Morgunblaðið - 14.12.2002, Blaðsíða 16

VIÐSKIPTI/ATHAFNALÍF
16 LAUGARDAGUR 14. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
„MÉR virðist þessi gagnrýni á Hafró
vera með tvennum hætti. Annars veg-
ar að stofnunin hafi ekki burði til að
leysa viðfangsefni
sitt og hins vegar
faglegi þátturinn.
Ég er reyndar al-
mennt séð hallur
undir það að gott
sé að hafa sam-
keppni í vísindum,
en eins og staðan
er núna, er vand-
séð hver ætti að
hafa burði til að
veita þá samkeppni. Telji menn að
Hafró sé ekki vandanum vaxin þjónar
það litlum tilgangi að vísa rannsókn-
um til annarra sem hafa til þess enn
minni burði,“ segir Kristján Þórarins-
son, stofnvistfræðingur LÍÚ.
„Hvað faglega þáttinn varðar hefur
sú umræða kraumað um alllangt
skeið að það borgi sig að veiða meira.
Að fiskistofnarnir taki við sér við það.
Það finnst mér bara ekki vera vitleg
umræða eins og hún hefur verið sett
fram til þessa. Í mínum huga er eng-
inn vafi á því að það slaka ástand sem
verið hefur á þorskstofninum yfir
lengra tímabil, stafar af því að um
árabil var verið að taka of hátt hlutfall
úr stofninum. Þetta hékk meðal ann-
ars á því hvernig aldursdreifingin hef-
ur hnikazt til. Það er alltaf minna og
minna til af eldri fiski og eftir því sem
árin líða, verður yngri fiskur hærra
hlutfall stofnsins. Þetta segir okkur
einfaldlega það að afföllin eru og mik-
il.
Þegar talað er um Nýfundnaland
má skilja suma sem svo að þar hafi
þorskstofninn hrunið vegna þess að of
lítið var veitt. Ég velti því þá fyrir mér
hvernig þorskstofninn þreifst þarna
áður en veiðar hófust. Þessi málflutn-
ingur er kominn í rosalega mótsögn
við sjálfan sig.
Ég held að málið snúist fyrst og
fremst um að menn viti hvað þeir eru
að gera, þegar þeir eru að ákveða
heildaraflann. Þá á ég við að menn viti
úr hversu stórum stofni verið er að
veiða. Til að vita það þurfa mæling-
arnar að vera áreiðanlegar og áreið-
anlegri en þær reyndust í lok síðasta
áratugar.
Við sáum að stofninn tók við sér
þegar sóknin var minnkuð og afla-
reglan tekin upp. Mín skoðun er sú að
það sé mikilvægasta verkefnið að
styrkja Hafrannsóknastofnun, frekar
en að ætla færa verkefnin til annarra,
sem eru enn síður í stakk búnir til að
sinna þeim,“ segir Kristján Þórarins-
son.
„ÉG held að það sé algjör fásinna að
halda því fram að á Hafrannsókna-
stofnun fari ekki fram fagleg um-
ræða. Umræðan
er fagleg, en svo
geta menn velt
fyrir sér hvort
hún eigi að ná yfir
þessa báða skóla,
sem eru í gangi.
Hafró hefur leitað
mikið eftir um-
ræðum um vinnu-
aðferðir sínar er-
lendis hjá ýmsum
sérfræðingum. Ég hefði einnig viljað
að meira yrði rætt við þá, sem koma
að þessum málum út frá annarri
nálgun eins og vistfræði. Það yrði
einnig mjög þarft ef gerð yrði betri
grein fyrir þeirra aðferðafræði sem
Hafró beitir,“ segir Tumi Tómasson,
fiskifræðingur og skólastjóri Sjávar-
útvegsskóla Sameinuðu þjóðanna.
Tumi hefur tekið saman yfirlit yfir
faglega gagnrýni á störf Hafró. Í því
skiptir hann gagnrýninni í fjóra
þætti:
 Hvort um sé að ræða fleiri en einn
stofn.
 Áhrif stærðar hrygningarstofns á
nýliðun, þ.e. hvaða máli skiptir
fjöldi hrygna eða hrogna fyrir
fjölda einstaklinga sem komast á
legg í hverjum árgangi.
 Mat á náttúrulegum afföllum –
þ.e. hvaða hlutfall einstaklinga í
hverjum árgangi deyr af náttúru-
legum orsökum á hverju ári.
