Morgunblaðið - 11.12.2002, Blaðsíða 31

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 11. DESEMBER 2002 31
Í SÍÐUSTU viku beindi ég fyr-
irspurn til heilbrigðisráðherra á Al-
þingi um hlutfall aldraðra á öldrun-
arstofnunum hér á landi skipt eftir
kjördæmum. Í svörum heilbrigðis-
ráðherra komu afar athyglisverðar
upplýsingar fram.
Skv. tölum Hagstofu Íslands eru
hlutfallslega um helmingi færri eldri
Reykvíkingar á öldrunarstofnunum,
en í öðrum landshlutum. Þannig eru
rúmlega 6% þeirra sem eru 65 ára og
eldri í Reykjavík á öldrunarstofnun-
um en á bilinu 9–14% í öðrum lands-
hlutum, að Reykjanesi undanskildu,
en þar eru 34% 65 ára og eldri á
stofnunum. Þegar aldurshópurinn
yfir 80 ára er skoðaður er hlutfallið
17,6% í Reykjavík, en á bilinu um 29–
36% í öðrum landshlutum. Þar sker
Reykjanes sig þó enn úr með 132%,
sem skýrist af því að þar eru stórar
öldrunarstofnanir og aldraðir sem
eiga þar búsetu koma víðs vegar að.
Lægra hlutfall á Norðurlöndum
Skv. tölum úr heilbrigðisráðuneyt-
inu, sem reyndar eru misvísandi eft-
ir því hvar borið er niður, eru á bilinu
28–35% þeirra sem eru 80 ára og
eldri á öldrunarstofnunum. Til sam-
anburðar má nefna að á öðrum
Norðurlöndum er hlutfallið 20%, að
Noregi undanskildum þar sem 25%
80 ára og eldri eru á öldrunarstofn-
unum.
Ýmsar ályktanir má draga af þess-
um tölum.
Bráður vandi í Reykjavík
Í fyrsta lagi kemur berlega í ljós
hversu slælega hefur tekist til með
fjölgun hjúkrunarrýma í Reykjavík
á undanförnum árum. Hér liggur
skýringin á því að um 300 aldraðir
Reykvíkingar eru í bráðri þörf fyrir
vist á hjúkrunarheimilum. Ég hef áð-
ur bent á ábyrgð borgaryfirvalda í
þessum efnum. Þrátt fyrir að ríkið
taki þátt í kostnaði við uppbyggingu
öldrunarstofnana og greiði kostnað
við rekstur þeirra er það fyrst og
fremst á ábyrgð viðkomandi sveitar-
félaga að hafa frumkvæði að bygg-
ingu öldrunarstofnana, enda liggja
upplýsingar hjá þeim um þarfir íbúa
fyrir samfélagslega þjónustu á
hverjum tíma. Þessa ábyrgð hafa
sveitarfélög á landsbyggðinni axlað,
en núverandi borgaryfirvöld hafa
sofið á verðinum eins og svör heil-
brigðisráðherra við fyrirspurn minni
bera með sér.
Of lítil áhersla á heimaþjónustu
Í öðru lagi hlýtur það að vera um-
hugsunarefni hve hátt hlutfall aldr-
aðra er á öldrunarstofnunum hér á
landi í samanburði við hin Norður-
löndin. Meginmarkmið laga um mál-
efni aldraðra er að stuðla að því að
aldraðir geti búið við eðlilegt heim-
ilislíf eins lengi og unnt er, en þeim
sé jafnframt tryggð stofnanaþjón-
usta þegar þörf krefur. Því hefur
verið haldið fram að Íslendingar
leggi of mikla áherslu á að byggja
opinberar stofnanir til að mæta þörf-
um aldraðra, en minni áherslu á að
styðja þá til að búa sem lengst heima
hjá sér. Samanburðartölur milli
Norðurlanda benda til að nokkuð sé
til í þeirri fullyrðingu.
Breyttar þarfir…
Á síðustu árum hefur orðið mikil
breyting í húsnæðismálum eldra
fólks. Margir hafa fest kaup á eða
leigt húsnæði t.d. í fjölbýlishúsum,
sem er hannað með þarfir þeirra í
huga. Eldra fólk á þá ósk heitasta að
fá að vera heima hjá sér eins lengi og
kostur er og fá til þess nauðsynlegan
stuðning ríkis og sveitarfélaga, sem
lög gera ráð fyrir. Þessar áherslur
byggjast jafnt á fjárhagslegum, fé-
lagslegum og heilsufarslegum
ástæðum. Augljóslega er t.d. hag-
kvæmara að auka úrræði og stuðn-
ing til að eldra fólk fái notið ævi-
kvöldsins heima hjá sér, ef
heilsufarsástæður að öðru leyti
leyfa, en að beina þeim á öldrunar-
stofnanir, nema brýn nauðsyn beri
til. Úrræði eins og aukin heima-
hjúkrun t.d. með sólarhringsþjón-
ustu, heimaþjónusta, heimsóknir
sjálfboðaliða til aldraðra, dagvistun
og hvíldarinnlagnir eru til þess fallin.
