Morgunblaðið - 18.10.2002, Blaðsíða 40

UMRÆÐAN
40 FÖSTUDAGUR 18. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
MENNTAMÁLARÁÐHERRA
hefur boðað nýtt frumvarp um Rík-
isútvarpið á þessu þingi. Umræðan
um fjármál fjölmiðla, þar sem m.a.
einkareknar útvarps- og sjónvarps-
stöðvar hafa ýtt undir hugmyndir
um breytt fyrirkomulag um fjár-
mögnun RÚV, gefur tilefni til að
ætla að búast megi við nokkrum
breytingum.
Fyrirkomulag afnotagjalda er við-
leitni löggjafans til að verja sjálf-
stæði Ríkisútvarpsins, sem talið er
ein af stoðum tjáningarfrelsis, því er
mikilvægt að frumvarp menntamála-
ráðherra skerði ekki fjárhagslegt
sjálfstæði þess.
Við störf sem auglýsingastjóri og
deildarstjóri afnotadeildar mörg
undanfarin ár vænti ég mikils af nýju
frumvarpi, en 70% tekna RÚV er af
afnotagjöldum og 30% er af auglýs-
ingum. Ég hef margoft tekið þátt
umræðum sem sprottið hafa upp, um
að RÚV ætti að fara af auglýsinga-
markaðnum, en bæta mætti þann
tekjumissi upp með sérstöku fram-
lagi á fjárlögum.
Meginvandinn
Grundvöllur gjaldstofns Ríkisút-
varpsins er ótraustur, talið er að
9,1% gjaldenda sleppi við að greiða
afnotagjald. Ný tækni kallar á ný
viðmið, en samkvæmt upplýsingum
frá Finnlandi er verið að huga að
hönnun síma sem hægt er að nota
sem ,,sjónvarpstæki“, kostnaðar-
samt er að halda skrá yfir þannig
tæki.
Með aukinni markaðsvæðingu
þjóðfélaga hefur fyrirkomulag á inn-
heimtu afnotagjalda til almannafjöl-
miðla verið litið hornauga, þó hefur
breyting við fjármögnun almanna-
fjölmiðla í Evrópu ekki verið gerð
nema í Hollandi.
Á Íslandi er afnotagjaldið óbreytt
frá ári til árs og fylgir ekki verðlagi.
Tekjurýrnun og óvissa um fjármögn-
un RÚV hefur leitt til þess að erfitt
er að uppfylla og fylgja stefnumótun
dagskrár og dreifingu hennar til af-
skekktra byggða.
Hér á landi fer frekar lítið fyrir
umræðu um réttmæti ríkisútvarps,
en erlendis er ríkisútvarp réttlætt
m.a. með skírskotun til ,,market fail-
ure“, þ.e.a.s. að markaðurinn sinni
ekki þeirri dagskrá sem æskilegt er
talið að fjölmiðlar sendi út. Skírskot-
un til þessa sjónarmiðs á ekki ein-
göngu við í fjölmiðlarekstri heldur á
fleiri sviðum, t.d. bæði á félagsmála
og heilbrigðissviði.
Afnotagjaldið fylgir
ekki verðlagi
Alþingi ákveður hvað afnotagjald
til RÚV á að vera og með því um leið
möguleika þess að sinna hlutverki
sínu. Ef afnotagjaldið hefði haldið
verðgildi sínu miðað við 1. janúar
1991, þá væri mánaðar afnotagjald
2.842 krónur en er 2.250 krónur, sem
þýðir 531 milljón króna lægri tekjur
fyrir RÚV á þessu ári. Fyrir þá upp-
hæð mætti bæta dreifikerfið og auka
íslenska dagskrárgerð til muna. Til
samanburðar má einnig bera saman
hækkanir áskriftar annarra fjöl-
miðla á þessu tímabili. Þegar Morg-
unblaðið hefur hækkað sína áskrift
um 67,4% og Stöð 2 um 58,1% hefur
afnotagjaldið til Ríkisútvarpsins
hækkað um 17%.
Alþingi hefur ekki verið þess um-
komið að ná pólitískri sátt um
stefnumótun til langframa um fjár-
mál RÚV, þannig að afnotagjaldið
fylgi verðlagi. Könnun Gallup sýnir
að 41% kjósa bein ríkisframlög, 33%
núverandi afnotagjöld og 26% nef-
skatt. Því má segja að fleiri vilja
eyrnamerkta tekjuöflun en bein rík-
isframlög.
