Morgunblaðið - 29.09.2002, Qupperneq 28

28 SUNNUDAGUR 29. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
29. sept. 1945: „Marga hefir
furðað á því á undanförnum
árum, þegar kommúnistar
hafa talað fjálglega um lýð-
ræði og lýðræðisást. Ekki er
að furða.
Í Rússlandi er einn flokk-
ur, ein skoðun. Fleira fyr-
irfinnst ekki. Og þykir sum-
um ekki lýðræðislegt.
En smám saman eru að
fæðast „skipulagsbundnar“
skýringar á þessum und-
arlegu fyrirbrigðum. Í hæst-
virtu íslensku ríkisútvarpi
gaf að heyra í fyrrakvöld, í
erindi frá útlöndum, þann
sanna og rjetta lykil að þess-
um leyndardómi.
Það var háttvirtur starfs-
maður útvarpsins, sem kom
fram á sjónarsviðið – og sjá!
Það var ekki um að villast,
Lýðræði! – vitið þið ekki,
elskulegu hlustendur, að það
á ekki saman nema að nafn-
inu til. Auðvitað er það til,
þetta góða, gamla vestræna
lýðræði, því ber ekki að
neita. En svo megið þið bara
ekki gleyma því, að það er
líka til nokkuð, sem heitir
„ráðstjórnar-lýðræði“, og
það er lóðið, Þórkatla mín!“
29. sept. 1965: „Um þessar
mundir stendur yfir í
Moskvu fundur miðstjórnar
kommúnistaflokksins í Sov-
étríkjunum, og verður þar
aðallega fjallað um breyt-
ingar á stefnu stjórnarinnar
í efnahags- og iðnaðarmál-
um. Allt bendir til þess, að
núverandi forsætisráðherra,
Alexei Kosygin, beiti sér nú
fyrir því á þessum mið-
stjórnarfundi, að teknar
verði upp í sovézkum iðnaði
vestrænar starfsaðferðir,
samkeppni aukin milli fyr-
irtækja og gróðasjónarmiðið
innleitt í Sovétríkjunum í
mjög vaxandi mæli.
Sovétstjórnin mótmælir
því að vísu mjög, að hún sé
að snúa við á miðri leið af
braut kommúnismans, en í
þessum efnum mun tryggara
að taka tillit til orða Kín-
verja, sem sjá glögglega
hvað er að gerast í Sovétríkj-
unum og fordæma þá stefnu-
breytingu, sem þar er að
verða.“
29. sept. 1985: „Atvinnuleysi
er þjóðarböl víða um heim,
ekki sízt í iðnvæddum ríkj-
um. Þau lönd eru ófá þar
sem tíundi hver vinnufær
maður hefur ekki verk að
vinna. Fátt brýtur heilbrigt
fólk verr niður en það að
finna sig þann veg utan gátta
í önn hins daglega lífs. Ef
grannt er gáð er rétturinn til
vinnu, á sama hátt og rétt-
urinn til menntunar, hluti af
grundvallarréttindum í aug-
um nútímamannsins.
