Morgunblaðið - 08.12.2002, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 8. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
GERHARD Schröder,kanzlari Þýzkalands, áekki sjö dagana sælaþessa dagana.
Fjöldi skráðra atvinnuleysingja í
landinu er aftur kominn upp fyrir
fjórar milljónir og horfur í efnahags-
lífinu almennt neikvæðar. Stjórn-
arandstaðan sakar kanzlarann og
bandamenn hans um að hafa vísvit-
andi blekkt þjóðina í kosningabar-
áttunni með því að segja ekki rétt til
um raunverulega stöðu ríkisfjár-
mála. Og efst á vinsældalistum er
„Skattalagið“, þar sem eftirherma
syngur í kanzlarans stað rætinn
texta um „skattheimtusýki“ hans. Í
sama knérunn heggur hvatning til
þýzkra skattgreiðenda, sem gengið
hefur eins og eldur í sinu á Netinu,
um að senda skyrtu af sér á skrif-
stofu kanzlarans, sem um 7.000
manns hafa þegar gert og vilja þar
með koma þeim skilaboðum til rík-
isstjórnarinnar að hún sé að „rýja
menn inn að skinni“ með skatta-
stefnu sinni.
Blaðamaður á þýzka fréttatímarit-
inu Focus, sem gefið er út í Münch-
en, lýsti stemmningunni svona fyrir
greinarhöfundi: „Stemmningin með-
al almennings er ótrúleg – aðallega
ungt fólk (…), sem finnst rík-
isstjórnin vera að spilla fyrir sér við
að koma fótunum undir sig í atvinnu-
lífinu, er fokvont og margir sjá eftir
því að hafa nokkurn tímann gefið
„rauð-grænum“ [þ.e. ríkisstjórn-
arflokkum jafnaðarmanna og græn-
ingja] atkvæði sitt.“
Í nýjustu skoðanakönnunum hef-
ur fylgi við Jafnaðarmannaflokk
Schröders, SPD, hrunið og um 80%
aðspurðra lýsa nú óánægju með
störf ríkisstjórnarinnar. Engin þýzk
ríkisstjórn frá stofnun Sam-
bandslýðveldisins fyrir rúmri hálfri
öld hefur misst svo mikið fylgi á eins
skömmum tíma, en í þingkosning-
unum 22. september tókst Schröder
naumlega að halda völdum; helgaðist
sigurinn aðallega af góðu gengi
græningja í kosningunum.
Stjórnarandstaðan hefur að und-
anförnu gengið mjög hart fram í
gagnrýni á kanzlarann, einkum
hvernig ríkisstjórn hans heldur á
ríkisfjármálunum. Dagblöð sem
fylgja stjórnarandstöðunni frekar að
málum hafa tekið virkan þátt í gagn-
rýninni og jafnvel hvatt fólk til
„borgaralegrar óhlýðni“ gegn skatt-
yfirvöldum í mótmælaskyni við nýj-
ustu skattahækkanir ríkisstjórn-
arinnar.
Sú skoðun hefur hlotið æ meiri
hljómgrunn, að stjórnin sé ekki fær
um að stýra stærsta þjóðhagkerfi
Evrópu út úr þeirri efnahagslægð
sem það virðist vera að festast í;
stjórnina skorti ennfremur hug-
myndaflug og áræði til að grípa til
ráðstafana sem dugi til að laga
vinnumarkaðs- og velferðarkerfið að
kröfum tímans.
Schröder reyndi sitt bezta til að
reka af sér slyðruorðið í umræðum á
þingi í vikunni, og kom þar berlega í
ljós að kanzlaranum er ekki skemmt.
Hann sakaði talsmenn stjórnarand-
stöðunnar um ærumeiðandi mál-
flutning og að beita fyrir sig „stríðs-
legu orðavali“.
Agaleysi í stjórnarliðinu
Auk þess gagnrýndi kanzlarinn
agaleysi í eigin herbúðum, en frá
hinum og þessum stjórnarliðum hafa
komið býsna misvísandi yfirlýsingar
um skattastefnuna og önnur „heit“
mál á síðustu vikum.