Stefnumótun til lengri
tíma er lausnin
Ráðamenn í Danmörku hafa lýst
yfir áhuga á afnámi afnotagjaldsins
og lagt til að tekinn verði upp fjöl-
miðlaskattur eða að danska ríkisút-
varpið verði fjármagnað með sölu
eða leigu á tíðnisviðum í stafrænni
framtíð útvarps og sjónvarps, en
stefnumótun til lengri tíma verði að
vera fyrir hendi.
Nefskattur hefði veruleg áhrif á
stöðu RÚV með tilliti til fjármögn-
Í RÚV er rödd
almennings
Eftir Halldór V.
Kristjánsson
„Að leggja
niður afnota-
gjöld getur
leitt til póli-
tískrar íhlut-
unar um málefni fjöl-
miðla í eigu
almennings.“
SAMKVÆMT Gallup-könnun
eru skoðanir mjög skiptar meðal
kjósenda Samfylkingarinnar um
aðildarumsókn að Evrópusam-
bandinu eins og kjósenda annarra
flokka.
Ekki er líkleg að Íslendingar
þurfi að taka afstöðu til Evrópu-
aðildar á næstu árum, að minnsta
kosti ekki fyrr en lokið er við
stækkun sambandsins til austurs.
Þetta er rétt að hafa í huga þegar
tekin er afstaða í Evrópukosningu
Samfylkingarinnar.
Flokksmenn hafa því nægan
tíma til þess að kynna sér þetta
mál betur. Það hefur skort mikið á
að málið hafi verið kynnt frá öllum
hliðum. Mál þetta á eftir að
skyggja á önnur mikilvæg mál sem
félagar í Samfylkingunni eru sam-
mála um að ættu að hafa forgang.
Eitt prósent áhrif
Hlutdeild Íslands í risavöxnu
stofnanabákni ESB yrði aðeins um
1%.
Eftir stækkun ESB er gert ráð
fyrir að 345 ráðherrar sitji í ráð-
herraráði þar sem helstu ákvarð-
anir eru teknar. Í því ráði myndu
Íslendingar eiga þrjá fulltrúa en
88 atkvæði þarf hverju sinni til að
koma í veg fyrir að ákvörðun
meirihlutans nái fram að ganga.
Meirihluti með 258 atkvæði og
62% af íbúafjölda ESB-ríkja á bak
við sig getur tekið bindandi
ákvarðanir í trássi við minnihlut-
ann. Ísland á enga bandamenn í
Evrópu sem eiga viðlíka hagsmuni
að verja. Á ESB-þinginu verða 732
fulltrúar og þar af myndi Ísland fá
5 fulltrúa.
Á alþjóðavettvangi tala fulltrúar
ESB fyrir hönd aðildarríkjanna
allra. En meðan Ísland er sjálf-
stætt ríki hefur það sjálfstæða
rödd á alþjóðlegum þingum og
ráðstefnum. Við eigum því auð-
veldara með að koma sérsjónar-
miðum okkar á framfæri og eigum
síður á hættu að einangrast en ef
við værum lokuð inni í stofnana-
kerfi Evrópusambandsins með 1%
áhrif.
Oft er reynt að telja fólki trú um
að ESB muni veita Íslendingum
undanþágur frá reglum ESB um
sjávarútveg og þeir fái að sitja ein-
ir að öllum veiðum við Ísland. Sagt
er að ráðherraráð ESB myndi af-
henda Íslendingum allan veiðikvót-
ann við strendur landsins því að
ESB-þjóðir hafi enga ,,veiði-
reynslu“ á Íslandsmiðum og telji
sig því ekki eiga rétt á aflaheim-
ildum við Ísland. Menn virðast
gleyma því að áhrifamestu aðild-
arríki ESB eru sömu ríkin og
stunduðu hér veiðar öldum saman,
m.a. Bretar, Þjóðverjar, Belgar,
Hollendingar og Spánverjar, jafn-
vel uppi við landsteina á fyrri
hluta 20. aldar. Sum þeirra hurfu
ekki af miðunum fyrr en 1976 eftir
þrjú þorskastríð.
Hugtakið veiðireynsla hefur
enga fasta merkingu hjá Evrópu-
sambandinu og er túlkað eftir því
sem forystuþjóðum ESB hentar
hverju sinni. Veiðireynsla skiptir
engu máli í nýgerðum samningi
ESB við Möltu en samkvæmt hon-
um verður skipum frá ESB undir
ákveðinni lengd hleypt inn í 25
mílna einkalögsögu Möltubúa.