Þverrandi heilsa, óöryggi og ein-
manaleiki eru meginástæður þess að
aldraður einstaklingur óskar eftir
plássi á öldrunarstofnun. Þegar
heilsu þrýtur þarf eldra fólk að eiga
greiðan aðgang að vistun á stofnun.
…kalla á breyttar áherslur
Ég tel að sú kynslóð sem nú er að
færast á efri ár hafi aðrar áherslur,
en kynslóðin þar á undan. Breyttar
þarfir kalla á breyttar áherslur í
öldrunarþjónustu. Aukinn stuðning-
ur við eldra fólk til að vera heima
sem lengst er í samræmi við óskir
þeirra sjálfra.
Heima eða
á stofnun
Eftir Ástu
Möller
Höfundur er þingmaður
Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík.
„Breyttar
þarfir kalla á
breyttar
áherslur í
öldrunar-
þjónustu.“
MANNANNA börnum má hugs-
anlega skipa í ýmsa mismunandi
flokka eftir eðli þeirra og upplagi,
áhuga- og hagsmunamálum, gáfum
þeirra og atorku. Sum þeirra eru
t.a.m. að eðlisfari börn náttúrunnar,
önnur aftur á móti börn tækninnar
og enn önnur sambland af hvoru-
tveggja, en ekkert mannsbarn get-
ur þó tæplega talist vera 100% barn
náttúru, né 100% barn tækni. Í
framhaldi af þessu væri ekki alveg
fráleitt að segja sem svo að skáld,
aðrir listamenn og reyndar ýmsir
fleiri standi í flestum tilfellum nátt-
úrunni nær en raunvísindamenn og
verkfræðingar, sem starfa meira á
tæknisviðinu. Óþarft er að taka það
fram að menn skynja náttúruna af
misjafnlega miklu næmi. Sumir líta
á hana eða réttara sagt einstaka
hluta hennar sem perlur eða lista-
verk skaparans (hver svo sem hann
nú var), sem ber að umgangast af
fyllstu varúð og virðingu. Aðrir er
bera minna skynbragð á listir virð-
ast hins vegar ekki kunna að meta
hana meira en svín meta perlur,
liggur mér við að segja, einkum og
sér í lagi ef þeir eygja einhverja
hagnaðarvon eða ávinning. Þeir
telja sig þannig vera herra hennar
og drottnara, sem leyfist að taka
hana til sinna þarfa hvenær og hvar
sem þeim þóknast. Þeir eru enn-
fremur oftast í góðri trú um að þeir
séu að gjöra rétt, en mörgum er
spurn hvort það sé í rauninni alltaf
svo.
Fyrir 12–13 árum var haldið hér
á landi alþjóðlegt þing verkfræð-
inga, sem sérhæfa sig í hönnun
stórstíflumannvirkja. Félagar þess-
ir hittast annað hvert ár. Nú var
röðin komin að Íslandi og var þing-
haldið allt á vegum Landsvirkjunar.
Ferðast var bæði um Suður- og
Norðurland og öll helstu virkjunar-
svæði, vatnsorkuver og uppistöðu-
lón skoðuð undir leiðsögn sér-
menntaðra leiðsögumanna og
íslenskra verkfræðinga. Er við áð-
um við minnisvarðann um Stephan
G. Stephansson við Arnarstapa í
Skagafirði í blíðskaparveðri og við
sjónum okkar blasti Drangey
fræddi ég verkfræðingana svolítið
um Gretti og æviferil hans og end-
aði svo með því að segja þeim frá
sögufrægu sundafreki hans eins og
því er lýst í Grettlu. Auðsætt var að
ég hafði talað fyrir daufum eyrum.
Verkfræðingarnir virtust ekki bein-
línis vera móttækilegir fyrir menn-
ingartengdri leiðsögn, þótt sumar
konur þeirra hefðu hlustað á frá-
sögn mína af nokkrum áhuga. Jafn-
skjótt og ég hafði lokið máli mínu
kom hinn leiðsögumaðurinn, sér-
fræðingurinn á tæknisviðinu, og
tjáði mér alveg tæpitungulaust að
nútíma verkfræðingar kynnu ekki
að meta svona hrútleiðinlega forn-
eskju.