Átti kanzlarinn með þessari gagn-
rýni sinni sjálfsagt ekki sízt við
Franz Müntefering, framkvæmda-
stjóra SPD, sem hafði í nýlegu við-
tali gefið í skyn að von væri á enn
frekari skattahækkunum: „Minna
fyrir einkaneyzluna – og meira fé í
hendur ríkisins, svo að sam-
bandsríkið, sambandslöndin og
sveitarfélögin geti betur uppfyllt sín
hlutverk.“
Fjölmiðlar hafa stokkið á ummæli
af þessu tagi sem hrotið hafa af
vörum stjórnarliða og kynt með
þeim undir óánægju með ríkisstjórn-
ina. Og eins og venja er þegar hiti
kemst í opinbera umræðu í Þýzka-
landi voru „gagnrýnendur gagnrýn-
endanna“ ekki seinir að blanda sér í
hana og kvarta yfir því að Þjóðverjar
„hneigðust til heimsendastemmn-
ingar og sjálfsmeiðinga; í stjórn-
málum skorti þá jarðbundna skyn-
semishyggju í anda engislaxneskrar
lýðræðishefðar“, eins og komizt er
að orði í fréttaskýringu svissneska
blaðsins Neue Zürcher Zeitung.
Bíræfni
Mörgum Þjóðverjum hefur ofboð-
ið hve frökk hin naumlega endur-
kjörna ríkisstjórn hefur verið í að
breyta opinberu mati sínu á stöðu
ríkisfjármála og þar með þörfinni
fyrir auknar skatttekjur og niður-
skurð á ríkisútgjöldum. Kristilegir
demókratar, sem mistókst að fella
stjórnina í kosningunum í haust, hafa
farið fram á þingrannsókn á ásök-
unum um að Schröder og hin „rauð-
græna“ ríkisstjórn hans hafi vísvit-
andi blekkt kjósendur með því að
greina ekki frá því fyrr en eftir kosn-
ingar, að í það stefndi að skatttekjur
ríkissjóðs á þessu ári yrðu 31 millj-
arði evra, um 2.650 milljörðum ísl.
kr., minni en útgjöldin. Þessari ásök-
un vísar kanzlarinn með öllu á bug.
„Hér er verið að færa pólitíska
umræðu niður á stig þar sem áhug-
inn beinist ekki að innihaldi heldur
persónulegum ófrægingum,“ sagði
Schröder er hann svaraði framsögu-
ávarpi Michaels Glos, talsmanns
þingflokks kristilegu flokkanna, í
umræðum um fjárlagafrumvarpið í
vikunni, en Glos beindi þar föstum
skotum að kanzlaranum. „Þetta
skaðar land vort. Þetta skaðar lýð-
ræðið – þetta skaðar okkur öll,“
sagði Schröder. Stóð hann fast á því
að enginn hefði séð það fyrir að
skatttekjurnar myndu dragast svona
mikið saman.
Í sjónvarpsviðtali viðurkenndi
kanzlarinn að stjórninni hefðu orðið
á mistök; mjög misvísandi ummæli
stjórnarliða um mögulegar lausnir á
fjárlagahallanum undanfarnar vikur
hefðu sannarlega ekki styrkt ímynd
stjórnarinnar. Í umræðunum á þingi
sagði hann vandann helgast af sam-
drættinum í alþjóðaviðskiptum og á
verðbréfamörkuðum og að Íraksdeil-
an hefði ennfremur „alvarlega spillt
fyrir efnahagsumhverfinu“ – og
gagnrýndi þar með bandarísk
stjórnvöld óbeint. Einörð andstaða
Schröders – í það minnsta í orði –
gegn hernaði í Írak er talin hafa
hjálpað honum að halda velli í kosn-
ingunum.