Kvótahopp
Reynslan sýnir einnig að helsta
aðferð Spánverja til að komast yfir
veiðikvóta annarra ríkja er ekki
kvótaúthlutun heldur kvótahopp,
þ.e. kaup á skipum í öðrum ríkj-
um. Skipið er þá skráð í landi fyrri
eigenda en stórum hluta aflans
landað í heimalandi nýrra eigenda.
Þegar eru um 20% breskra fiski-
skipa í eigu Spánverja og Hollend-
inga.
Bretar hafa ákaft reynt að
hindra að kvóti þeirra hoppi þann-
ig úr landi og hafa sett reglur sem
eiga að tryggja að helmingi aflans
sé landað í Bretlandi, en Spánverj-
ar komast áfram upp með að flytja
hinn helminginn heim.
Dýr ESB-skattur
Augljóst er að Evrópuskatturinn
sem Íslendingum bæri að gjalda til
Brussel yrði þung byrði á skatt-
greiðendum. Samkvæmt skýrslu
stjórnvalda vorið 2000 þyrfti Ís-
land að greiða rúma 8 milljarða kr.
árlega í skatt til sameiginlegra
fjárlaga ESB. Sú upphæð nemur
9,5–10,5 milljörðum kr í ár.,
breytileg eftir gengi krónunnar og
evrunnar, og jafnast á við um 2,5%
tekjuskatt á einstaklinga. Það
teldist að sjálfsögðu veruleg tekju-
skerðing hjá þorra launafólks.
Þjóðríki – stórríki
Samhliða því að framsal fullveld-
isréttinda Evrópuríkja í hendur
ESB hefur komist í tísku hafa
ýmsir fengið þá flugu í höfuðið að
þjóðríkið sé almennt komið á fall-
andi fót hér á jörðu. Ekki er óeðli-
legt að ríki sem afsala sér æ fleiri
fullveldisréttindum með fárra ára
millibili verði gróðrarstía slíkra
hugmynda og varla kemur á óvart
að einhverjir hér á landi gleypi
þetta nýja fagnaðarerindi hrátt.
Hugmyndin er rökstudd með því
að ríki verði háðari hvert öðru
vegna aukinna viðskipta og alþjóð-
legra skuldbindinga. En rétt eins
og einstaklingurinn heldur áfram
að vera frjáls maður þótt lög og
reglur skuldbindi hann með ýms-
um hætti þá halda þjóðríkin sjálf-
stæði sínu þótt þjóðarréttur verði
sífellt margbrotnari og alls kyns
skuldbindingum fjölgi. Framsal
fullveldisréttinda, t.d. réttarins til
að ráða lögum í landinu eða ráða
yfir 200 sjómílna fiskveiðilögsögu
er allt annars eðlis.
Ríki sem afsalar sér þeim rétt-
indum stefnir hraðbyri frá þjóðríki
inn í sambandsríki.
Vafalaust verður áfram til mikill
fjöldi þjóðríkja, stórra og smárra
og þjóðríkið Ísland á eftir að
standa lengi óhaggað svo fremi að
landsmenn láti ekki glepjast af
málflutningi aðdáenda hins vænt-
anlega stórríkis Evrópu.
Ísland yrði ein-
angrað í ESB
Eftir Eyjólf
Eysteinsson
Höfundur er útsölustjóri og í
flokksstjórn Samfylkingarinnar.
„Ríki sem
afsalar sér
þeim rétt-
indum stefn-
ir hraðbyri
frá þjóðríki inn í sam-
bandsríki.“
ÁRLEGA verða 1.000-1.200 bein-
brot hérlendis sem rekja má til bein-
þynningar. Úlnliðs- og samfallsbrot í
hrygg eru þar algengust, en
mjaðmabrot koma þar á eftir. Sam-
kvæmt nýlegri könnun Beinverndar
eru 12-14 sjúkrarúm upptekin á
stóru sjúkrahúsunum dag hvern
vegna beinþynningarbrota. Legu-
dagurinn kostar 32-65 þúsund krón-
ur sem samsvarar 130-230 milljóna
króna árskostnaði, þá er ótalinn
kostnaður vegna slysadeildarþjón-
ustu, félagsþjónustu (s.s. heimilis-
hjálpar) og endurhæfingar. Sam-
kvæmt erlendum kostnaðar-
rannsóknum má áætla þennan
kostnað tvöfalt hærri en sjúkrahús-
kostnaðinn. Samfélagið verður því
fyrir umtalsverðum kostnaði vegna
beinþynningar. Þá eru ótaldar per-
sónulegar þjáningar þeirra sem
verða fyrir beinbrotum. Það er því
mikilvægt að greina beinþynningu
tímanlega og nýta árangursríka for-
vörn.