Víðfeðmt atvinnuleysi hef-
ur ekki gist íslenzkt sam-
félag, sem betur fer, frá því á
kreppuárum fjórða áratug-
arins, 1930–1940. Þeir, sem
lifðu þá tíma, eiga enga ósk
heitari en þá að sú hörmung-
arsaga endurtaki sig aldrei í
íslenzku samfélagi.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
H
iminninn yfir Berlín er
grár og þungur og það
glampar á regnvotar göt-
urnar. Rétt fyrir innan
dyrnar á brautarstöðinni
Warschauer Straße í
austurhluta borgarinnar
hafa nokkrir menn leitað
sér skjóls undan rigningunni. Þeir eru að drekka
bjór úr dós og mega augljóslega muna betri
tíma. En þótt enn sé tiltölulega snemma morg-
uns eru að minnsta kosti tveir þeirra búnir að
kjósa. „Ég kýs CDU,“ segir einn þeirra og lýsir
yfir stuðningi við kristilega demókrata. „Málið
er einfalt. Mér gengur verr núna en fyrir fjórum
árum.“ Manninum er greinilega mikið í mun að
ekki fari á milli mála að efnahagslegar forsendur
liggi að baki ákvörðun hans. „Útlendingar í
Þýskalandi koma þessu máli ekkert við,“ segir
hann og vísar til þess að Edmund Stoiber, kansl-
araefni kristilegu flokkanna, CDU og CSU, setti
innflytjendamál á oddinn síðustu dagana fyrir
kosningarnar í Þýskalandi. „Hér er ég með vini
mínum frá Úkraínu,“ segir hann og bendir á
einn drykkjufélaga sinn. Bendir síðan á annan
og segir: „Þessi er frá Póllandi.“
Annar Þjóðverji í hópnum segist hafa kosið
sósíaldemókrata: „Ég tel að það þurfi að vera fé-
lagslegt net og treysti hægri mönnum ekki til
þess að tryggja það. Þess vegna kýs ég SPD þótt
þeir hafi ekki staðið sig vel síðustu fjögur ár.“
Í grunnskóla einum skammt frá streyma kjós-
endur í hverfinu Lichtenberg jafnt og þétt að.
Síðhærður karlmaður segir að hann hafi unnið
sem iðnaðarmaður, en hafi nú verið atvinnulaus í
eitt ár. Þegar hann er spurður um ástandið í
austrinu ítrekar hann að um það geti hann ekk-
ert sagt, hann sé úr vesturhlutanum. Þrátt fyrir
atvinnuleysið ætlar hann hins vegar að kjósa
sósíaldemókrata. Sama segir miðaldra kjósandi,
sem er úr austrinu. Hann segir að sér gangi nú
hvorki betur né verr en fyrir fjórum árum, en
samt vilji hann að stjórnin haldi velli. Hann seg-
ist ekki átta sig á því hvers vegna sósíalista-
flokkurinn, PDS, sem er óbeinn arftaki gamla
kommúnistaflokksins, virðist nú ætla að detta út
af þingi, en bætir við að sér finnist það skaði.
Ekki þó nægur skaði til að kjósa flokkinn. Frem-
ur vígalegur maður kemur askvaðandi með
grimmilegan hund í keðju. Hann er í gallajakka,
sem ermarnar hafa verið rifnar af uppi við axlir
og á upphandleggjunum blasa við húðflúr. Hann
segir að það sé enginn missir að PDS. „Flokk-
urinn er tímaskekkja og á ekkert erindi,“ segir
maðurinn. „Við höfum fengið okkur fullsödd af
þessum boðskap.“ Hann vill að stjórnin haldi
velli, en hrópar á leiðinni út: „Ég kaus NPD!“
NPD er einn af öfgaflokkunum, sem setja inn-
flytjendamál á oddinn, og fékk lítið sem ekkert
fylgi.
Í iðnskóla í hverfinu Friedrichshain-Kreuz-
berg í vesturhluta Berlínar standa hlutir úr bíl,
sem nemendur hafa smíðað, til sýnis. Þar er
einnig verið að ganga að kjörborðinu. Miðaldra
hjón segjast hafa kosið sósíaldemókrata, en eig-
inmaðurinn bætir við að hann hafi notað annað
atkvæðið sitt til að kjósa græningja: „Joschka
Fischer er besti utanríkisráðherra okkar síðan
Genscher gegndi embættinu.“ Í Þýskalandi vel-
ur kjósandinn annars vegar einstakling og hins
vegar lista og greiðir í raun tvö atkvæði. Græn-
ingjar hvöttu menn til að nota seinna atkvæðið
sér til stuðnings og það virðist hafa haft áhrif
þegar upp var staðið.
Einhvern tímann hefur verið sagt að væri
Kreuzberg í Tyrklandi yrði hverfið þriðja
stærsta borg landsins á eftir Istanbul og Ank-
ara. Út úr kjörklefanum kemur fjölskylda af
tyrkneskum uppruna, hjón með eina dóttur.
