Morgunblaðið - 20.12.2002, Blaðsíða 38

LISTIR
38 FÖSTUDAGUR 20. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
L
árusi kom ekki dúr á
auga. Jú, rétt til
getið, það voru fjár-
málaáhyggjurnar.
Sama hvað hann
reyndi; að rölta fram í eldhús
og fá sér heitt kakó (sem reynd-
ar sullaðist á tærnar á honum,
eins og til að leggja áherslu á
ástandið), nudda iljarnar á sjálf-
um sér með ilmolíu, ekkert
gekk. Sennilega var hann búinn
að snúa sænginni við einum
hundraðogsjötíusinnum, en það
var ekki fyrr en hann fór að
hugsa um tengdamóður sína,
fljótandi á dívani á Þingvalla-
vatni, sem hann loksins sofnaði.
Þá var klukkan orðin hálfsex og
klukkutími þangað til hann átti
að vakna.
Lárus var því skiljanlega ekki
í jólaskapi, þegar hann mætti til
vinnu í Stálsmiðju Sigursveins
örskömmu
seinna. Samt
var kominn
20. desember.
Hann hafði
gengið til
vinnu eins og
vanalega og þennan morgun
hafði verið sérstaklega jólalegt.
Það hafði snjóað um nóttina í
algjöru logni, þannig að mjöllin
settist á trén og lýsti upp um-
hverfið í samvinnu við ljósa-
staurana, þótt skammdegið væri
auðvitað í hámarki. Lárus gekk
framhjá miðaldra konu, sem var
að skafa af bílnum sínum með
hann í gangi. Þegar verkinu var
lokið opnaði hún dyrnar og þá
heyrði Lárus, í örskamma
stund, óminn af jólalaginu Jóla-
hjól með Sniglabandinu og Stef-
áni Hilmarssyni: „Undir jóla-,
hjólatré er pakki,“ heyrðist hon-
um textinn vera.
Lárusi var ekki huggun í því.
Vonleysið heltók hann. Ætli
nokkur fjölskyldufaðir sé jafn
illa staddur í veröldinni? Búið
að loka fyrir kreditkortið enn
einu sinni, eftir síðustu törnina í
spilakössunum. Engan yfirdrátt
lengur að fá, enda réði hann
ekki einu sinni við vaxtagreiðsl-
urnar. Það var ekki einu sinni
inni í myndinni að tala við Jak-
ob bróður, enda var hann sjálf-
ur kominn í þónokkur vandræði
eftir að hafa gengið í ábyrgðir
fyrir bróður sinn.
Lalli hafði ekki sagt Jófríði
nákvæma stöðu mála. Hún vissi
jú að staðan væri almennt ekki
góð, en ekki um síðustu spila-
kassaævintýr og að lokað hefði
verið fyrir greiðslukortið. Síðan
um mánaðamót hafði hún borg-
að fyrir daglega neyslu með
varasjóðnum sínum, sem
mamma hennar hafði gefið
henni í arf, eftir að hafa barist
við brjóstakrabbamein í fjögur
ár. Það myndi sennilega reynast
heldur erfitt að segja henni tíð-
indin.
En hvað um það, loks var
Lárus kominn í vinnuna. Hann
klæddi sig í gallann og settist
inn í eldhúskrók með köllunum.
Menn voru í besta skapi. Hvers
vegna skyldu þeir ekki vera
léttir í lundu? Jólin nálguðust jú
óðum, með hangiketi og öðru
hnossgæti sem stálsmiðir fúls-
uðu ekki við. Ragnar, sem
gjarnan hafði spaugyrði á vör,
sagði brandara um mann sem
hafði misst aleiguna og var bor-
inn út á jólanótt. Allir skelli-
hlógu. Nema Lárus. Honum var
ekki hlátur í huga.
Dagblaðið hafði af einhverjum
völdum ekki verið komið inn um
lúguna þegar Lárus hafði lagt
af stað í morgun. Hann kom
auga á það á borðinu, við hliðina
á kaffibollanum hans Einars.
Um það bil er menn hugðust
hefja vinnu greip hann í blaðið,
svona aðeins til að fletta því og
vera ekki algjörlega fáfróður
um tíðindi dagsins.
Þá mundi hann allt í einu eft-
ir því að Víkingalottóið hafði
verið í gærkvöldi, með tvöföld-
um fyrsta vinningi. Samtals
hundraðogníutíumilljónir króna.
Hann hafði misst af útsending-
unni; sagst hafa þurft að fara á
fund með gömlum skólafélaga. Í
raun hafði hann farið út í Gull-
námu, í spilakassana. En hvað
um það.
Á forsíðu var sérstök frétt um
að vinningurinn hefði fallið,
óskiptur, á miða sem keyptur
hefði verið á Íslandi. Hjartað í
Lárusi fór að slá aðeins hraðar.
