Morgunblaðið - 08.01.2003, Blaðsíða 10

FRÉTTIR
10 MIÐVIKUDAGUR 8. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
DÓMSMÁLUM hjá héraðsdómstól-
um í landinu hefur fjölgað um 86%
frá árinu 1999 en á sama tíma hefur
starfsmönnum við dómstólana held-
ur fækkað. Að mati formanns dóm-
stólaráðs hefur vinnuálag aukist um
30–40% og telur hann ljóst að máls-
meðferðartími dómstólanna muni
lengjast fáist ekki fjárveitingar til að
ráða fleiri starfsmenn.
Í fyrra komu 40.780 ný dómsmál
til kasta dómstólanna. Aukning varð
í öllum helstu málaflokkum en van-
skilamálum fjölgaði þó langmest. Ár-
ið 2002 voru einkamálin ríflega
26.000 en þau voru tæplega 11.000
árið 1999. Sigurður T. Magnússon,
héraðsdómari og formaður dóm-
stólaráðs, segir að um eða yfir 95%
einkamála séu vanskilamál. Erfitt sé
að segja til um ástæður fyrir fjölgun
þeirra. Hugsanlega hafi lántakendur
verið of bjartsýnir, afkoma þeirra
versnað eða innheimtuaðgerðir séu
orðnar harðari.
„Vanskil hafa greinilega aukist og
þess sér einnig merki í gjaldþrota-
málum. Þeim hefur fjölgað verulega
þótt ekki séu þau orðin jafn mörg og
þau voru flest á árunum 1993–1995,“
segir hann. Aðspurður segir Sigurð-
ur að svipuð uppsveifla hafi orðið í
vanskilamálum á árunum 1987–1990
í kjölfar þrenginga í efnahagslífinu.
Fjárveitingar nánast
staðið í stað
Sigurður segir að á sama tíma og
málum hafi fjölgað hafi fjárveitingar
til héraðsdómstólanna nánast staðið
í stað, sé miðað við raunvirði. Rík-
issjóður hafi þó nýlega greitt upp-
safnaðan halla dómstólanna.
„Það er hlustað á okkar mál en það
er sem betur fer aðhald í ríkis-
rekstri. Við reynum auðvitað að
halda okkur innan þeirra fjárheim-
ilda sem okkur eru ætlaðar en það er
orðið erfitt þar sem málum hefur
fjölgað svona gríðarlega mikið,“ seg-
ir Sigurður.
Til að halda í við fjölgun mála
þyrfti helst að fjölga dómurum um
fimm og löglærðum aðstoðarmönn-
um jafnmikið. Kostnaður við slíkt
yrði líklega um 50 milljónir á ári.
Málin flóknari
Enn sem komið er segist Sigurður
ekki sjá merki þess að málsmeðferð-
artími dómstólanna hafi lengst að
ráði. Verði starfsmönnum hins vegar
ekki fjölgað muni tíminn örugglega
lengjast. Sigurður segir að það sé
hluti af réttarríkinu að borgararnir
fái lausn sinna mála fyrir dómstólum
innan hæfilegs tíma, síðbúið réttlæti
sé talið lítils virði. Tafir séu í raun
réttarskerðing því borgararnir fái
ekki viðunandi þjónustu.
Þetta geti leitt til þess að dóm-
stólaleiðin verði ekki kostur í sumum
tegundum mála, t.d. í viðskiptum þar
sem yfirleitt sé þörf á skjótum úr-
lausnum. „Það er ekki bara að mál-
um hafi fjölgað heldur eru viðfangs-
efnin að verða miklu fjölbreyttari og
flóknari en áður,“ segir Sigurður.
Ákærumálum hefur fjölgað jafnt
og þétt á síðustu árum og voru 2.650 í
fyrra. Rannsóknarúrskurðum hefur
fjölgað um 36% á þremur árum og
voru 842 árið 2002. Aukningin er
147% sé miðað við meðaltal áranna
1993–1998.
Formaður dómstólaráðs segir stefna í að málsmeðferðartími lengist
Dómsmálum fjölgað um
86% á þremur árum
  