 Áhrif stofngerðar (stærðarsam-
setningar stofnsins) á fram-
leiðslu, þ.e. hvernig spilast úr
efniviði hvers árgangs sem kemst
á legg, hvað hann gefur af sér.
„Þótt helstu framkominni faglegri
gagnrýni á stofnmat og veiðiráðgjöf
Hafrannsóknastofnunarinnar hvað
þorskinn varðar hafi verið skipt í
fjóra þætti, þá er í raun ekki auðvelt
að skilja þá að, enda tengjast þeir
hver öðrum,“ segir Tumi í yfirlitinu.
„Ég hef einungis fjallað um grund-
vallaratriði sem lúta að forsendum
stofnmatsins, en hef ekki fjallað um
gagnrýni sem tengist gagnaöflun,
eins og t.d. rallinu, enda ráða hinar
fræðilegu forsendur mestu um það
með hvaða hætti gögnum er safnað.
Segja má að gagnrýnin byggist að
mestu á ákveðinni heildarsýn um
samspil vaxtar, dánartölu og kyn-
þroska.
Það yrði gagnlegt, bæði fyrir um-
ræðuna og starfsemi Hafrannsókna-
stofnunarinnar, ef fiskifræðingar
stofnunarinnar myndu gera ítarlega
en læsilega grein fyrir stofnmats-
ferlinu í heild, þeim forsendum sem
það byggist á og þeirri þekkingar-
fræði og rannsóknum sem lagðar eru
til grundvallar. Umfram allt er brýnt
að fagleg umræða eigi sér stað. Því
miður held ég ekki að forsendur fyrir
slíkum umræðum hafi batnað með
þeim tveimur fyrirspurnarþingum
sem nú hafa verið haldin. Það er að
mínu mati brýnt að skapa annan
vettvang fyrir slíka umræðu. Á síð-
asta fyrirspurnarþingi lagði ég til að
stofnaðir yrðu einn eða fleiri starfs-
hópar þar sem sérfræðingar innan
og utan Hafrannsóknastofnunarinn-
ar yrðu fengnir til þátttöku. Vinnu-
hóparnir hefðu það að verkefni að
fjalla um viðfangsefni sem eru ofar-
lega í umræðunni og myndu ljúka
störfum sínum með opnum málþing-
um. Viðfangsefnin yrðu þrengri en
þau sem fjallað hefur verið um á fyr-
irspurnarþingunum. Þau gætu t.d.
verið:
 Hversu aðskildar eru mismun-
andi hrygningareiningar þorska
við landið? Er þörf á að vera með
stofna- eða svæðisbundið mat og
veiðistjórnun? Hvernig væri
hægt að koma slíku við?
 Hvaða leiðir eru færar til að meta
náttúrulega dánartölu? Er raun-
hæft að áætla að hún sé stöðug og
0,2 fyrir alla aldurshópa helstu
botnlægra tegunda okkar eftir að
þriggja ára aldri er náð?
 Hvaða áhrif hefur mikil sókn í
stærri fiskinn á framtíðarafrakst-
ursgetu þorskstofnsins/stofnanna
hér við land?
a) með tilliti til árgangastyrkleika/
nýliðunar
b) með tilliti til framleiðslugetu
stofnsins/stofnanna
 Er hugsanlegt að auka megi af-
rakstursgetu stofnsins með því að
beina sókninni meira í smærri
fisk? Hvernig væri hægt að
standa að rannsóknum sem mið-
uðu að því að kanna þennan
möguleika?
 Hvernig getum við notað líffræði-
legar „kennitölur“, svo sem
holdstuðul, ársvöxt, sníkjudýra-
birgði og kynþroskastærð og/eða
umhverfismælingar, svo sem út-
breiðslu hlýsjávar, frumfram-
leiðni, lagskiptingu, seltu o.s.frv.
til að meta áreiðanleika „vísi-
talna“ eins og afla á sóknarein-
ingu, fjöldavísitölur úr röllum og
útbreiðslumynstur?“
Tumi
Tómasson
Tumi Tómasson
Þarf að gera
betri grein fyrir
aðferðafræðinni
Kristján
Þórarinsson
Kristján Þórarinsson
Þarf að styrkja
Hafró
JÓHANN Sigurjóns-
son, forstjóri Hafrann-
sóknastofnunarinnar
hafnar því að Hafrann-
sóknastofnunin reyni
að koma í veg fyrir fag-
lega umræðu um að-
ferðir stofnunarinnar.
