Morgunblaðið - 18.10.2002, Blaðsíða 34

34 FÖSTUDAGUR 18. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SAMEIGINLEG FORSJÁ –
JÖFN ÁBYRGÐ FORELDRA
Ásta Ragnheiður Jóhannesdóttir ogfleiri þingmenn Samfylkingar-
innar hafa lagt fram á Alþingi frum-
varp um að sameiginleg forsjá verði
meginreglan við hjónaskilnað eða
sambúðarslit foreldra. Vilji foreldrar
hafa annað fyrirkomulag á forsjá
barna eftir skilnað verði að semja um
það sérstaklega.
Í greinargerð með frumvarpinu
kemur fram að nefnd, skipuð af dóms-
málaráðherra, hafi árið 1999 gert til-
lögu sama efnis og hafi m.a. vísað til
þess að slíkt fyrirkomulag samrýmd-
ist bezt samningi Sameinuðu þjóðanna
um réttindi barnsins. Í skýrslu nefnd-
arinnar hafi verið bent á að bæði í Sví-
þjóð og Finnlandi hafi verið gerð sams
konar breyting, með góðum árangri.
Sú breyting, sem lögð er til með
frumvarpinu, er jákvæð og tímabær.
Það eru hagsmunir barna að eiga sem
nánast samband við báða foreldra sína
að afloknum skilnaði eða sambúðar-
slitum. Sömuleiðis háttar nú þannig til
í æ fleiri tilfellum að foreldrar skipta
jafnt með sér ábyrgð á barnauppeldi
og þá virðist eðlilegt að fólk haldi
áfram að skipta þeirri ábyrgð jafnt,
þótt til skilnaðar komi. Þótt fólk hætti
að vera hjón eða sambúðarfólk heldur
það áfram að vera foreldrar og þar
bera báðir sömu ábyrgð.
Rannsóknir á áhrifum sameigin-
legrar forsjár, bæði hér á landi og er-
lendis, sýna að reynslan af þessu fyr-
irkomulagi er að flestu leyti góð, bæði
fyrir börn og foreldra, þótt það geri
miklar kröfur til foreldranna. Þannig
kom fram í könnun meðal foreldra,
sem hafa samið um sameiginlega
forsjá, að 86% hafa kosið að halda því
fyrirkomulagi áfram en aðeins 14%
viljað rifta því og fela öðru foreldrinu
forsjá. Sá möguleiki þarf auðvitað að
vera fyrir hendi, komi upp samskipta-
örðugleikar sem ekki verða yfirstign-
ir. Hitt hljóta flestir að geta verið
sammála um að æskilegast sé að sam-
eiginleg forsjá sé meginreglan, í stað
þess að um hana þurfi að semja sér-
staklega eins og nú er.
KJARNAVOPN KIMS
Þrátt fyrir fyrirheit um annað virð-ist sem stjórnvöld í Norður-Kór-eu hafi á undanförnum árum
unnið að því með leynilegum hætti að
vinna auðgað úran og þróa fram kjarna-
vopn. Á fundi með bandarískum emb-
ættismönnum fyrir tveimur vikum við-
urkenndu Norður-Kóreumenn tilvist
leynilegrar kjarnorkuáætlunar og gáfu
í skyn að Norður-Kóreu hefði þegar
tekist að smíða kjarnasprengju. Ef sú
er raunin setur það valdajafnvægi í allri
Asíu í uppnám.
Norður-Kórea hefur um langt skeið
unnið að því leynt og ljóst að verða sér
úti um kjarnorkuvopn. Á níunda ára-
tugnum var reist kjarnorkuver við
borgina Yongbyon og vinnslustöð sem
talin var gegna því hlutverki að vinna
plútón úr kjarnorkuúrgangi. Þetta
leiddi til mikillar spennu í samskiptum
Norður-Kóreu við önnur ríki, ekki síst
Bandaríkin og Japan. Norður-Kórea á
aðild að Samningnum gegn útbreiðslu
kjarnorkuvopna (NPT) og bar ríkinu
því skylda til að láta Alþjóðakjarnorku-
málastofnunina (IAEA) fylgjast með
því er fram fór í kjarnorkuverum
þeirra. Norður-Kórea neitaði hins veg-
ar að standa við þær skuldbindingar
sínar. Við upphaf níunda áratugarins
var talið líklegt að Norður-Kóreu hefði
þegar tekist að auðga nægilegt úran til
að eiga plútón er dygði til smíði að
minnsta kosti einnar kjarnorku-
sprengju. Þegar kom að því að tæma
kjarnorkuofnana í Yongbyon árið 1994
kröfðust Bandaríkin og IAEA þess að
hafa eftirlit með því starfi. Norður-
Kórea neitaði.
