Morgunblaðið - 30.11.2002, Qupperneq 49

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 30. NÓVEMBER 2002 49
✝ Þóra Guðmunds-dóttir fæddist á
Hoffelli í Nesjum í
Hornafirði 24. sept-
ember 1908. Hún
lést á hjúkrunar-
heimilinu Skjólgarði
á Höfn 21. nóvember
síðastliðinn. For-
eldrar hennar voru
hjónin Guðmundur
Jónsson, bóndi í Hof-
felli, f. 26. desember
1875, d. 21. mars
1947, og Valgerður
Sigurðardóttir, hús-
freyja, f. 5. maí
1872, d. 18. ágúst 1949. Þóra var
yngst systkina sinna en þau sem
upp komust voru: Halldóra, hús-
freyja í Akurnesi, Skúli, lést á
barnsaldri, Helgi og Leifur, bænd-
ur í Hoffelli.
Hinn 1. júlí 1928 giftist Þóra
Sigurbergi Árnasyni frá Svínafelli
samvistum. Þau eiga eitt barn.
Maki II, Helga Friðriksdóttir,
slitu samvistum. Þau eiga eitt
barn og tvö barnabörn. Maki III,
Þorgerður Pálsdóttir, slitu sam-
vistum. Þau eiga tvö börn og eitt
barnabarn. 6) Sigurbjörg, f. 1940,
maki Þórir Stefánsson, látinn.
Þau eiga fjögur börn og þrjú
barnabörn. 7) Valgerður, f. 1941,
maki Konráð Vilhjálmsson. Þau
eiga átta börn og tíu barnabörn.
8) Jónas Björgvin, f. 1943, d. 1991,
maki Auður Lóa Magnúsdóttir.
Þau eiga eitt barn. 9) Gróa Rann-
veig, f. 1944, maki Erlingur Ragn-
arsson, skilin. Þau eiga þrjú börn
og sex barnabörn. 10) Sigríður
Ingibjörg, f. 1947, maki I, Sigurð-
ur Björnsson, skilin. Þau eiga sex
börn og níu barnabörn. Maki II,
Sigurbjörn K. Haraldsson.
Þóra fluttist að Svínafelli í Nesj-
um á brúðkaupsdaginn sinn og bjó
þar alla tíð. Afkomendur Þóru og
Sigurbergs eru orðnir hundrað og
tólf.
Útför Þóru fer fram frá Hafn-
arkirkju í dag og hefst athöfnin
klukkan 13.30. Jarðsett verður í
Hoffellskirkjugarði.
í Nesjum, f. 9. desem-
ber 1899, d. 10. júlí
1983. Sigurbergur
var sonur hjónanna
Árna Bergssonar og
Þórunnbjargar Jónas-
dóttur.
Börn Þóru og Sig-
urbergs eru: 1) Sigur-
jón, f. 1931, maki
Heiðbjört Jóhannes-
dóttir. Þau eiga þrjú
börn og tíu barna-
börn. 2) Árni, f. 1932,
maki Elín Hrefna
Hannesdóttir. Þau
eiga fjögur börn og
átta barnabörn. 3) Gísli, f. 1934,
maki Sigríður Magnúsdóttir. Þau
eiga þrjú börn og tvö barnabörn.
4) Arnbjörn, f. 1936, maki Arn-
björg Sveinsdóttir, skilin. Þau
eiga fjögur börn og ellefu barna-
börn. 5) Guðmundur, f. 1937, maki
I, Kristrún Óskarsdóttir, slitu
Þær eru margar töfrasmíðarnar
sem vekja eftirtekt þegar skyggnst
er um í Hornafirði. Óvenjuleg fjöl-
breytni í náttúrufari skapar þetta
sérstæða umhverfi. Undirlendið er
ýmist grasi gróið eða sandi orpið,
sem ýmist kolmórauð jökulvötn eða
tærar bergvatnsár greinast um,
fjöllin með öllum sínum óreglulegu
línum og litum rísa við norðurjaðar
byggðarinnar og svo eru það jökl-
arnir þar sem fannafaldinn ber við
hæstu tinda og skriðjöklarnir eiga
upptök sín.