Kosningabarátta
Stjórnmálaskýrendur telja þó það
hve stjórnin hefur haldið klaufalega
á sínum málum eftir kosningarnar
ekki skýra hörkuna og heiftina sem
hlaupin er í stjórnmálaumræðuna í
Þýzkalandi. Hluta skýringarinnar sé
að leita í sárindum hægrimanna, inn-
an þings sem utan, yfir því að missa
svo naumlega frá sér tækifæri til að
komast aftur að stjórnartaumunum
eftir eitt kjörtímabil á stjórnarand-
stöðubekknum (á kosninganótt leit
lengi út fyrir að kristilegu flokkarnir
fengju fleiri þingmenn en SPD).
Í febrúar eru kosningar til héraðs-
þinga sambandslandanna í Hessen
og Neðra-Saxlandi og vonast kristi-
legir demókratar til að halda hinni
neikvæðu stemmningu sem tekizt
hefur að skapa gegn „kanzlara-
flokknum“ SPD fram að þeim. Hér-
aðsstjórninni í Hessen stýrir Roland
Koch, sem hefur metnað til að kom-
ast í kanzlaraframboð, en Schröder
var lengi forsætisráðherra Neðra-
Saxlands (í því embætti kom hann í
opinbera heimsókn til Íslands í nóv-
ember 1997).
Tapi Jafnaðarmannaflokkurinn
kosningum í hinu hefðbundna vígi
sínu Neðra-Saxlandi yrði það mikið
áfall fyrir kanzlarann. En til þess að
afstýra því verður hann að taka stórt
stökk upp á við á öðrum vinsælda-
lista en þeim sem hann – eða öllu
heldur „radd-tvífari“ hans – trónir á
þessa dagana.
AP
Kanzlaranum var heitt í hamsi er hann varðist gagnrýni stjórnarandstöðunnar í umræðum á þingi í vikunni.
Schröder í mótbyr
Fylgi við ríkisstjórn Gerhards Schröders, sem naumlega hélt
velli í kosningum í lok september, hefur hrunið. Að sögn Auðuns
Arnórssonar eru það einkum skattahækkanir sem hafa rúið
þýzka kanzlarann vinsældum.
’ Engin þýzk ríkisstjórn frá stofn-
un Sambandslýð-
veldisins fyrir rúmri
hálfri öld hefur misst
svo mikið fylgi á eins
skömmum tíma. ‘
BAKSVIÐ
auar@mbl.is
lægjandi kringumstæðum. Í fram-
haldi af deilunum varðandi Í skóm
drekans verð ég að spyrja þig: Að
hve miklu leyti veit fólkið í myndinni
að það er myndefni? Og óttastu ekk-
ert upphrópanir og jafnvel aðgerðir
vegna meintra brota á friðhelgi
einkalífsins?
„Ég var úti í Berlín bæði þegar um-
ræðan um Í skóm drekans fór fram,
úrskurður Hæstaréttar var felldur
og myndin sýnd, þannig að ég veit
ekki nema að mjög takmörkuðu leyti
um hvað málið snýst. Þó virðist mér,
miðað við þær litlu upplýsingar sem
mér hafa borist, að Hlemmur og Í
skóm drekans séu gjörólíkar mynd-
ir, hvað stíl, viðfangsefni og ekki síst
nálgun þess varðar. Mér skilst að að-
aldeiluefnið varðandi Í skóm drek-
ans hafi snúist um að myndin hafi að
stórum hluta verið tekin án vitundar
þeirra sem fram koma og án leyfis
þeirra sem stóðu að fegurðarsam-
keppninni. Við aftur á móti fengum
fyrirfram öll tilskilin leyfi, bæði frá
SVR og þeim sem fram koma í
myndinni. Öllum var ljóst sem voru á
Hlemmi á þeim tíma sem tökur stóðu
yfir að við vorum að gera mynd um
staðinn og fólkið þar og að hún yrði
sýnd opinberlega. Þeir, sem ekki
vildu koma fram í myndinni en til-
heyrðu samt fastagestunum, forðuð-
ust okkur einfaldlega þegar þeir sáu
að við vorum að taka. Að öðru leyti
áttum við mjög góð samskipti við
þetta fólk. Ég reyndi auðvitað að
sannfæra ýmsa um að vera með, en
ef þeir vildu það ekki, þá forðuðumst
við að taka myndir af þeim og þeir
forðuðust okkur. Þar að auki byggj-
ast myndir eins og þær sem ég geri
umfram allt á gagnkvæmum trúnaði
og gagnkvæmri virðingu, en ekki á
því að fletta ofan af einhverju.