Þvert á móti sé stöðug
umræða um hafrann-
sóknir og fiskifræði
beinlínis æskileg, bæði
meðal hagsmunaðila og
fagfólks sem hafi
fræðilegar forsendur
fyrir því. „Manni finnst
á stundum að vægi
ófaglegrar umræðu um
hafrannsóknir sé nokkuð meira en
hinnar faglegu. Oft er erfitt að átta
sig á tilurð gagnrýni á Hafrann-
sóknastofnunina, hreinsa kjarnann
frá hisminu og oft skortir á að gögn
eða mælingar liggi að baki fullyrð-
ingum. Það er hins vegar mikilvægt
verkefni að styrkja umræðu og fag-
lega gagnrýni, ef hún er sett fram
með sanngjörnum og uppbyggileg-
um hætti. Þá er hún nauðsynleg örv-
un fyrir þá sem stunda rannsóknir.
Virkt upplýsingaflæði er afar mik-
ilvægt í þessu sambandi og víst er að
þar er aldrei nóg gert. Öll gögn sem
liggja til grundvallar í úttekt og
stofnmati okkar á þorski eru að-
gengileg öllum á Netinu. Við göng-
um reyndar lengra í þessum efnum
en flestar sambærilegar erlendar
stofnanir. Við erum hluti af alþjóð-
legu vísindasamfélagi sem er að fást
við þessi fræði og erum
í miklu samstarfi við
aðila úti um allan heim.
Hins vegar teljum við
mjög brýnt að hvetja
innlenda aðila til að
taka þátt í umræðunni
enda erum við í mjög
virku samstarfi við fjöl-
marga háskólaprófess-
ora. Við styrkjum þar
að auki sjö stúdenta í
meistara- eða doktors-
námi hér heima og er-
lendis sem einnig nota
að vild gögn stofnunar-
innar ásamt kennurum
sínum. Það teljum við
vera mikilvægt til að auka færnina í
landinu og undirbyggja faglega um-
ræðu. “
Grundvallarforsendur
hafa ekki breyst
Jóhann segir fyrirspurnaþing
sjávarútvegsráðherra nú í haust og á
síðasta ári dæmi um opinn vettvang
um fiskifræðileg málefni. Margt
annað sé einnig gert í þessa veru.
Hann segir alrangt að stofnunin ríg-
haldi í gamlar kenningar. Besta
dæmið um það er umræða og starf
Hafrannsóknastofnunarinnar vegna
ofmats á þorskstofninum þar sem öll
aðferðafræði og niðurstöður hafi
m.a. verið vandlega yfirfarin í tveim-
ur óháðum skýrslum erlendra sér-
fræðingahópa. Grundvallarforsend-
ur vísindalegrar veiðistýringar hafi
hins vegar ekki breyst.
Í útreikningum Hafrannsókna-
stofnunarinnar er gert ráð fyrir því
að náttúruleg afföll þorskstofnins
séu um 18–20% fyrir fisk sem er orð-
inn veiðanlegur. Margir hafa gagn-
rýnt stofnunina fyrir þetta mat og
telja að afföllin geti verið mun meiri,
þannig að það geti réttlætt að veiða
fiskinn áður en hann fær að vaxa og
bæta við sig fullri þyngd. Grisjun sé
því réttlætanleg því fiskurinn geym-
ist ekki vel í sjó. Þeir hinir sömu telja
að það sé líklegt að náttúruleg afföll
séu svo breytileg, einkum á ungfiski,
að forsendur nýtingarstefnunnar
séu brostnar.
Jóhann segir að forsendur um
náttúruleg afföll og mælingar á vexti
einstaklinganna séu mikilvægustu
atriðin varðandi skynsamlega nýt-
ingu þorskstofnsins. Það sé alls ekki
rétt að að baki mati stofnunarinnar á
náttúrulegum afföllum liggi aðeins
ein rannsókn sem gerð var árið 1965.
