Morgunblaðið - 08.12.2002, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 8. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
HÓPNAUÐGUN á Net-inu?“ var fyrirsögngreinar sem birtist íMorgunblaðinu á mið-vikudag. Höfundur
greinarinnar, Sigríður Bríet Smára-
dóttir, vekur þar athygli á að
„skuggalega margir íslenskir vef-
arar gangast upp í því að birta kyn-
ferðislegar myndir eða myndskeið
sem yfirleitt eru af konum eða ung-
lingsstúlkum, hvort sem er með eða
án þeirra samþykkis. Til eru mörg
dæmi þess að kynferðislegar mynd-
ir af stúlkum teknar við ýmis tæki-
færi, hvort sem er undir áhrifum
áfengis í „partíi“, á skemmtistöðum,
annars staðar eða hreinlega tilbún-
ar í teikniforritum hafa verið settar
á Netið án samþykkis og jafnvel
þrátt fyrir mótmæli þess sem á
myndunum er.“
Sigríður Bríet segist hafa orðið
fyrir barðinu á slíku sjálf og að hún
þekki til nokkurra slíkra dæma, þar
sem vinkonur hennar hafi átt í hlut.
„Þetta hefur birst á heimasíðum
fólks, en líka á síðum nemenda-
félaga. Mér finnst reyndar mjög
undarlegt að skólarnir skuli líða að
á heimasíðum þeirra birtist myndir
af stúlkum, sem eru teknar við
óskemmtileg tækifæri, eða eru sett-
ar í annarlegt samhengi.“
Þegar mynd af Sigríði Bríet birt-
ist á Netinu sagðist hún hafa marg-
talað við þann sem sá um viðkom-
andi heimasíðu, en í fyrstu án
árangurs. Hann hafi loks séð að sér
eftir að rætt hafði verið við foreldra
hans. Hún kærði athæfið hins vegar
ekki til lögreglu. „Þótt ég viti um
nokkur svona tilvik, þá þekki ég
enga stelpu sem hefur kært. Þær
bíða bara og vona að þetta hverfi
sem fyrst. Þeir sem aldrei verða
fyrir barðinu á þessu hlæja bara og
dreifa myndunum áfram. Þeir átta
sig ekki á hversu alvarlegt þetta er.
Ég vissi ekkert hvert ég átti að
snúa mér til að fá þetta fjarlægt af
Netinu og ef ég hefði ekki kannast
við þann sem var með síðuna veit ég
ekki hvernig ég hefði farið að.“
Skýr ákvæði í notendaskilmálum
Björn Davíðsson, þróunarstjóri
tölvu- og internetþjónustunnar
Snerpu ehf., segir að líkt og lang-
flest netþjónustufyrirtæki setji
Snerpa notendaskilmála. „Í skilmál-
unum segir m.a. að óheimilt sé að
hýsa á heimasvæðum, dreifa á póst-
listum eða láta liggja á lausu, t.d. á
vefsvæðum, efni sem brýtur gegn
íslenskum lögum, s.s. hvers kyns
efni sem ætlað er að lítillækka fólk
eða draga í dilka hvað varðar trúar-
brögð þess, kynferði, skoðanir eða
litarhátt. Hins vegar getum við ekki
haft virkt eftirlit með öllu efni hjá
notendum Ef kvartanir berast ger-
um við viðkomandi notanda viðvart,
til dæmis með símtali eða tölvu-
pósti, en ef við teljum brotið alvar-
legt lokum við svæðinu þar til hann
hefur haft samband. Við reynum að
meta þetta í hvert skipti, en slík
mál eru teljandi á fingrum annarrar
handar frá því að við hófum starf-
semi árið 1994.“
Björn segir að ef fólk telji á sér
brotið á Netinu sé eðlilegast að það
leiti til hýsingaraðila síðunnar, ef
það á ekki auðvelt með að sjá hver
er ábyrgðarmaður hennar. „Þá tek-
ur viðkomandi netþjónusta á þessu.
Fólk getur nálgast upplýsingar um
hver ber ábyrgð á léni með því að
fara inn á vef isnic.is. Það er skrán-
ingarvefur íslenskra vefja og er
staðsettur í Tæknigarði. Ef lén-
nafnið endar á .is er hægt að fá
upplýsingar um stjórnunarlega og
tæknilega umsjónarmenn lénsins.