Á næstu 30 árum mun fjöldi Ís-
lendinga 65 ára og eldri tvöfaldast.
Beinbrot af völdum beinþynningar
geta því orðið allt að 2.500 árlega.
Þetta kemur til með að hafa mikinn
kostnaðarauka í för með sér fyrir
samfélagið.
Dulinn faraldur
Einstaklingar með beinþynningu
eru einkennalausir þar til beinbrotin
verða. Þessi staðreynd er mikilvæg
með tilliti til forvarna. Lítum nánar á
55 ára gamla konu sem er ráðlagt að
breyta lífsháttum og jafnvel taka lyf
til þess að koma í veg fyrir beinbrot
síðar á ævinni. Það er enn erfiðara að
hafa áhrif á lífsstíl unglinga til að
varnar brotum þegar þau eru orðin
áttræð! Í þessu ljósi er nauðsynlegt
að gera sér grein fyrir því að þriðja
hver kona og áttundi hver karl á eftir
að fá beinbrot sem rekja má til bein-
þynningar. Því kallast oft beinþynn-
ing „þögull faraldur“.
Lengi býr að
fyrstu gerð
Á unglingsárum taka beinin vaxt-
arkipp og nær beinþéttnin hámarki
um 25 ára aldur. Á nokkrum árum
þrefaldast beinþéttnin. Áætlað hefur
verið að 10% aukning í beinþéttni á
unglingsárum minnki hlutfallslega
áhættu á beinbrotum um 50% á full-
orðinsárunum.
Beinþéttnimælingar
Til að greina beinþynningu þarf að
framkvæma beinþéttnimælingu.
Hana er m.a. unnt að framkvæma
með hælmæli, en þær mælingar eru
áreiðanlegar ef viðkomandi mælist
með góða beinþéttni. Þeir sem mæl-
ast hins vegar með lága beinþéttni í
hælmælingu þurfa að gangast undir
nákvæmari mælingu í beinþéttni-
mæli – sjá mynd. Beinþéttni mæld
með beinþéttnimælum er góður
mælikvarði á brotaáhættu, eða eins
og blóðþrýstingur spáir fyrir um
hjarta- og æðasjúkdóma.
Forðumst fyrsta brotið
Alþjóðlegi beinverndunardagur-
inn er nk. sunnudag, en þá sameinast
alþjóðlegu beinverndarsamtökin
IOF í átakinu: „Fjárfestu í beinum;
komum í veg fyrir fyrsta brotið.“
Heilbrigt líferni og góðar neyslu-
venjur þar sem hver og einn tryggir
sér kalk og D-vítamín inntöku ásamt
reglulegri líkamshreyfinu styrkir
bein á unglingsárum og raunar allt
lífið.
Beinvernd
Beinvernd var stofnað 1997
(http://www.beinvernd.is ). Ólafur
Ólafsson, fyrrverandi landlæknir,
var fyrsti formaður samtakanna, en
Ingibjörg Pálmadóttir, fyrrverandi
heilbrigðisráðherra, er verndari
samtakanna. Á komandi vetri mun
Beinvernd bjóða fyrirtækjum upp á
vinnustaðaheimsóknir þar sem
starfsmönnum verður boðin bein-
þéttnimæling ásamt ráðgjöf. Þá mun
félagið dreifa fræðslubæklingi um
beinvernd barna og unglinga til allra
skólahjúkrunarfræðinga: „Fjárfestu
í beinunum – mataræði, lífsmáti og
erfðir hafa áhrif á uppbyggingu
beina hjá ungu fólki.“
Forðumst fyrsta brotið
Eftir Björn
Guðbjörnsson
„Það er því
mikilvægt
að greina
beinþynn-
ingu tím-
anlega og nýta
árangursríka forvörn.“
Höfundur er dósent í gigtarrann-
sóknum við Háskóla Íslands og for-
maður landssamtaka Beinverndar.
Úr - Skart Silfurborðbúnaður
www.erna.is
Ársskeið
sterling silfur
Tilvalin gjöf
við öll tækifæri
Sif gullsmíðaverkstæði
Laugavegi 20b
s. 551 4444
Gull- og silfursmiðjan Erna
Skipholti 3 s. 552 0775
Skólavörðustíg 21, sími 551 4050.
Viskustykki
Til í níu mynstrum