Þá staði má finna sem mannlífið er
hluti af þessari mynd. Það á t.d. við
um Svínafellsfjallið og umhverfið
þar í kring. Þegar saga þess mann-
lífs sem þetta fjall hefur fóstrað við
rætur sér er rifjuð upp er eins og
fjallið rísi og máttur þess að stöðva
jökla og verja byggðina verður enn
skýrari. Að veita vegfarendum beina
og vísa þeim til vegar, að rækta og
bæta landið, ösla yfir stórfljótið
hvert sinn þegar að heiman er farið
er hluti af þessu stórbrotna um-
hverfi. Tilefni þessarar upprifjunar
nú er að hinn 21. síðastliðinn kvaddi
Þóra í Svínafelli þennan heim. Að
baki var sérstæður og merkur lífs-
ferill í níutíu og fjögur ár. Samanof-
inn stórbrotinni náttúru og litríku
mannlífi.
Þóra átti traustan og góðan upp-
runa. Foreldrar hennar, Guðmundur
Jónsson og Valgerður Sigurðardótt-
ir, sem áttu lífsstarf sitt í Hoffelli,
voru þekkt fyrir höfðingsskap. Eins
var um systkini hennar, Helga og
Leif, bændur í Hoffelli, og Halldóru,
húsfreyju í Akurnesi, að þar fór mik-
ið höfðingsfólk. Þeir hæfileikar
Þóru, dugnaður og vandvirkni, sem
voru ríkastir í fari hennar voru henni
í blóð bornir. Þóra var yngst í þess-
um systkinahópi, fædd árið 1908. Í
Hoffelli átti hún góð þroska- og upp-
vaxtarár. Þar var fjölmennt heimili
og gestkvæmt. Verkefni voru fjöl-
breytt. Auk venjulegra bústarfa
voru smíðar og hannyrðir hvers kon-
ar stundaðar í ríkum mæli. Margir
áttu því leið að Hoffelli, m.a. til að fá
tæki smíðuð eða viðgerð. Haustið
1926 settist Þóra á skólabekk í
Kvennaskólanum í Reykjavík en
einnig vann hún um tíma hjá Andrési
Andréssyni klæðskera þar sem hún
lærði karlfatasaum.
En nú tók alvara lífsins við. Hinn
1. júlí árið 1928 fór fram í Hoffelli
systkinabrúðkaup Þóru og Sigur-
bergs og Rögnu og Leifs.
Sigurbergur var fæddur í Svína-
felli, sonur hjónanna Árna Bergs-
sonar og Þórunnbjargar Jónasdótt-
ir. Nýja húsmóðirin í Svínafelli var
því ekki langt að komin, hún þekkti
vel til búskaparhátta í Svínafelli. Bú-
skaparsaga Þóru og Sigurbergs, sem
varði til ársins 1962, var nú hafin.
Í búskap sínum farnaðist Svína-
fellshjónunum með ágætum. Það
réðst af óvenjulegum dugnaði þeirra
og myndarskap. Heyforði var þar
jafnan nægur þótt engjar þyrfti að
sækja yfir Fljótin. Margt er það sem
fest hefur í huga frá þessum tíma
sem vitnar um þessa sérstöku heim-
ilishætti í Svínafelli. Eitt sinn á
barnsárum mínum fór ég að Svína-
felli með móður minni. Erindið var
að fá aðstoð Þóru systur sinnar við
að prjóna fatnað á börnin sín. Það
var auðvitað mikil eftirvænting að
fara í heimsókn að Svínafelli, sér-
staklega að hitta frændurna sem
voru á líku reki. Ég svaf í rúmi hjá
tveimur þeim elstu. Árni var færður
til fóta svo rýmra væri um okkur
Sigurjón til höfða. Í kolsvarta
myrkri um morguninn vaknaði ég
við að strákarnir voru farnir að
klæða sig. Það þurfti að koma fénu á
beit og hrossum á haga. Svo tóku við
gjafir og dagsverkið endaði með
smölun fjárins innan úr fjalli. Þegar
ærnar voru hýstar skiptu þær sér í
fjárhúsin eftir aldri svo þær færu
saman sem væru jafnfljótar að éta
og jafnduglegar að bíta. Svo fengu
líka yngstu og elstu ærnar drýgri
gjöf á garðann sinn. Þetta kunnu
strákarnir í Svínafelli upp á sína tíu
fingur. Þegar prjónaskapnum var
lokið var haldið heim. Austurfljótin
voru á ísi svo heimferðin gekk vel.