Hjónin hafa búið í Þýskalandi hátt á annan ára-
tug. „Mér líkar ekki málflutningur hægri manna
í garð útlendinga,“ segir konan og neitar því
ekki að hún verði iðulega vör við fordóma, þótt
oft komi þeir fram í hinu smáa. Hún er þeirrar
hyggju að málflutningur hægri manna þar sem
fjölda innflytjenda og atvinnulausra sé stillt upp
hlið við hlið ali á úlfúð og sendi röng skilaboð.
Austur-Þjóð-
verjar höfðu
úrslitaáhrif
Samtöl við kjósendur
í Berlín á kjördag
gáfu í raun enga vís-
bendingu um það sem
koma skyldi, enda var
svo mjótt á munum að
stjórn sósíaldemókrata og græningja hélt rétt
naumlega velli og hefur níu atkvæðum meira en
stjórnarandstaðan á þingi. Sósíaldemókratar
fengu aðeins tæplega 9000 atkvæðum meira en
kristilegu flokkarnir þannig að það var ekkert
afgerandi við kosningarnar 22. september. Þeg-
ar tölurnar eru skoðaðar nánar sjást hinsvegar
ákveðnar átakalínur. Kristilegu flokkarnir fengu
mun meira fylgi í vesturhluta Þýskalands en í
austurhlutanum og langmest í Bæjaralandi þar
sem kanslaraefni þeirra ræður ríkjum. Þar fékk
CSU 58,6% og jók fylgi sitt um 10,9% miðað við
kosningarnar fyrir fjórum árum. CSU, sem er
systurflokkur kristilegra demókrata, CDU, fékk
þar með 9% atkvæða á landsvísu og er því í raun
þriðji stærsti flokkur Þýskalands, með meira
fylgi en bæði græningjar og frjálsir demókratar.
Segja má hins vegar að úrslitin hafi ráðist í
austurhlutanum. Þar bættu sósíaldemókratar
tæplega 5% við sig og fengu 39,7% atkvæða, en
38,3% í vesturhlutanum. Kristilegir demókratar
fengu hinsvegar aðeins 28,3% atkvæða í austur-
hlutanum en 40,8% í vesturhlutanum. Mestur
munur á fylgi milli flokka í austurhlutanum ann-
ars vegar og vestrinu hins vegar var hjá PDS.
Flokkurinn fékk 16,8% atkvæða í austurhlut-
anum en aðeins 1,1% í vesturhlutanum. Í austur-
hluta Berlínar var flokkurinn þó með minna fylgi
en græningjar.
Það þarf ekki að koma á óvart að kjósendur í
austurhluta Þýskalands, hinum svokölluðu nýju
sambandslöndum, hegði sér öðruvísi en kjós-
endur í vesturhlutanum. Efnahagsástandið er
mun lakara í austurhlutanum, í mörgum stærstu
borgunum er atvinnuleysi rúmlega 20% og þau
vestrænu lífsskilyrði, sem fylgja áttu sameining-
unni, hafa látið á sér standa.
PDS hélt þremur dögum fyrir kosningar loka-
kosningafund í tónleikasal, sem heitir Arena og
er í austurhluta Berlínar. Þar var fremur fátt um
manninn, öfugt við það, sem búast hefði mátt við
vegna þess að Austur-Berlín hefur verið vígi
flokksins og þar tókst þeim að fá tvo menn
kjörna beint á þing í kosningunum um liðna
helgi. Stemmningin var hins vegar lítil og voru
blaða- og fréttamenn í meirihluta næst sviðinu
þegar hin fallna stjarna flokksins, Gregor Gysi,
tók til máls. Flokkurinn hefur höfðað til kjós-
enda í austurhlutanum og hefur þótt hafa sterk
tengsl við grasrótina fram yfir hina flokkana, en
er greinilega að missa ítök sín. Kemur þar
tvennt til. Annars vegar sagði Gysi af sér vegna
vildarpunktahneykslis, en hins vegar þótti flokk-
urinn ekki standa undir nafni í flóðunum í ágúst.