  

+,-
!#
.#!$$/
#0,/
01(!$
$
'223) 

  
  +,-
!#
% # 
$/

0,/#01(!$
$
'223) 



 # $
%  $
  
  +,-
!#
.#,
!   (
#(#01 !$

#'223)  
Vanskilamálum
hefur fjölgað
langmest
UMRÆÐUR um breytingar á sam-
bandi ríkis og kirkju hafa verið
áberandi í Noregi síðustu misseri.
Síðasta vor skilaði nefnd, sem
norska kirkjan skipaði til að skoða
málið, tillögum sem miðast að því að
jafna rétt trúfélaga í Noregi. Í til-
lögunum er þó lögð áhersla á að
norska kirkjan muni áfram skipa
sérstakan sess í norsku samfélagi
þar sem kirkjan sé samofin fólkinu
og norska ríkinu.
Formaður nefndarinnar, Trond
Bakkevik, prófastur í Osló, er stadd-
ur hér á landi til að miðla af reynslu
Norðmanna og kynna sér fyrir-
komulagið hér á landi. Bakkevik
segir að nefndin hafi í störfum sín-
um lagt áherslu á að öllum trúar-
brögðum skuli gert jafnhátt undir
höfði og að ríkið eigi að styðja og
hafa jákvætt viðhorf í garð trúar-
bragða.
Til að tryggja jafnrétti sé mik-
ilvægt að fara yfir lögin og afnema
öll lagaákvæði þar sem trúarbrögð-
um er mismunað. Nefnir Bakkevik
sem dæmi að samkvæmt norsku
stjórnarskránni verði helmingur
ráðherranna í norsku ríkisstjórninni
að tilheyra norsku þjóðkirkjunni.
Þessu verði að breyta. Bakkevik
undirstrikar þó að ekki séu öll trúar-
brögð á sama byrjunarreit.
„Norska kirkjan hefur 1000 ára
sögu en múslimar hafa eingöngu
verið í Noregi í þrjá til fimm áratugi.
Það verður því að líta á trúarbrögðin
með mismunandi hætti. Fólkið, ríkið
og norska kirkjan eru samofin í
gegnum söguna, þetta flækir svolítið
hvernig málum verður háttað í
framtíðinni en það verður að útrýma
öllum þáttum sem hafa ójafnrétti í
för með sér,“ segir Bakkevik.
Í dag fjármagnar norska ríkið um
þriðjung af starfi kirkj-
unnar og sveitarstjórn-
ir tvo þriðju hluta.
Prestar fá t.d. laun sín
frá ríkinu en aðrir
starfsmenn kirkjunnar
frá viðkomandi sveitar-
félagi. Bakkevik segir
mikilvægt að koma á
fót einu stjórnkerfi,
mikilvægt sé að ríkið
verði lögpersóna, sem
hún er ekki í dag.
„Við teljum skyn-
samlegt að starf kirkj-
unnar verði fjármagn-
að þannig að það komi
fram á skattskýrslum
fólks til hvaða trúfélags það heyrir
og framlög til kirkjunnar verði síðan
tekin af tekjuskatti, eins og gert er á
Íslandi.“ Kirkjan verði að fá að með-
altali um 1.000–1.200 norskar krón-
ur á ári frá hverjum meðlima sinna
til að hafa úr jafnmiklu fé að spila og
hún gerir nú.
Breytinga að
vænta 2010–2015
Tillögur nefndarinnar voru send-
ar söfnuðum til umsagnar í mars á
síðasta ári. Bakkevik segir að söfn-
uðum hafi verið gefinn of lítill tími til
að fjalla um tillögurnar og segja
skoðun sína á þeim, sem honum þyki
miður, en við því hafi verið sterk við-
brögð. „Með því að breyta þjóðkirkj-
unni breytum við því hvernig fólk