Yfirleitt er það tæknilegi tengilið-
urinn sem sér um að svara fyr-
irspurnum varðandi rekstur við-
komandi léns og hvað er hýst á
vefþjónum undir því léni. Ef menn
eru með lén sem endar á .com eða
.net, svo dæmi séu tekin, þá getur
þurft að leita lengra, en isnic.is veit-
ir upplýsingar um hvernig hægt er
að fletta upp í öðrum gagnagrunn-
um.“
Björn segir að ef viðkomandi net-
þjónusta hunsi kvörtun sé hægt að
leita til þess aðila sem tengir net-
þjónustuna við Netið, sem getur til
dæmis verið Síminn, Íslandssími
eða LínaNet. Þær upplýsingar komi
einnig fram hjá isnic.is. „Það hefur
mjög sjaldan reynt á þetta, en
ábyrgðin á efni á Netinu hvílir á
þeim sem heldur úti heimasíðu, en
ekki á netþjónustunni sem hýsir
síðuna. Við viljum samt sem áður
hafa áhrif á hvaða efni er geymt hjá
okkur og þess vegna erum við með
notendaskilmálana.“
Vantar skýrar skólareglur
„Mál af þessum toga hafa ekki
borist til okkar og við höfum engar
beinar ábendingar fengið, en við
höfum heyrt af þessu,“ segir Krist-
ín Jónasdóttir, framkvæmdastjóri
Barnaheilla. „Okkur berast hins
vegar ábendingar um barnaklám á
Netinu, sem hingað til hefur alltaf
verið vistað á erlendum netmiðlum
og við sendum þá tilkynningu til er-
lendra samstarfsaðila. Við viljum
gjarnan vekja fólk til meðvitundar
um að hræðilegir hlutir gerast á
Netinu. Unga fólkið þarf að læra
ábyrga netnotkun og ábyrga hegð-
un.“
Samtökin Heimili og skóli hafa
gefið út bækling með leiðbeiningum
um ábyrga netnotkun, þar sem m.a.
er bent á að óheimilt sé að birta
niðrandi ummæli og ósannindi um
fólk á Netinu, þar sem slíkt kunni
að varða við hegningarlög. Krist-
björg Hjaltadóttir, framkvæmda-
stjóri samtakanna, segist þekkja til
myndbirtinga á Netinu, í líkingu við
þær sem Sigríður Bríet ræddi í
grein sinni. „Ég veit að lögreglunni
berst ekki nema lítið brot af því
sem upp kemur. Fólk tekur málin
gjarnan í sínar hendur. Þegar mál
hafa t.d. komið upp í skólum, þar
sem svívirðingar hafa birst á vefsíð-
um skólanna um kennara eða nem-
endur, hefur stundum ekkert verið
gert nema fjarlægja efnið. Stundum
er haft uppi á þeim sem setja efnið
inn og þeim vísað úr skóla. Víðast
hvar virðist sem engar fastar reglur
gildi.“
Kristbjörg segir að nú sé kominn
tími til að tekið verði á málum af
þessum toga í skólareglum. „Regl-
urnar þurfa að vera skýrar og yf-
irstjórn skóla, foreldrar og nemend-
ur koma að setningu þeirra. Þær
þarf svo að kynna vel, en því miður
er raunin sú víða að nemendur og
foreldrar þekkja ekki skólareglur
og viðurlög við þeim. Skólareglur
þurfa að taka á netnotkun og notk-
un á SMS-skilaboðum. Við þekkjum
mörg dæmi um einelti, bæði á Net-
inu og með SMS-skilaboðum.“
Kristbjörg segir að Heimili og
skóli sé að hrinda af stokkunum
nýju verkefni, sem beinist að því að
ala upp netnotendur framtíðarinn-
ar. „Við ætlum að útbúa kennslu-
pakka, sem við viljum að nái til
barna, foreldra og kennara. Best
væri að allir foreldra barna á
ákveðnum aldri færu í gegnum
ákveðna netkennslu. Við ætlum að
leggja áherslu á að kynna Netið og
þá grundvallarsiðfræði sem hafa
þarf í huga og vonandi getur þetta