Ég hafði orð á að mér þættu siðirnir í
Svínafelli nokkuð sérstakir. Á
morgnana væru strákarnir uppi á
undan hönunum og svo væru þeir
ekki fyrr búnir að skríða undir sæng
en þeir væru farnir að hrjóta og
varla var nokkur tími til að leika sér,
mikið var þetta ólíkt því sem var í
Hoffelli. Svar móður minnar er
ógleymanlegt: „Í Svínafelli er birtan
notuð eins og mögulegt er til að
störfin gangi sem best.“
Eitt sinn þegar Sigurbergur var í
vinnu úti í sveit hélt hann til hjá okk-
ur á Seljavöllum í nokkra daga. Sig-
urbergur hélt auðvitað venjum sín-
um með að ganga til verka miklu
fyrr en aðrir gerðu. Þegar húsmóð-
irin á Seljavöllum var við matreiðslu
morgunverðarins hafði hún orð á
hversu vinnudagur Sigurbergs væri
langur, svaraði hann að bragði:
„Enginn verður auðugur af iðju-
leysi.“
En þrátt fyrir að mikið væri starf-
að í Svínafelli var þó jafnan góður
tími til að gera öðrum greiða. Þeir
sem áttu leið yfir Fljótin gátu reitt
sig á fylgd frá Svínafelli. Frásögn
Steinþórs á Hala um komu Suður-
sveitunga að Svínafelli í kaupstaðar-
ferð þessara erinda er í minnum
höfð. Sigurbergur var ekki heima en
Þóra, sem bar barn undir belti, sagð-
ist vera reiðubúin til fylgdar yfir
Fljótin. Steinþór komst svo að orði
að ekki hefði hann í annan tíma
skammast sín meira en svona var líf-
ið í Svínafelli. Fólkið þar þekkti brot-
in á Fljótunum sem stundum gátu
haldist um nokkurt skeið og svo var
straumlagið líka góð leiðsögn fyrir
þá sem vel þekktu til.
Eftir að Sigurbergur og Þóra létu
af búskap fór Þóra í heimsóknir til
barna sinna og dvaldi þar um tíma.
Hjá dætrum sínum vann hún við
hannyrðir ýmiskonar, einkum þó
saum á upphlutum. En eftir að um
hægðist við bústörfin og áhugi
kvenna jókst á að klæðast þjóðbún-
ingnum tók Þóra sér fyrir hendur að
sauma þjóðbúninginn þegar eftir var
leitað. Ferðaðist Þóra víða um land
þessara erinda og alls mun hún hafa
saumað nær tvö hundruð þjóðbún-
inga. Í þessum efnum kunni Þóra vel
til verka en fyrsta upphlutinn saum-
aði hún á sjálfa sig, þá fjórtán ára.
Þótt ætla mætti að Þóra hefði nú
rýmri tíma hagaði hún störfum með
svipuðum hætti og áður. Tók daginn
snemma og vann fram á kvöld eftir
því sem henni fannst við þurfa. Eng-
ar tók hún peningagreiðslur fyrir
saumaskapinn en óskaði eftir að þær
konur sem hún vann fyrir sendu
henni mynd þar sem skartað væri
þjóðbúningnum. Margar þessar kon-
ur sýndu Þóru mikla ræktarsemi og
myndir fékk hún víða að sem hún
varðveitti vel.
Þóra og Sigurbergur eignuðust tíu
börn. Eitt barna þeirra, Jónas
Björgvin, lést fyrir nokkrum árum.
Einstakur dugnaður og verklagni er
einkennandi fyrir þennan systkina-
hóp og eins er um afkomendur
þeirra.