„Lífið eins og það er“
Það sem þú átt sennilega við með
„niðurlægjandi kringumstæðum“ er
því miður hluti af lífi þeirra sem lifa á
götunni og var í öllum tilvikum tekið
með fullu samþykki viðkomandi.
Eins og Ómar Blápunktur, annar
útigangsmannanna í myndinni, sagði
við mig þegar við vorum að hefja tök-
urnar, þetta er mynd „sem á að sýna
lífið eins og það er“. Og lífið á bísan-
um er hart, mjög hart og satt best að
segja miklu harðara en ég hafði gert
mér grein fyrir. Fyrsti tökudagur-
inn, sem jafnframt var fyrsti virki
dagur júlímánaðar og þar af leiðandi
útborgunardagur, var ákveðið sjokk,
bæði fyrir mig og samstarfsmenn
mína. Annars vegar var hann gleði-
dagur fyrir drykkjumennina, því þá
höfðu þeir loks aur fyrir göróttum
drykkjum eftir að hafa verið að
þynnast upp í langan tíma sökum
blankheita og gengið misilla að slá
fyrir kardóglasi. Hins vegar vissu
allir handrukkarar bæjarins að
næðu þeir ekki að innheimta raun-
verulegar eða ímyndaðar skuldir
fyrstu tvo til þrjá daga mánaðarins
yrðu þeir að bíða fram yfir næstu
mánaðamót, því peningurinn er ótrú-
lega fljótur að fara. Og það eina sem
almenningur fréttir er að mikið hafi
verið að gera hjá lögreglunni og allar
fangageymslur hafi verið fullar. Það
hefur aldrei leyst nein vandamál að
þegja um þau þunnu hljóði.“
Hættan við
„viðkvæm mál“
Mikil gróska hefur verið í íslenskri
heimildamyndagerð undanfarin
misseri. Af hverju stafar hún að þínu
mati?
„Ætli það sé ekki sambland af
nýrri tækni, þörf og því að íslenskir
kvikmyndagerðarmenn hafa upp-
götvað að hægt er að ná bæði góðum
árangri og mikilli athygli með gerð
heimildamynda sem þar fyrir utan
kosta mun minni pening en leiknar
myndir. Þetta er mjög ánægjuleg
þróun því fá form eru jafnvel til þess
fallin og heimildamyndin að skoða
það samfélag sem við búum í og
miðla því til áhorfenda. Þar að auki
er ég er sannfærður um að það á líka
eftir að skila sér í nýjum áhugaverð-
um leiknum myndum. Það er engin
tilviljun að okkar þekktasti kvik-
myndaleikstjóri, Friðrik Þór, hóf
ferilinn á því að gera heimildamynd-
ir. Þegar honum tekst best upp er
það ekki vegna þess að sögurnar séu
svo óskaplega frumlegar heldur hins
að honum tekst í örfáum myndum að
skapa ótrúlega sterka og séríslenska
stemningu. Slíkt geta aðeins þeir
fangað sem hafa skoðað mjög ná-
kvæmlega það samfélag sem þeir
búa í.“
Þrátt fyrir þessa grósku gekk þér
ekki betur en svo að fjármagna
Hlemm að þýskt fjármagn þurfti til
að koma fyrst áður en íslenskt
fékkst. Hver er þín skoðun á ís-
lenskri kvikmyndapólitík í þessu
samhengi?