Í kjölfarið lögðu stjórnvöld í Banda-
ríkjunum á ráðin um árás á kjarnorku-
verið í Yongbyan en talið var víst að það
myndi kalla á innrás Norður-Kóreu í
Suður-Kóreu. Þótt engar líkur séu tald-
ar á að Norður-Kóreu tækist að bera
sigur úr býtum í nýju Kóreustríði, jafn-
vel þótt beitt yrði gereyðingarvopnum,
yrðu afleiðingarnar hræðilegar. Hvergi
í heiminum er jafnmikill herafli saman-
kominn á jafnlitlu svæði og á Kóreu-
skaga. Allt að milljón manns gæti fallið
ef til átaka kæmi, ekki síst þar sem
Seoul, höfuðborg Suður-Kóreu, er ein-
ungis í tugkílómetra fjarlægð frá landa-
mærum ríkjanna.
Áður en til fyrrnefndrar árásar kom
náðist málamiðlun, fyrir tilstilli Jimmy
Carters, fyrrum Bandaríkjaforseta, er
flaug til Norður-Kóreu og átti fund með
Kim Il Sung, þáverandi leiðtoga Norð-
ur-Kóreu. Kim sagðist reiðubúinn til
samninga og nokkrum mánuðum síðar
var undirritað samkomulag um að
hætta framkvæmdum við Yongbyon
gegn því að Bandaríkin og Japan fjár-
mögnuðu byggingu kjarnorkuvers er
byggðist á tækni sem ekki var hægt að
nota til vinnslu auðgaðs úrans.
Þrátt fyrir samkomulagið árið 1994
óttuðust margir að Norður-Kórea hefði
ekki í hyggju að standa við orð sín. Sú
virðist hafa verið raunin.
Kjarnorkuvopn í höndum Kim Jon
Ils, leiðtoga Norður-Kóreu, eru skelfi-
leg tilhugsun og ógn við heimsfriðinn.
Eðlileg lögmál eiga ekki við þegar norð-
ur-kóresk stjórnmál eru annars vegar.
Stjórn Kims er ekki einungis ein sú
grimmasta er fyrirfinnst á byggðu bóli
heldur jafnframt sú óútreiknanlegasta.
Vitað er að ein helsta (og nær eina) út-
flutningsafurð Norður-Kóreu um árabil
hefur verið tækni er nýtist við þróun
gjöreyðingarvopna, ekki síst eldflauga-
smíði. Ef staðhæfingar Norður-Kóreu
eru réttar mun það breyta miklu í Asíu.
Sérfræðingar hafa jafnvel óttast að
kjarnorkuvopn í Norður-Kóreu kynnu
að leiða til að Japanir endurskoði af-
stöðu sína til kjarnorkuvopna.
Á sama tíma og þetta mál kemur upp
eru blikur á lofti víða í heiminum. Frétt-
ir af hryðjuverkum eða tilraunum til
hryðjuverka berast daglega og á vett-
vangi Sameinuðu þjóðanna er nú hart
tekist á um hvort grípa eigi til aðgerða
gegn Írak, en tilraunir þess ríkis til að
smíða kjarnavopn virðast samkvæmt
þessum fregnum ekki eins langt á veg
komnar og Norður-Kóreu. Það að
Bandaríkjastjórn kaus að bíða í tæpar
tvær vikur áður en hún greindi frá nið-
urstöðu fundarins með Norður-Kóreu-
mönnum bendir til að reynt verði að
finna pólitíska lausn á þessu máli. Hins
vegar er vandséð í hverju hún á að felast
ef Norður-Kórea neitar að afvopnast.