„Íslendingur hlaut tvöfaldan
fyrsta vinning í Víkingalottóinu
í gærkvöldi, en miðinn var seld-
ur í söluturninum Bakkanesvegi
5. Vinningshafinn hefur ekki
gefið sig fram, en vinningstöl-
urnar voru 12, 18, 26, 35, 47 og
48. Bónustölurnar voru …“
Hérna hætti Lárus lestrinum.
Hann byrjaði að skjálfa eins og
hrísla og lagði blaðið frá sér.
Hjartslátturinn var ógurlegur.
Gat það verið? Hann leit aftur á
tölurnar. Já, ekki bar á öðru.
Til að vera alveg viss hljóp
hann eins og fætur toguðu að
fatahenginu, til að ná í miðann
úr veskinu. Þórður fram-
kvæmdastjóri kallaði: „Lárus
minn, er ekki kominn tími til að
fara að koma sér að verki,“ en
hann heyrði það ekki.
Hann var heillengi að ná mið-
anum úr veskinu, svo skjálf-
hentur var hann. Að lokum
hafði hann erindi sem erfiði. Jú,
ekki bar á öðru. Lárus Árelíus-
son var orðinn milljónamær-
ingur. Honum tókst með naum-
indum að bæla æsinginn og láta
sem ekkert væri. Á einhvern
furðulegan hátt áttaði hann sig
á því að þetta kæmi vinnu-
félögum hans ekki við. Aldrei
hafði hann áður sýnt slíka
sjálfsstjórn.
Dagurinn leið eins og í
draumi. Lárus leiddi hugann að
öllum jólagjöfunum sem hann
myndi hafa efni á að kaupa.
Heimilistölvu handa Andra. Sú
myndi koma að góðum notum í
skólanum. DVD-karókíspilara
handa Ernu Vigdísi. Æðsti
draumur tólf ára stúlku. Dem-
antshálsmen handa Jófríði. Hún
ætti það svo sannarlega skilið
fyrir tryggðina í öll þessi ár.
Það var kátt á hjalla á litla
heimilinu um kvöldið. Lárus
hafði aldrei verið eins ham-
ingjusamur. Síðustu krónurnar
úr varasjóðnum fóru í dýrindis
kínverska máltíð. Þrátt fyrir
svefnleysi undanfarinna daga
sofnaði Lárus ekki fyrr en hálf-
fjögur. Þá höfðu þau talað sam-
an um framtíðina klukkustund-
um saman.
Svo kom í ljós að tölurnar í
blaðinu höfðu verið rangar eftir
allt saman.
Jólasaga
Lalli hafði ekki sagt Jófríði nákvæma
stöðu mála. Hún vissi jú að staðan væri
almennt ekki góð, en ekki um síðustu
spilakassaævintýr og að lokað hefði ver-
ið fyrir greiðslukortið.
VIÐHORF
Eftir Ívar Pál
Jónsson
ivarpall@mbl.is
SJÁLFSTJÁNING höfundar er
ávallt afhjúpandi. Hæpið er að fela
sig á bak við orð. Sumir höfundar
leggja þó meira af sjálfum sér í hug-
verk sín en aðrir. Þetta átti t.a.m. við
um symbólistana frönsku sem lögðu
áherslu á að túlka tilfinningar sínar
líkt og rómantíkerar en vildu gera
það á fágaðan hátt. Baudelaire var
forveri þeirra, raunar kannski upp-
hafsmaður nútímaljóðsins og vafa-
laust fyrirmynd. Hann leit á sig sem
flaneur eða dandy svo að slett sé
bæði á frönsku og ensku sem út-
leggja mætti á íslensku sem fagur-
kera eða heimsmann. Bæði eru orðin
þó ónákvæm þýðing.
Ég hygg að sú mynd sem Ármann
Reynisson vill af sér draga í Vinj-
ettum II sé dálítið í þessum anda
bókmenntalegs dandyisma. Hún er
t.a.m. eftirminnileg myndin sem
hann teiknar af hvítflibbasakamann-
inum í fangelsi úti á landi innan um
„morðingja, nauðgara, barnaníðinga,
dópsala“ í vinjettu sem hann nefnir
Jól í útlegð. Þegar kemur að hátíða-
matnum hrúga heimilismenn, sem
klæddir eru sínum ,,daglegu
druslum“, „mismunandi sortum af
girnilegum matnum á diskinn hjá
sér, stappa öllu saman og skófla upp
í sig á nokkrum mínútum“. Þeir
strunsa síðan til herbergja sinna,
taka upp fábrotna
pakka og fara að sofa.
En hvítflibbinn „geng-
ur hnarreistur um svið-
ið, klæddur í dökkblá
jakkaföt með viðeig-
andi þverslaufu og
horfir á leiksýninguna.