Flokkurinn segir í stefnuskrá að í ljósi fyrri mis-
taka við að koma á sósíalisma stefni hann á sósí-
allýðræði, en í öllum hans málflutningi má
greina ákveðna fortíðarþrá. Þetta sást meðal
annars á þeim bókakosti, sem var á boðstólum á
söluborðum á fundinum. „Frásagnir af Erich
Honecker“ nefnist ein bókin og segir á kápu að
þar lýsi samferðamenn leiðtoganum, sem hafi
fengið óverðskuldaða útreið í þeim bókum, sem
gefnar hafa verið út eftir að múrinn féll. Önnur
bók fjallar um félagsmálastefnu í gamla Austur-
Þýskalandi og sú þriðja um það hvað hafi verið
öðru vísi í Þýska alþýðulýðveldinu.
Gysi leggur í ræðu sinni áherslu á ástandið í
austrinu. Hann segir að hefðbundnu flokkarnir,
sem fyrir voru í vestrinu, hafi brugðist og fólkið
á jaðrinum eigi alltaf að sýna meiri sveigjan-
leika, sama hvað á dynur. Hann bendir á að 270
þúsund manns hafi yfirgefið austrið á síðasta ári
og bætir við: „Ungt fólk flýr frá austri til vest-
urs. Þetta kallar maður að greiða atkvæði með
fótunum. Þetta fólk fer vegna þess að það sér
enga framtíð í austrinu.“
Tvær þjóðir
í einu landi?
Áður en sú mikla hol-
skefla skall á, sem
sópaði járntjaldinu
burt, töldu margir að
fátt fengi haggað þeirri skipan heimsmála, sem
lá að baki skiptingunni milli austurs og vesturs. Í
Vestur-Þýskalandi var viðkvæðið meðal almenn-
ings að slíkur munur væri orðinn á Vestur- og
Austur-Þjóðverjum að í raun væri ekki lengur
hægt að tala um sömu þjóð. Aðeins hinir póli-
tísku leiðtogar töluðu um sameiningu og var
Helmut Kohl kanslari þar fremstur í flokki. Í
austrinu var því í raun öfugt farið. Almenningur
þráði sameiningu, sem meðal annars lýsti sér í
tíðum flóttatilraunum, sem héldu áfram allt fram
undir það síðasta þótt yfirvöld reyndu að stoppa
í öll göt, en hin pólitíska forusta hamraði á því að
skiptingin væri til frambúðar. Þýski rithöfund-
urinn Peter Schneider skrifaði um það leyti, sem
múrinn féll, að í raun færi best á því að Austur-
og Vestur-Þjóðverjar hefðu leiðtogaskipti – Kohl
færi austur og Honecker vestur – til þess að
saman færu vilji almennings og pólitískrar for-
ustu.
Enn í dag má finna fyrir þessari skiptingu.
Vestur-Þjóðverjum finnst mörgum fremur
óþægilegt að eiga samskipti við Austur-Þjóð-
verja og vita ekki alveg hvernig þeir eiga að
hegða sér. Kona á þrítugsaldri, sem er fædd og
uppalin í Berlín, segir að hún hafi iðulega lent í
BREYTINGAR NAUÐSYNLEGAR
Í HEILSUGÆSLUNNI
Í nýrri úttekt Ríkisendurskoðunarkemur fram að dæmi eru umtveggja vikna biðtíma á heilsu-
gæslustöðvum og að ekki hefur tekist
að gera heilsugæsluna að fyrsta við-
komustað sjúklinga í heilbrigðiskerf-
inu. Staðreyndirnar tala sínu máli.
Ekki aðeins eru stórir hópar án heim-
ilislæknis, heldur hafa allir heimilis-
læknar á Suðurnesjum og í Hafnar-
firði sagt upp störfum, auk fjölda
lækna í öðrum sveitarfélögum. Það
ófremdarástand sem er að skapast í
heilsugæslunni má m.a. rekja til þess
að ekki hefur náðst sátt um kaup og
kjör heimilislækna.