ÉG VONA að ekki komi til aðskilnaðarríkis og kirkju,“ segir herra KarlSigurbjörnsson, biskup Íslands. „Enþjóðkirkjan verður að lifa í sátt við
þjóðina, því hún er jú þjóðkirkja og þjónusta
hennar er í þágu þjóðarinnar. Þess vegna þurfa
kirkjunnar menn að hlusta á þjóðina og ræða
við hana um þetta mikilvæga málefni. Ég vona
umfram allt og bið að ekki komi til aðskilnaðar
þjóðar og kirkju, þjóðlífs og trúar á Íslandi.“ Í
ávarpi sínu við upphaf Kirkjuþings sem nú
stendur yfir ræddi Karl um aðskilnað ríkis og
kirkju og hvatti til umræðu um málið. „Hér
vantar í raun ekki mikið upp á að ríki og kirkja
séu aðskilin. Nefna má það skilnað að borði og
sæng. Mér sýnist sem kirkjan þurfi meðvitað
að búa sig undir að til lögskilnaðar komi,“ sagði
Karl í ræðu sinni. Í samtali við Morgunblaðið
segir hann að með þessu hafi hann verið að
kalla eftir einarðlegri og upplýstri umræðu um
samband ríkis og kirkju. „Þetta snertir ekki
aðeins framtíð þjóðkirkjunnar heldur einnig
grundvallarþætti íslensks samfélags og menn-
ingar; siðinn í landinu.“ Karl bendir á að skiln-
aður sé neikvætt hugtak. Frekar eigi að ræða
um samband og samvinnu ríkis og kirkju sem
sé margþætt. „Hugtakið skilnaður minnir á að
einhver gengur út úr sambandi, einhver leysir
sig undan að standa við skuldbindingar sínar. Í
mínum huga eigum við frekar að leggja rækt
við það sem stuðlar að samstarfi og samstöðu í
samfélaginu. Samstöðu um það sem máli skipt-
ir. Fyrir það á kirkjan að standa og hún hefur
gert það. Kirkjan vill eiga samstarf við stjórn-
völd í landinu, sveitarstjórnir, skóla og aðrar
uppeldisstofnanir og almannasamtök um það
að byggja og efla hið góða líf og menningu, og
allt sem að því stuðlar.“
Slagorðakennd umræða
Umræða um aðskilnað ríkis og kirkju kemur
enn og aftur upp á yfirborðið. Og Þjóðarpúls
Gallups leiðir í ljós að æ fleiri vilja aðskilnað,
segir Karl. En spurt er án þess að tekið sé fram
hvað sé verið að meina með aðskilnaðinum.
„Samt tel ég að kirkjan verði að taka niðurstöð-
urnar alvarlega og að hún verði að ræða þetta.
Umræða um samband ríkis og kirkju hefur
ekki farið fram að neinu marki enn sem komið
er.“ Að mati Karls þurfa margir að koma að
henni, kirkjunnar menn, guðfræðingar, leik-
menn í kirkjunni og forystufólk í söfnuðunum
og ekki síst stjórnmálamennirnir.
„Margir ganga að því gefnu að samband rík-
is og kirkju sé fortíðarleifar og eitthvað sem
eigi ekki rétt á sér í nútímasamfélagi og stríði
jafnvel gegn jafnræði og trúfrelsi. Þessu er
haldið fram án þess að hugsað sé um hvað að-
skilnaður merki og hafi í för með sér í raun og
veru. Ungliðahreyfingar stjórnmálaflokka
álykta um þetta svo og samtök eins og Sið-
mennt sem ganga mjög hart fram.
Þetta er slagorðakennd umræða, illa upplýst
og fordómafull, því miður. Það er hættulegt
fyrir kirkjuna af því að þetta getur leitt til þess
að þeir sem málum okkar ráða gangi í að stíga
þetta skref. Kirkjan þarf að vera viðbúin því.