orðið hluti af kennslu í lífsleikni. Ef
við ætlum að innræta börnum
sjálfsvirðingu og virðingu fyrir um-
hverfinu verðum við að byrja
snemma og foreldrar þurfa að vita
að börnin þeirra geta skoðað alls
konar óæskilegt efni á Netinu, bæði
hvað varðar kynþáttafordóma, of-
beldi og kynlíf. En við þurfum að
gera meira. Þegar börn geta skoðað
alls konar undarlegar kynlífssíður
kallar það á eflingu kynfræðslu, svo
þau átti sig á því hvað er komið út
fyrir öll mörk. Þennan hluta höfum
við vanrækt.“
Ærumeiðingar og barnaklám
Svo virðist sem nokkuð skorti
upp á að fólk átti sig á þeirri stað-
reynd, að notkun Netsins lýtur
sömu reglum og notkun annarra
fjölmiðla. „Fólki er gjarnt að líta á
Netið sem svæði þar sem engin lög
gilda. Staðreyndin er hins vegar sú,
að t.d. meiðyrðalöggjöfin gildir
jafnt um Netið og aðra miðla. Það
kemur því á óvart að enginn dómur
hefur fallið hér á landi um æru-
meiðandi efni á Netinu,“ segir Anna
Sigríður Arnardóttir, lögfræðingur
hjá dómsmálaráðuneytinu, en æru-
meiðingar á Netinu var efni lokarit-
gerðar hennar til embættisprófs í
lögfræði. „Í hegningarlögunum eru
ákvæði, sem leggja refsingu við út-
breiðslu á ærumeiðandi efni. Al-
mennir netnotendur velta því ekk-
ert fyrir sér að um leið og þeir
senda tölvupóst með ærumeiðandi
efni áfram, þá hafa þeir brotið lög.“
Anna Sigríður segir að fólk þurfi
ekki að hafa þann ásetning að
hnekkja áliti einhvers til að teljast
brjóta gegn æru hans. „Það er nóg
að vita að mynd eða ummæli gætu
sært einhvern. Ef netnotandi sendir
efnið samt áfram, þá telst ásetn-
ingur vera fyrir hendi. Það skiptir
engu máli hvort notandinn þekkir
þann sem fjallað er um.“
Anna Sigríður segir það oft vaxa
fólki í augum að kæra mál til lög-
reglu og það láti því gott heita að
efnið hverfi af Netinu eða það fái
afsökunarbeiðni. „Fólk þarf hins
vegar ekki að kæra mál til lögreglu,
heldur getur það höfðað einkarefsi-
mál, telji það brotið á sér. Við erum
með lagarammann, það vantar ekk-
ert upp á það, en fólk lítur af ein-
hverjum ástæðum öðruvísi á Netið
en aðra fjölmiðla.“
Anna Sigríður segir að það hljóti
einnig að koma til álita hvort t.d.
myndbirtingar á Netinu gangi ekki
gegn ákvæðum hegningarlaganna
um barnaklám. „Allir undir 18 ára
aldri teljast börn, í skilningi lag-
anna. 210. grein hegningarlaganna
kveður á um að þegar efni sýni börn
á kynferðislegan eða klámfenginn
hátt geti refsing orðið fangelsi allt
að 2 árum. Mynd af 16 eða 17 ára
stelpu sem t.d. berar á sér brjóstin
hlýtur að falla undir þessa skil-
greiningu og þá er lögreglunni skylt
að rannsaka málið sem ætlað brot á
hegningarlögum. Það er því full
ástæða til að kæra slíkar myndbirt-
ingar til lögreglu, en láta ekki eitt-
hvert tiltal við hinn brotlega duga.“
Sigurbjörn Víðir Eggertsson, að-
stoðaryfirlögregluþjónn í Reykja-
vík, kannaðist ekki við að neinar
kærur hefðu borist lögreglu vegna
myndbirtinga á borð við þær sem
Sigríður Bríet nefndi í grein sinni.
Kærkominn lagarammi
Pétur Pétursson, upplýsinga- og
kynningarstjóri Íslandssíma, segir
að fyrirtækið hafi ekki til þessa
þurft að taka út efni sem hefur tal-
ist misbjóða almennu velsæmi.