Meðan hann hlýðir síð-
ar um daginn á aftan-
söng frá Dómkirkjunni
grætur hann ömurleg
örlög sín“.
Vinjettur eru bók-
menntaform sem ein-
kennist af einhvers
konar snöggri innsýn,
stuttri ritgerð, oft dag-
bókarkenndri, eða stuttri frásögn.
Áhersla er lögð á fágun og ná-
kvæmni uppbyggingarinnar. Segja
má að þessi skilgreining eigi við um
flestar vinjettur Ármanns. Margt er
þar vel gert. Má í því samhengi nefna
vel heppnaða dæmisögu sem nefnist
Dauðinn og myndhöggvarinn. Þá er
vert að nefna þær vinjettur sem tjá
sára fangelsisreynslu og þegar höf-
undur leyfir sér frjálslyndi í um-
ræðum um kynferðismál.
Það sem aftur á móti truflar þann
lesanda sem hér tjáir skoðun sína er
hversu þröng heimssýn heims-
mannsins virðist og hve framandi og
tímavillt hún er á tímum rapps,
hryðjuverka og fjölmenningar-
neyslu. Það má segja að hún og þau
vandamál sem höfundur fjallar um í
vinjettum sínum séu oddborgaraleg
að grunni til og hefðu kannski átt
betur við á fyrri hluta 20. aldarinnar.
Viðfangsefnin eru í
þeim dúr. Rætt er um
elskendur á skíðum í
St. Moritz, sendiherra-
veislur, málverk gam-
alla meistara og mál-
verkafalsanir, illa
meðferð á alþingishá-
tíðarstelli og tolla á
lúxusvörum sem leiða
til þess að fólk fær ekki
notið sem skyldi inn-
flutts uppáhaldsdes-
erts eða jólaköku.
Sannast sagna snerta
þau vandamál þennan
lesanda ekki hót, höfða
engan veginn til hans
og virðast honum oft á tíðum fremur
hégómleg. Sama gildir um andrúms-
loft og hneigð vinjettanna. Ólíkt
Baudelaire og módernistum sem
voru í senn í andófi gegn neyslu-
hyggju iðnaðarsamfélagsins og leit-
uðu á djúpið í því andófi snúast gam-
ansögur og hugleiðingar Ármanns
fremur um ytri ásýnd hlutanna og
neysluvörunnar en innviði þeirra og/
eða heimspekilegan kjarna lífsins.
Hvað sem því líður er margt
þokkalega gert í þessari bók. Hún er
umfram allt annað heiðarleg sjálfs-
tjáning, hversu áhugaverð sem sú
tjáning er. Bókin sjálf er eigulegur
gripur og vel að útgáfunni staðið.
Með íslenska frumtextanum er ensk
þýðing en furðu vekur að þýðingin
og frumtextinn eru aldrei á sömu
opnu og kann ég enga skýringu á því.
Oddborgaraleg heimssýn
BÆKUR
Vinjettur
eftir Ármann Reynisson, Ár – Vöruþing.
2002 – 95 bls.
VINJETTUR II
Ármann Reynisson
Skafti Þ. Halldórsson
ná ákveðinni sátt við sjálfan sig.
Slík sátt er grunnurinn í allri
sjálfsvinnu. Ef maður er ekki sátt-
ur við sig eins og maður er, verða
svo margar hindranirnar í vegi
fyrir því að öðlast hamingju. Það
eru ákveðnir þættir í
fari okkar og útliti
sem við getum breytt,
en öðrum þáttum
verður einfaldlega
ekki breytt, og verð-
um við að læra að
sættast við þá. Þetta
lýtur ekki síst að út-
litslegum atriðum, s.s.
hvort maður sé há-
eða lágvaxinn, stór-
eða smábeinóttur, og
svo mætti lengi telja.
Maður verður bara að
segja við sjálfan sig:
Ókei. Þetta er ég! All-
ir hinir eru öðruvísi
og það er allt í lagi.
Við búum hins vegar í svo miklu
samanburðarsamfélagi að við för-
um ósjálfrátt að eltast við að upp-
fylla ákveðna ímynd, í leit okkar
að viðurkenningu. Þannig eru all-
ir að leita að væntumþykju og oft
leitum við að henni á rangan hátt.
Það fylgir því hins vegar alveg ný
vellíðan og hamingja að vera sátt-
ur við sjálfan sig eins og maður
er.“
Guðrún segir bókina henta kon-
um á öllum aldri, allt frá unglings-
stúlkum til kvenna sem eru að
fara í gegnum breytingarskeiðið.
„Með því að láta bókina heita
Gerðu það bara! vísa ég til
draumanna sem við göngum með
allt lífið en gerum ekkert til að
láta rætast. Þegar grunnurinn er í
lagi er nauðsynlegt að stíga skref-
inu lengra og taka dálitla áhættu.