Þóra var fremur há vexti, grönn
með vörpulegu yfirbragði. Góður
vitnisburður um þrek hennar eru ár-
in hennar níutíu og fjögur. Tvö síð-
ustu árin dvaldi hún á hjúkrunar-
heimilinu á Höfn en stundaði þó
handverk sitt lengst af. Í Svínafelli
hélt Þóra fallegt hemili. Nábýlið við
fólkið á efri hæðinni, Gísla og Sigríði
Magnúsdóttur, tengdadóttur Þóru,
var henni afar mikilvægt og gaf
henni þann stuðning svo að hún
byggi við öryggi.
Það var fyrir tæpu ári að við Þóra
hittumst við jólamessu í Hoffelli.
Hún lét þess þá getið að það yrði síð-
asta kirkjuferðin þangað. Reyndar
var ein ferð ófarin, ferðin sú sem far-
in er í dag, þegar Þóra kveður ástvini
sína í kirkjunni í Hoffelli. Kirkjunni
sem Sigurbergur og Þóra afhentu
góða gjöf þegar kirkjan var endur-
byggð fyrir nokkrum árum og sem
að auki varðveitir listmuni með
handbragði Þóru sem hún gaf kirkj-
unni. Á þessum stað, undir bröttu
fjalli, hömrum girtu, þar sem skrið-
um sleppir að fjallsbrún, stendur
kirkjan í Hoffelli. Þaðan var eitt sinn
horft með ástarblik í augum yfir nak-
inn sand, þar sem straumhörð jök-
ulvötn byltust einatt um og bær
kúrði við rætur Svínafellsfjallsins.
Vonir hennar og fyrirheit rættust, í
Svínafelli stóð heimili Þóru. Í þessu
rismikla umhverfi er nú gott að hvíl-
ast eftir níutíu og fjögurra ára lífs-
feril.
Egill Jónsson.
Það kemur ekki á óvart, þegar ní-
ræð kona og fjórum árum betur
kveður þetta líf. Síðustu árin, þegar
líkaminn gat ekki lengur fylgt hug-
anum, voru Þóru erfið. Mig iðrar
hins vegar þess að hafa ekki kynnst
frænku minni fyrr á lífsleiðinni. Ég
hafði hitt hana áður, en í júní 1980
tjölduðum ég og vinkona mín, ynd-
islega sólardaga, í túninu á Svína-
felli. Þóra naut þess að sýna okkur
ríki sitt og segja okkur frá leynd-
ardómum þess. Hún gekk með okkur
upp á Göltinn. Sýndi okkur stuðla-
bergsmyndanir og fallega tjörn. Hún
sagði okkur, þegar við litum yfir
Svínafellsvatnið, að þar hefði hún
farið á skautum og sjálf hafði ég séð
hana draga þar fyrir. Við horfðum
yfir á Hálsa, þar sem Sigurbergur,
mannsefnið hennar, Helgi bróðir
hennar ásamt Unnari Benediktssyni
lögðu upp í ferð á Vatnajökul 15. júlí
1926. Hún fylgdi þeim úr hlaði, en
það kom víst ekki til greina á þeim
tíma að ungar stúlkur færu á jökul.
Hins vegar frétti ég af henni á fjór-
hjóli á jöklinum fyrir nokkrum árum.
Við fórum líka kringum Svínafells-
fjallið og sáum birkikjarrið í Valagili
og Stórahvammi. Hún benti okkur á
hvar jökullinn hefði fyrrum legið
hátt fram á fjallið. Við komum í Öl-
dutangagil, þar sem kalksteinn var
numinn og ásamt hrafntinnu notaður
utan á hús, meðal annars hús föður
míns, móðurbróður hennar. Í smala-
kofanum í Fremragili var hún fús að
sitja fyrir á mynd ásamt sonarsyni
sínum. Þóra hafði átt sér þann
draum að ganga á Viðborðsfjall. Nú
var tækifærið. Gísli bóndi, sonur
hennar, ók okkur yfir Suðurfljótin og
við héldum þrjár á fjallið, einn þess-
ara daga, þegar fegurðin er þar sem
þú ert. Ferðin upp gekk vel, síðasti
spölurinn í grýttri skoru. Við nutum
verunnar á fjallinu. En eitthvað rugl-
uðumst við í ríminu við að finna
kindagötuna, sem við áttum að fara
niður hinum megin. Þóru óx þetta
ekki í augum, og hélt beint niður
skriður og klettabelti, þar sem
burnirót gat með naumindum fest
rætur. Í sumar á Skjólvangi minnti
hún mig á, að mér hefði verið um og
ó. En Þóra var sporlétt og fótviss og
lét engan bilbug á sér finna. Frá Við-
borðsseli var horft með forundran á
okkur gegnum kíki, en mér til hugg-
unar, við mundum þá ekki lenda í
svelti! Hún sagði okkur gamla sögu
af því, þegar stórbóndi einn kom og
bað um leiðsögn yfir Austurfljótin.