Hún gerir það meðal annars með því að treysta
efnalegan grundvöll sinn og þróa stjórnkerfi
sitt.“
Karl segir að kirkjan verði að leita eftir því
hvað fólk eigi við þegar það kallar eftir aðskiln-
aði, „vegna þess að við kirkjunnar fólk finnum
líka þjóðarpúlsinn í öðru en viðhorfskönnun-
um. Hann kemur t.d. fram í því að níu af hverj-
um tíu unglingum á 14. aldursári er nú að und-
irbúa fermingu sína í þjóðkirkjunni. Þetta er
líka þjóðarpúls, æðaslög þjóðlífsins.“ Einnig
segir Karl aukna þátttöku vera í kirkjustarfi
um allt land. „Það er alveg ljóst að trú og trú-
ariðkun gegnir mikilvægu hlutverki í lífi Ís-
lendinga. Það er mikilvægt að stjórnmálamenn
og skoðanamótendur viðurkenni þennan þátt
okkar menningar og viðurkenni hlut trúar og
siðar í sjálfsmynd þjóðarinnar og styðji við
það.“ En hvar standa Íslendingar í þessu
sambandi miðað við hin Norðurlöndin? Að
sögn Karls hefur umræða um ríki og kirkju
staðið lengi á Norðurlöndunum.
„Þar líta menn til Íslands og finnst að mál-
um sé að mörgu leyti vel fyrir komið hér á
landi með kirkjulögum frá 1997 og samning-
um ríkis og kirkju.
Norðurlandabúar kalla það fyrirkomulag
sem við búum við aðskilnað. Ég tel reyndar
að lögin hafi reynst kirkjunni vel, setning
þeirra er efalaust í mínum huga ein merkustu
tímamót í sögu kirkjunnar um langan aldur.
Með þeim lögum og eftirfylgjandi samning-
um er starfsgrundvöllur þjóðkirkjunnar sem
sjálfstæðs trúfélags tryggður að verulegu
leyti. Það sem nágrönnum okkar á Norður-
löndum finnst eftirtektarvert á Íslandi er að
ríkið sk
limagjöl
verið all
2000 sem
sem þei
þar. Þet
framkvæ
mikilvæ
Karl s
aðskilna
merkir
milli trú
arsamfé
mati Ka
spyrja o
þjóðkirk
hvernig
una, fra
að láta g
Biskup Íslands hvetur til heiðarlegrar og upplýsa
„Trúarleg gild
sífellt mikil
Biskup Íslands, herra Karl Sigurbjörnsson, segir að kir
fólk eigi við þegar það kallar eftir aðskilnaði ríkis og k
Segja má að þjóðkirkjan og ríkið hafi
sæng. Kannanir sýna að margir vil
myndi hann fela í sér? Herra Karl S
segir vanta upplýsta umræðu um hj
hefur velli í þúsund ár og því væri fl
UMRÆÐA um prestssetur og með hvaða hætti ríkið skuli af-
henda þau kirkjunni hefur verið mikil á yfirstandandi Kirkju-
þingi. Mikilvægt er, að mati Karls Sigurbjörnssonar biskups,
að ganga frá eignarmálum kirkjunnar í tengslum við hug-
myndir um aðskilnað ríkis og kirkju. „Það er enn ófrágengið
uppgjör í þeim efnum,“ segir Karl. „Alveg fram á 20. öld stóð
kirkjan undir öllu sínu starfi út frá sínum jarðeignum sem
voru gríðarlegar. Á siðbótartímunum tók konungsvaldið til
sín hluta af eignum biskupsstólanna og klaustra. Kirkjueign-
irnar og prestsetrin stóðu eftir og um þær sá kirkjan allar
götur fram á 20. öld. Það er ekki fyrr en við förum að nota
peninga á Íslandi að einhverju ráði að þett
gömlu tíundarlögin fóru að syngja sitt síða
byggði á þeim í 800 ár. En þarna gerist þa
ur kirkjujarðir í sína umsjá og innheimtir
urnar og greiðir síðan prestum laun. Það
um árið 1907. Prestssetrunum var samt al
voru alltaf hluti af launakjörum prestanna
prestsþjónustunnar. Þau fóru aldrei með s
eins og kirkjujarðirnar. Það sem kirkjunn
um í tengslum við uppgjör þessara mála e
gengið á þessar eignir í meðferð ríkisvald
Gengið hefur á kirkjueignir í me