Daginn eftir er ég hugðist ganga
með hópinn upp á hæðina fyrir ofan
Höfða við Kálfastrandarvoga og
njóta útsýnisins þaðan lagðist hinn
leiðsögumaðurinn eindregið gegn
því. Það væri ekkert vit í því að
eyða dýrmætum tíma í svoleiðis hé-
góma, enda væri það á dagskrá að
skoða Laxárvirkjun og það tæki
sinn tíma. Ekki voru allir jafnsáttir
við þá ákvörðun, eins og t.d. frönsk
menntakona, sem las mér heldur
betur pistilinn fyrir að hafa ekki
leyft þeim að dvelja örlítið lengur
við Mývatn. Að reiðilestri hennar
loknum benti ég henni á þá bitru
staðreynd að ferðafélagar hennar
hefðu greinilega auga fyrir allt öðru
en svona náttúruperlum eins og
Mývatni. Við það róaðist hún og
sagði svo hálfbrosandi: „Ég hefði ef
til vill betur valið mér eiginmann úr
annarri starfsstétt.“ Ja, hver hefur
sinn drösul að draga, hugsaði ég.
Þessa menn vil ég kalla: „sérgrein-
arglópa“, orð sem ég bjó til eftir
þetta ferðalag og þá má vitanlega
finna víðar en meðal verkfræðinga.
Í viðtalsþætti sem Þórarinn
Björnsson átti við Þóri Baldvinsson
arkitekt taldi hann Bandaríkjamenn
vera fróðari í landafræði en Breta.
Ég hef hins vegar allt aðra sögu að
segja af þeim. Á námsárum mínum
í Kaliforníuháskóla í Los Angeles
vissi ég af veðurfræðistúdent sem
hafði ekki hugmynd um hvar Mexí-
kóflói var. Fleiri sláandi dæmi um
fáfræði manna í þessum efnum þar
í landi mætti nefna, en hér læt ég
nægja að tilgreina aðeins eitt.
Fyrir sex árum heimsóttum við
hjónin vin okkar, er búsettur hefur
verið í Bandaríkjunum í meira en
hálfa öld. Nú býr hann í Santa Bar-
bara, stórfagurri borg í Suður-Kali-
forníu. Einhverju sinni, eftir að
hafa virt fyrir mér svipmikið og
snæviþakið fjall í austri, spurði ég
vin minn, sem er verkfræðingur,
hvað það héti og hann svaraði að
bragði: „Ég kalla það Vaðlaheið-
ina.“ Hann var alinn upp á Ak-
ureyri eins og ég. Vonandi erfir
hann það ekki við mig að segja frá
þessu hér. Ég lét ekki þar við sitja,
heldur hélt þessu til streitu og lagði
sömu spurningu fyrir þó nokkra
borgarbúa og stóðu þeir allir með
tölu á gati. Ég gesturinn, sem var
þá búinn að afla mér frekari upp-
lýsinga um málið, gat frætt þá um
að fjallið þeirra héti Santa Inez.
Sýnir þetta ekki okkur og sannar
að fólk þetta, og þar með talinn
besti vinurinn minn, hefur fjarlægst
náttúruna meira en góðu hófi gegn-
ir? Það þekkir ekki einu sinni sitt
nánasta umhverfi. Sem betur fer er
ekki komið eins bölvanlega fyrir
okkur Íslendingum, að minnsta
kosti ekki enn.
Að lokum þetta: Ef börn tækn-
innar fá flestu ef ekki öllu að ráða
munum við börn náttúrunnar ekki
geta horft upp á bjarta og ómeng-
aða framtíð.
Börn náttúr-
unnar og börn
tækninnar
Eftir Halldór
Þorsteinsson
Höfundur er skólastjóri Málaskóla
Halldórs og leiðsögumaður.
„… ef börn
tækninnar
fá flestu ef
ekki öllu að
ráða munum
við börn náttúrunnar
ekki geta horft upp á
bjarta og ómengaða
framtíð.“
Ingólfur G. Gissurarson, logg. fast. - www.valholl.is - Opið virka daga frá kl. 9-17.30.
250 fm skrifstofur, 5 hæð. Einstakt
tækifæri. Glæsilegar fullbúnar
skrifstofur við Reykjavíkurhöfn.
Frábært útsýni, allt nýtt, nýtt park-
et, eldhús, gardínur, tölvulagnir og
fl. Laust strax.
Uppl. veitir Magnús Gunnarsson, s. 588 4477 eða 822 8242.
Tryggvagata
- 101 Rvík
TIL LEIGU
Geisladiskur til sölu
Sexy Loverboy
Indian Princess Leoncie
Hinn frábæri geisladiskur Sexy Loverboy
fæst í Hljómvali (Keflavík),
Þrumunni, Laugavegi 69, Japis og Skífunni.
Skemmtilegasta jólagjöfin í ár
Hin vinsæla söngkona Leoncie
vill skemmta um allt land.
Bókið með fyrirvara: 691 8123
www.leoncie-music.com
Umboðssími 691 8123.
Leoncie er spiluð á bestu
útvarpsstöðvum víða um heim.
Geymið auglýsinguna


Faxafeni 5 • Sími 588 8477
www.betrabak.is
Heilsunnar vegna
Jólagjöf