Þóra var tilbúin að sýna honum vað-
ið, þekkti það frá deginum áður, en
bóndinn lét nú ekki kvennmann og
það ófríska vísa sér á vað. Fór svo að
bóndinn og fylgdarlið hans náðu
blaut og hrakin yfir fljótið. Þeir, sem
tóku á móti bóndanum austan megin,
gerðu grín að og töldu að hann hefði
verið fullsæmdur af leiðsögn Þóru.
Er við systurnar komum við útför
Hallgerðar, systurdóttur hennar,
sólardag sumarið 2001 áttum við
Þóra góða stund saman. Hún var
með hugann heima á Svínafelli og við
gróðurinn. Hún vildi að við sæjum
nýgræðinginn, birkið, sem var að
vaxa upp á aurunum. Hún ögraði
mér og sagði: „Fyrst þú komst við
þessa jarðarför, verður þú að koma
við mína.“ Við þeirri bón ætla ég að
verða og samgleðjast Þóru að hafa
varpað frá sér ellibelgnum.
Bergþóra Sigurðardóttir.
Sú kynslóð sem fædd var rétt eftir
aldamótin 1900 er nú óðum að
hverfa, þessi kynslóð sem upplifði
einhverjar mestu breytingar sem
orðið hafa á íslensku samfélagi.
Þetta var kynslóðin sem lifði sitt
blómaskeið þegar lífsviðurværið var
fengið af landinu og því sem það gat
gefið. Jafnframt var íslensk menning
og tunga dýrmætasta eignin, nýtt til
skemmtunar og fróðleiks.
Þóra Guðmundsdóttir byggði sitt
bú með Sigurbergi Árnasyni á
Svínafelli í Nesjum, bæ sem var um-
kringdur hrikalegri náttúru á alla
vegu. Jökullinn að norðan og fram úr
honum flæddu jökulfjótin austan og
vestan við Svínafellslandið. Þarna
var lífsbaráttan hörð og mikið reyndi
á hæfileika þess fólks sem þarna bjó.
Ekki var hægt að komast yfir fljótin
nema á kláf, á hesti og svo síðan á
bílum sem voru nógu öflugir til þess
að hafa á móti straumnum. Það var
hugvitið og lagnin sem réðu hvort
menn næðu bakkanum hinum meg-
in. Á Svínafelli þekktu menn yfir-
borð fljótsins og gátu sagt fyrir hvar
fært væri í kolmórauðu jökulvatn-
inu. Þóra var þar karlmönnunum
enginn eftirbátur og kunni að velja
vað til að komast yfir án skakkafalla.
Þóra var „dóttir langholts og lyng-
mós“, einstök myndarkona, fjölhæf
og margfróð. Á búskaparárum
þeirra Sigurbergs vann hún bæði úti
og inni, stóð við heyskap rétt eins og
karlmenn og dró hvergi af sér.
Heimilið var gríðarlega stórt enda
áttu þau Sigurbergur tíu börn sem
öll komust upp og mikil vinna var að
halda þar öllu til haga. Einnig var
mjög gestkvæmt þarna því ferja
þurfti fólk yfir fljótin og þegar gesti
bar að garði varð að gera þeim öllum
til góða.