„Það hefur alltaf verið hættulegt
að fjalla um svokölluð viðkvæm mál-
efni á Íslandi. Og ein meginréttlæt-
ing íslenskra kvikmyndagerðar-
manna síðustu tvo áratugina á því að
yfirvöld setji pening í kvikmyndir
hefur verið sú, að þær séu svo góð
landkynning. Einhverra hluta vegna
virðist sem sumir hér heima hafi haft
efasemdir um að mynd um Hlemm
væri góð landkynning. En þar eru
kvikmyndagerðarmenn og yfirvöld á
villigötum að mínu mati, því ekki
þótti Laxness par fín landkynning
þar til hann fékk nóbelinn. Ef ekki
má fást við viðfangsefni sem brenna
á samfélaginu af ótta við einhvers
konar refsingu þeirra sem ráða fara
menn að ritskoða sjálfa sig og þá
verða til myndir sem enginn hefur
áhuga á, nema kannski Flugleiðir og
Ferðamálaráð.
Hvers konar myndir?
Það er virkilega kominn tími til að
íslenskir kvikmyndagerðarmenn
hætti fyrst og fremst að kvarta yfir
peningaleysi, því það er krónískt
vandamál sem fylgir þessum bransa
og náttúrulega alveg sérstaklega á
jafnlitlum markaði og hér er, en fari
frekar að ræða af alvöru um hvers
konar myndir þeir vilja gera og
hvaða máli þær skipta, ekki aðeins í
íslensku heldur líka alþjóðlegu sam-
hengi. Á endanum myndi það skila
sér í betri myndum og meiri áhuga á
íslenskum kvikmyndum, þar sem
þær gætu orðið raunverulegur hluti
af íslenskri menningu, svipað og
bókmenntirnar eru. En í sjálfu sér
get ég ekki kvartað í sambandi við
Hlemminn, því ég fékk á endanum
peninga á Íslandi sem gerðu mér
kleift að klára myndina eins og ég
vildi.“
Finnst þér skemmtilegra að vinna
á Íslandi en í Þýskalandi eða ræðst
slíkt af efni og aðstæðum?
„Svo lengi sem ég er að vinna með
góðu fagfólki að áhugaverðu verk-
efni sem er vel fjármagnað er mér
nokk sama. Og í Hlemmnum átti ég
því láni að fagna að þeir sem unnu
með mér eru ekki aðeins mjög góðir
fagmenn, heldur virkilega lögðu sál-
ina í verkefnið; þeir eiga stóran hlut í
því sem vel kann að hafa tekist í
myndinni.“
Sérðu fyrir þér að flytja hingað
heim?
„Ég hef sem betur fer haldið frek-
ar góðu sambandi við Ísland gegnum
árin og verið að meðaltali meira en
þrjá mánuði heima á hverju ári. Og
núna síðast, þegar ég var að vinna að
Braggabúum og Hlemmnum, bjó ég
eitt ár á Íslandi. En ég sé enga sér-
staka ástæðu til að flytja alfarið
heim. Ég vil vinna jöfnum höndum
hér úti og heima og á örugglega eftir
að búa á Íslandi eitt til tvö ár ein-
hvern tíma í fyrirsjáanlegri framtíð,
en meginaðsetrið verður áfram í
Berlín.“
Og langar þig að fást við leiknar
myndir ekki síður en heimildamynd-
ir?
„Ég er með plön um stórar leiknar
myndir í kollinum. Þær tengjast
meira Íslandi en Þýskalandi og Berl-
ín. Eiginlega ætlaði ég mér aldrei að
gera heimildamyndir og gerði þess
vegna í kvikmyndaskólanum sjö eða
átta stuttar leiknar myndir, sem eru
á bilinu 5 til 25 mínútna langar. Svo
slysaðist ég til að gera Nonstop um
bensínstöðina mína úti á horni. Núna
er ég að reyna að drífa mig í að klára
þessa heimildamyndaþríleiki um
Reykjavík og Berlín svo ég geti loks-
ins farið að einbeita mér að leiknum
myndum. Tökum er að ljúka á öðrum
hluta þríleiksins um Berlín. Það er
mjög spennandi verkefni sem teng-
ist reyndar Íslandi lítillega og þess
vegna eru nokkrir tökudagar plan-
aðir í janúar heima. Þetta á hug minn
allan þessa dagana og svo auðvitað
frumsýningin á Hlemmnum. Ég verð
víst að viðurkenna að ég er mjög
spenntur að sjá hvaða viðtökur
myndin fær.“
ath@mbl.is