Hér komi til fjölmargar rannsóknir
og síðari tíma athuganir sem allar
bendi til þess að náttúruleg afföll séu
það lág að forsendur nýtingarstefn-
unnar standist fyllilega, jafnvel þó að
afföllin væru nokkru hærri en gert
er ráð fyrir. Nýjar rannsóknir bendi
meira að segja til þess að náttúru-
legur dauði sé að líkindum minni en
gefnar forsendur. „Að vísa til hárrar
náttúrulegrar dánartölu sem megin-
skýringar á ofmati í þorskstofni und-
anfarin ár er því engan vegin nær-
tæk skýring.“
Þorskurinn er vel haldinn
Jóhann segir ekkert benda til þess
að þorskur við Ísland sé að falla úr
hor, rannsóknir sýni að fiskurinn sé
vel haldinn. Mæld þyngdaraukning
milli ára í þorski sé yfir 80% í 3–4 ára
þorski, um 40% á aldursbilinu 4–5
ára, vel yfir 20% fram yfir 6 ára ald-
ur og síðar minna. „Þegar tekið er
tillit til þess að stóri fiskurinn er yf-
irleitt verðmætari en sá smái sést
enn betur hve mikil bein arðsemi
liggur í að leyfa fiskinum að vaxa í
sjónum á yngri árum. Í ljósi vaxt-
arhraða smáfisks er grisjun ekki
skynsamleg. Staðreyndin er sú að
því miður hefur átt sér stað stöðug
grisjun á smáfiski á undanförnum
áratugum og það er ein ástæða þess
að stofninn hefur ekki náð að rétta
úr kútnum.“
Jóhann segir það þannig æskilegt
að draga úr sókn á meðan mestur
hluti þorskstofnsins er ungfiskur.
Ungfiski þurfi að þyrma svo hann
gefi af sér tilætlaðan arð enda sé
stærð hrygningarstofnsins grund-
vallaratriði gagnvart nýliðun og af-
rakstri og undirstaða uppbyggingar-
stefnu. Samband hrygningarstofns
og nýliðunar sé marktækt svo ekki
verður um villst. Líkur á nýliðun yfir
meðallagi séu mun minni þegar
hrygningarstofninn er lítill.
Stofninn verið ofveiddur
Jóhann bendir á að veitt hafi verið
um 1.300 þúsund tonn af þorski
framyfir ráðleggingar fiskifræðinga
frá árinu 1976, aðallega á árunum frá
1976 og til 1991. Þó vissulega sé ætíð
nokkur óvissa í ráðgjöfinni sé engum
blöðum um það að fletta að þorsk-
stofninn hafi verið ofveiddur. Jóhann
segir einnig mikilvægt að hafa í huga
umhverfisbreytingar á undanförn-
um 30 árum sem gætu hafa valdið því
að burðargeta þorskstofnsins hafi
minnkað. Eins hafi nýting annarra
fisktegunda aukist, meðal annars
ýmissa fæðutegunda þorsks. „Við
teljum það því mjög langsótt að
halda því fram að veiða þurfi meira
til að ná upp stofninum, sérstaklega í
ljósi þess að þorskstofnar í Norður-
Atlantshafi hafa hrunið hver á eftir
öðrum síðustu áratugina, einmitt
fyrst og fremst vegna ofveiði. Um
það eru allir fræðimenn sammála. Þó
að ástandið sé sem betur fer skárra á
Íslandsmiðum en víðast annars stað-
ar er það samt staðreynd að hér hef-
ur sóknin einnig verið of mikil,“ segir
Jóhann Sigurjónsson.
Forstjóri Hafrannsóknastofnunarinnar segir gagnrýni á stofnunina ekki alltaf málefnalega
Fagleg umræða er æskileg
Morgunblaðið/RAX
Forstjóri Hafrannsóknastofnunarinnar segir stöðuga sókn í smáfisk eina
af ástæðum þess að þorskstofninn hefur ekki náð að rétta úr kútnum.
Hafrannsóknastofnunin hefur að undan-
förnu legið undir töluverðri gagnrýni, m.a.
frá Einari Oddi Kristjánssyni alþingis-
manni og Kristni Péturssyni fiskverkanda.
Morgunblaðið leitaði álits á þeirri gagnrýni
sem beint hefur verið að stofnuninni.
Jóhann Sigurjónsson
FRIÐRIK Már Baldursson, ný-
skipaður stjórnarformaður Haf-
rannsóknastofnunarinnar, segist
ekki vilja blanda
sér í þessa um-
ræðu að svo
stöddu. Hann
segist engu að
síður þeirrar
skoðunar að í
umræðunni sé
ómaklega vegið
að starfsfólki
stofnunarinnar.
„Mér finnst
það miður þegar ráðist er á starfs-
fólkið með þessum hætti og það
sakað um að stunda nánast landráð.
Ég er sannfærður um að á Haf-
rannsóknastofnuninni vinna allir af
heilindum en ekki gegn hagsmun-
um landsins eða einstakra lands-
svæða,“ segir Friðrik.
Friðrik Már Baldursson
Ómaklega vegið
að starfsfólki
Friðrik Már
Baldursson