þúsund manns keyptu í viðskiptabönk-
unum á sínum tíma. Það var talað um kennitölu-
söfnun þar sem fyrirtæki leituðu til fjöldans og
auðvitað hefur það gerst að þeim hefur fækkað
sem eiga. En eftir stendur að þúsundir ein-
staklinga eiga hlut í þessum bönkum. Síðar var
ákveðið að leita eftir kjölfestufjárfesti, sem ég
tel að hafi verið rétt.
FBA er mjög gott dæmi um þetta og hvernig
eðlileg þróun getur orðið með eignadreifingu í
fyrirtæki á markaði. Fyrst var selt mjög dreift í
honum, síðan gerist það að þetta er selt í stærri
Barátta um völd að
Finnur Ingólfsson lætur um mánaðamótin af starfi
seðlabankastjóra til að taka við embætti forstjóra Vá-
tryggingafélags Íslands. Steingrímur Sigurgeirsson
ræddi við Finn um ástæður þess að hann lætur af störf-
um í Seðlabanka Íslands og spurði um mat hans á stöð-
unni í viðskiptalífinu, þróuninni þar og þeim átökum
sem verið hafa milli fyrirtækjahópa.
10 SUNNUDAGUR 29. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