Hann segir að netþjónustuaðilar
hafi fengið kærkominn lagaramma
að styðjast við, með samþykkt laga
nr. 30/2002 um rafræn viðskipti og
aðra rafræna þjónustu. „Við höfum
einu sinni stuðst við þessi lög, en
það var þegar efni af nýjum disk
Bubba Morthens var sett inn á Net-
ið í heimildarleysi. Við fjarlægðum
það út af vef sem var hýstur hjá
okkur, þar sem birting þess braut
gegn höfundarréttarlögum.“
Pétur segir að takmörkun
ábyrgðar þjónustuveitanda, sam-
kvæmt lögunum, sé háð því að hann
fjarlægi eða hindri aðgang að gögn-
unum um leið og hann hefur fengið
rökstudda vitneskju um að dómstóll
eða stjórnvald hafi fyrirskipað
brottfellingu eða hindrun aðgangs
að gögnunum, eða rökstudda vitn-
eskju þess efnis að gögnin hafi ver-
ið fjarlægð úr fjarskiptaneti við
upptök miðlunar eða að hindraður
hafi verið aðgangur að þeim þar.
Þjónustuveitandi sem hýsi gögn
sem látin eru í té af þjónustuþega
beri ekki ábyrgð á þeim að því til-
skildu að hann fjarlægi þau eða
hindri aðgang að þeim án tafar eftir
að hann hefur fengið vitneskju um
að sýslumaður hafi lagt lögbann við
hýsingu gagnanna eða dómur hafi
fallið um brottfellingu þeirra eða
hindrun aðgangs að þeim, tilkynn-
ingu ef um meint brot gegn ákvæð-
um höfundalaga er að ræða, eða
vitneskju um gögn sem innihalda
barnaklám.
„Þessar reglur eru skýrar og
auðvelda okkur mjög að taka á
þessum málum,“ segir Pétur. „Mál
af þessu tagi hafa hins vegar ekki
komið til okkar kasta enn, hvað sem
síðar verður.“
Lög hunsuð á Netinu
Sömu lög og reglur gilda
um birtingu efnis á Netinu
og í öðrum fjölmiðlum. Í
grein Ragnhildar Sverris-
dóttur kemur þó fram að
fólk kærir ekki birtingu
ærumeiðandi efnis á Netinu
til lögreglu.
„Það er nóg að vita að mynd eða ummæli gætu sært einhvern. Ef netnotandi sendir efnið samt áfram, þá telst ásetn-
ingur vera fyrir hendi.“
 ÍSLENSKIR vefir eru skráðir hjá
Internet á Íslandi hf. á www.isnic-
.is. Efst á heimasíðunni er boðið
upp á leitarglugga, þar sem sett
er inn heiti á léni og birtast þá
upplýsingar um tengiliði.
Sem dæmi má taka vef Morg-
unblaðsins, mbl.is. Ef það lénheiti
er sett í leitargluggann koma fram
upplýsingar um að lénið sé í eigu
Árvakurs hf., Kringlunni 1, 103
Reykjavík. Þá er hægt að nálgast
heiti, símanúmer og netfang
stjórnunarlegs og tæknilegs
ábyrgðarmanns lénsins. Láti menn
það ekki nægja kemur fram að
netsamband fæst í gegnum
pascal.mbl.is, sem er tölva Morg-
unblaðsins með sömu ábyrgð-
armönnum og lénið, og í gegnum
isnet.is, sem er í eigu Íslandssíma.
Upplýsingar um stjórnunarlegan
ábyrgðarmann og tæknilegan
ábyrgðarmann isnet.is er þar einn-
ig að finna.
Oft er það svo að fólk er með
tengingu við Netið heima hjá sér,
setur sjálft upp heimasíðu og
ómögulegt er fyrir almenning að
átta sig á hver þar er að baki. Hins
vegar kemur ávallt fram í léninu
hver þjónustuaðilinn er. Lénið byrj-
ar þá á t.d. www.islandia.is og þar
fyrir aftan eru skástrik, nöfn, tölu-
stafir o.s.frv. Upphaf lénsins er
nóg til að hægt sé að átta sig á að
tölvunotandinn notar netþjónustu
islandia.is. Með því að slá það lén-
heiti inn í leitarvél isnic.is sést að
það er í eigu Tals hf. og hægur
vandinn að lesa upplýsingar um
stjórnunarlegan og tæknilegan
ábyrgðarmann. Netþjónustan, í
þessu tilbúna dæmi islandia.is,
getur haft uppi á notandanum, ef
kvartað er undan efni á síðunni. Í
raun má líkja þessu við að heima-
síðan hafi verið rakin til ákveð-
innar blokkar, en svo þurfi að biðja
húsvörðinn að taka málin í sínar
hendur og hafa uppi á íbúanum
sem á þessa ákveðnu heimasíðu.
Hver á síðuna?