Á meðal þess sem er gagnrýnt í
skýrslu Ríkisendurskoðunar er fast-
launakerfi heilsugæslulækna. Þar
kemur fram að niðurstöður erlendra
rannsókna sýni að slíkt fyrirkomulag
hafi neikvæð áhrif á afköst, samanbor-
ið við umbunaraðferðir. Eftir að fast-
launakerfið hafi verið tekið upp telur
Ríksiendurskoðun að einingaverð
Heilsugæslu Reykjavíkur hafi hækkað
og biðtími lengst, m.a. vegna aukins
frítökuréttar lækna og minni tíma sem
þeir verji í almenna móttöku sjúk-
linga. Þá skýrist hækkandi eininga-
verð einnig af því að hverjum sjúklingi
sé ætlaður lengri viðtalstími en áður.
Forsvarsmenn heilsugæslunnar í
Reykjavík, Kópavogi, Mosfellsbæ og á
Seltjarnarnesi hafa kynnt heilbrigðis-
ráðherra tillögur að nýju launakerfi
lækna, sem verði þannig uppbyggt að
læknar geti valið milli þess að vera að
hluta á föstum launum og að hluta á
verkgreiðslum. Jón Kristjánsson heil-
brigðisráðherra hefur tekið vel í þau
sjónarmið, enda séu þau í samræmi við
hugmyndir ráðuneytisins.
Félag íslenskra heimilislækna telur
tillögurnar aftur á móti ekki taka á
grundvallarkröfu heimilislækna um
sömu starfsréttindi og aðrir sér-
menntaðir læknar njóti. Beðið er úr-
skurðar kjaranefndar. Sá úrskurður
hefur mikla þýðingu og verður að gera
þá kröfu að hann dragist ekki mikið á
langinn. Ríkisendurskoðun telur að
launakjör heilsugæslulækna eigi að
ráðast í beinum samningaviðræðum
við heilbrigðisyfirvöld, eins og gildi
um aðra lækna.
Heimilislæknar hafa gagnrýnt harð-
lega misrétti í starfsréttindum sem
þeir hafi búið við. Á meðan sérfræð-
ingar sem opna eigin stofu fái tækifæri
til að semja við Tryggingastofnun um
niðurgreiðslu hins opinbera á þjónust-
unni, standi heimilislæknum það ekki
til boða. Þeir hafi þó flestir langt sér-
nám að baki í heimilislækningum, sem
sé sambærilegt við sérnám sérfræð-
inga. Þessi aðstöðumunur hafi valdið
atgervisflótta úr stétt heimilislækna
og fælt unglækna frá sérnámi í heim-
ilislækningum.
Heilbrigðisráðherra hefur ekki tek-
ið undir tillögur um að heimilislæknar
opni eigin stofur, því hann hefur ekki
viljað brjóta upp þá þverfaglegu þjón-
ustu sem heilsugæslan veitir, en hann
er opinn fyrir því að ræða við heilsu-
gæslulækna um að þeir komi að
rekstri heilsugæslustöðva með þjón-
ustusamningum eða útboði. Félag ís-
lenskra heimilislækna segir það skref í
rétta átt, en vill þó ganga lengra.
Markmiðið hlýtur að vera að
tryggja, að almenningur eigi greiðan
aðgang að lækni, þegar þörf er á. Það
er óviðunandi, að biðtími sé svo lang-
ur, sem fram kemur í skýrslu Ríkis-
endurskoðunar. Það er óþolandi fyrir
hinn almenna borgara að þurfa að sitja
við síma tiltekinn hálftíma á tilteknum
degi til þess að komast í símasamband
við lækni og síminn alltaf á tali. Þetta
er úrelt fyrirkomulag, sem tilheyrir
löngu liðnum tíma.
Stjórnvöld verða að leggja ríka
áherslu á að ná samningum við
læknana um kjaramál þeirra en jafn-
framt að teknir verði upp nútímalegir
starfshættir, sem tryggi mun greiðari
aðgang fólks að læknunum en nú eru
alltof mörg dæmi um.