Það sem ég geri er að hvetja kon-
ur til að taka skrefið og fara út
fyrir hinn örugga þægindahring
sem þær hafa skapað sér,“ segir
Guðrún.
Gerðu það bara! kemur út hjá
útgáfunni Leiðarljósi sem sérhæf-
ir sig í útgáfu sjálfsræktarefnis.
GERÐU það bara! nefnist ný
sjálfsræktarbók fyrir konur á öll-
um aldri eftir Guðrúnu Berg-
mann. Guðrún hefur í rúman ára-
tug verið leiðbeinandi á
sjálfsræktarnámskeiðum fyrir
konur bæði heima og
erlendis og byggir
hún bókina efni sem
þar hefur verið unnið
með. „Það má segja
að ég setji margt af
því sem ég hef verið
að kenna á námskeið-
unum í eina bók.
Hugmyndin er sú að
hafa bókina sem ein-
faldasta og aðgengi-
legasta. Þannig er
þetta nokkurs konar
vinnubók, þar sem
komið er beint að
kjarna málsins, þó
svo að einnig sé gert
ráð fyrir að þeir sem
nota bókina geti leitað sér frekari
upplýsinga.“
Í handbókinni er fjallað um
ýmsar aðferðir og leiðir til þess að
öðlast ánægjulegra og innihalds-
ríkara líf. Bókin er fyrst og fremst
ætluð konum, og segist Guðrún
þar byggja á reynslu sinni af því
að vinna með konum. „Ég hef
kynnst hugarheimi kvenna svo
vel, bæði í gegnum námskeiðs-
vinnunna og vegna þess að ég er
sjálf kona og hef farið í gegnum
marga af þeim erfiðleikum sem
rætt er um sjálf. Leiðbeiningarnar
í bókinni set ég því fram vegna
þess að ég veit að þær virka.“
Bókin skiptist í nokkra kafla,
þar sem fjallað er um skrefin sem
hægt er að taka. Þar er farið inn á
nauðsyn þess að sættast við sjálfa
sig, að henda reiður á fjármálum,
fjallað er um heilbrigði og líkam-
ann og nauðsyn þess að sættast
við fortíðina.
„Öll göngum við með ákveðna
byrði óuppgerðra hluta á herð-
unum. Í bókinni fjalla ég um það
hvernig við getum unnið úr hlut-
unum, en fyrst er nauðsynlegt að
Að sættast við
sjálfan sig
Guðrún Bergmann
Frá liðnum tím-
um og líðandi
hefur Pjetur Haf-
stein Lárusson
skráð.
Davíð Dav-
íðsson prófessor
bregður ljósi á
mannlíf og sam-
félag fyrir austan
fjall og víðar á fyrri öldum og fram á
okkar daga, segir frá því hvernig
var að alast upp í Skólavörðuholt-
inu milli stríða.
Jóhann Pétursson vitavörður og
bókasafnari segir m.a. frá fólki und-
ir Jökli, samfélagi bókaunnenda og
bókahöndlara í Reykjavík um og eft-
ir miðja síðustu öld.
Jón frá Pálmholti, skáld og for-
maður Leigjendasamtakanna, segir
frá uppvexti á stríðstímum norður í
Eyjafirði og á stundum ískyggilegu
sambýli við breska herinn, sam-
félagi skálda og listamanna í
Reykjavík eftirstríðsáranna. M.a.
varpar hann nýju ljósi á örlög
skáldsins Bólu-Hjálmars.
Vilhjálmur Eyjólfsson bóndi og
hreppstjóri á Hnausum á Með-
allandi lýsir mannlífi í sveitunum
milli sanda fyrr og síðar og merkum
og sérkennilegum persónum, þessa
heims og annars.
Útgefandi er Skjaldborg. Bókin er
189 bls. Verð: 3.980 kr.
Frásögn
Maddaman með
kýrhausinn eftir
Helga Hálfdan-
arson er endur-
útgefin en hún
kom fyrst út árið
1964 í sam-
nefndum pésa.
Í fréttatilkynn-
ingu segir m.a.:
„Merking tiltekinna hluta Völuspár
og einstakra vísna hefur lengi verið
umdeild og margir um það skrifað.
Nú blandar Helgi Hálfdanarson, mik-
ilvirkasti þýðandi heimsbókmennta á
íslensku, sér í þá umræðu og setur
hér fram róttækar hugmyndir um
túlkun og lestur þessa merkilega
kvæðis.“
Útgefandi er Mál og menning.
Bókin er 104 bls., prentuð í Odda
hf. Kápu hannaði Anna Cynthia
Leplar. Verð: 3.990 kr.
Völuspá