Þrátt fyrir mikla vinnu las Þóra
gríðarlega mikið og mundi vel það
sem hún las. Það kom enginn að tóm-
um kofunum hjá henni varðandi gát-
ur og vísur ýmiskonar og gaman
hafði hún af því að prófa langskóla-
gengna í þekkingu á líkingamáli úr
dróttkvæðum. Í einangruninni þurfti
að beita miklu hyggjuviti til að
lækna smákvilla og Þóra kunni góð
skil á grösum og sauð seyði og bjó til
græðandi smyrsl. Hún var snillingur
í fatasaumi, saumaði fatnað á alla
fjölskylduna, saumaði út og síðast á
lífsleiðinni saumaði hún íslenskan
búning á fjölda kvenna um allt land.
Upphlutirnir sem hún saumaði urðu
um 300 svo að margar konur þakka
Þóru fyrir að geta skartað okkar
fagra þjóðbúningi.
Þegar nú þessi merkiskona er
kvödd situr eftir minningin um stór-
brotna konu, eina af þessum sterku
og stoltu persónum sem aldrei kvört-
uðu, aldrei kröfðust neins fyrir sig
en voru alltaf tilbúnar að gefa af sér
og sinni umhyggju. Afkomendahóp-
urinn er stór og vinirnir margir sem
minnast hennar með þökk og virð-
ingu.
Sigrún Klara Hannesdóttir.
Amma Þóra hefur nú fengið lang-
þráða hvíld og Sigurbergur afi búinn
að fá hana til sín.
Lífsafstaða hennar, eins og svo
margra annarra af hennar kynslóð,
einkenndist af sjálfsbjargarviðleitni,
vinnusemi og kristnum gildum.
Amma vildi vinna verkin af alúð og
samviskusemi, þó ekki endilega með
þeirri aðferð sem aðrir töldu vera
einfaldasta. Hún var ekki sérstak-
lega gefin fyrir að kvarta og sá
sjaldnast vandamál sem erfitt væri
að leysa.
Að fara austur til afa og ömmu var
ævintýri líkast fyrir okkur borgar-
börnin. Bærinn þeirra er einn af
fáum sem ekki er í vegasambandi og
þarf yfir jökulfljót að fara. Fljótin
eru ekki alltaf greiðfær og jafnvel
hættuleg fyrir óvana. Ég man eftir
afmælisveislu hjá ömmu þegar ferja
þurfti veislugesti yfir í vélskóflu á
stórrri vinnuvél. Þetta fannst okkur
spennandi.
Amma mín var einstaklega spor-
létt kona og taldi þau ekki eftir sér.
Iðulega var farið með þá sem komu í
heimsókn í gönguferð í kringum
fjallið eða í það minnsta inn að Vala-
gili. Síðari ár þegar jafnvægisleysi
fór að gera vart við sig fékk amma
sér fjórhjól til að komast á þá staði
sem hún unni og til að ná í þau grös
sem hún þurfti í seyði sín og smyrsl.
Hún bjó yfir talsverðri þekkingu á
lækningamætti hinna ýmsu grasa og
var ólöt við að útbúa handa þeim sem
þurftu. Amma var auk þess af-
bragðsgóður kokkur og bjó til bestu
kjötsúpu í heimi og ef ég borðaði
ekki fjóra til fimm diska af súpunni
hélt amma að maður væri annað-
hvort lasinn eða henni væri farið að
förlast í matargerðinni. Ekki var
amma síðri þegar að hannyrðum
kom. Hún saumaði á þriðja hundrað
upphluti, útsaumsmyndir í tuga tali
og ógrynni af ýmiss konar handa-
vinnu, sem hún naut þess að gefa sín-
um nánustu.
Ég sé ömmu fyrir mér sitja á
bekknum í eldhúsinu, hvinur heyrist
frá olíueldavélinni sem búið er að
kveikja upp í. Amma lygnir aftur
augunum og frásagnargleðin skín af
henni hvort sem það er raunverulegt
atvik sem hún er að segja frá eða ást-
ir einhverrar heiðarprinsessu sem
hún hefur lesið um. Á eldavélinni
mallar kjötsúpan.
Þessar ljúfu minningar mun ég
varðveita.
Sigríður Klara Árnadóttir
og fjölskylda.
ÞÓRA
GUÐMUNDSDÓTTIR