lítur á sig og hvað felst í því að vera
Norðmaður. Það verður því að fara
varlega í þessi mál.“ Prestir séu al-
mennt jákvæðir í garð
tillagnanna en söfnuð-
irnir efablandnir.
Skoðanakannanir
meðal norsku þjóðar-
innar hafa sýnt að
fylkingarnar með og á
móti breytingum séu
svipaðar að stærð.
„Ég held að fólki
finnist almennt að það
þurfi að breyta því fyr-
irkomulagi sem við
höfum í dag. Í fyrsta
lagi hvað innviði kirkj-
unnar og fjármögnun
hennar varðar. Meiri-
hluti safnaða vildi
breyta skipulagi kirkjunnar en dró
ekki þá ályktun, sem er mikilvægt
að gera, að skipulagsbreytingar
muni hafa áhrif á hvernig sambandi
kirkju og ríkis verði háttað. Ég held
að fólk muni átta sig á því þegar
lengra dregur,“ segir hann. Ríkis-
stjórnin hafi nú skipað nefnd til að
fara betur yfir þessi mál en Bakke-
vik telur að breytingar muni ekki
eiga sér stað fyrr en á árunum 2010–
2015.
„Ég held að margir hafi þá skoð-
un að við séum kristið fólk og með
því að breyta kerfinu breytist hvað
gerir okkur að þjóð. Þann þátt tel ég
að þurfi að ræða betur,“ segir
Bakkevik aðspurður hvað fólk óttist
helst í því að breyta sambandi ríkis
og kirkju. „Ég hygg að margir hafi
séð það sem tryggingu fyrir opnum
stjórnunarháttum að kirkjan til-
heyrði ríkinu. Tryggingu fyrir því að
þar endurspeglist mismunandi skoð-
anir og fólk verði t.d. ekki að tengj-
ast ákveðnum stjórnmálaflokki til að
fá þar stöðu.“ Þó bendi sumir á að
tengsl ríkis og kirkju geti gert það
að verkum að stjórnmálaskoðanir
hafi t.d. áhrif á hverjir komist í
valdastöðu innan kirkjunnar.
„Ég vil sjá kerfi þar sem fólk er
valið vegna þess að það er kirkjufólk
og áhugaverður kostur fyrir kirkj-
una. Ég vil einnig hafa kerfi þar sem
tryggt er að mismunandi viðhorf
innan kirkjunnar endurspeglist í
stjórn hennar. Við höfum mismun-
andi skoðanir t.d. hvað varðar guð-
rækni, kvenpresta, samkynhneigð
og annað. Við verðum að tryggja að
fólk með mismunandi skoðanir kom-
ist í stjórn kirkjunnar.“ Í dag sé
ekki skýrt hvar valdið liggi og því sé
erfitt að láta fólk bera ábyrgð á
gjörðum sínum.
Mikilvægt að tryggja
rétt minnihlutahópa
Bakkevik hefur starfað talsvert
að mannúðarmálum, m.a. fyrir botni
Miðjarðarhafs og í S-Afríku. Hann
segir að það liti hvernig hann sér
þessi mál. Mikilvægt sé fyrir norsku
kirkjuna, sem taki þátt í mannúðar-
starfi um allan heim, að jafnrétti
milli trúarbragða verði tryggt í Nor-
egi.
„Með öðrum orðum viljum við
halda okkar húsi hreinu. Fyrsta
spurningin sem við spyrjum þegar
við spyrjum um stöðu mannrétt-
indamála í öðrum löndum er um
stöðu minnihlutahópa. Staða þeirra
endurspeglar stöðu mannréttinda í
hverju landi. Ég tel að með þessari
breytingu munum við tryggja rétt
minnihlutahópa, þeir hafi sömu rétt-
indi, sem er gott.“
Mikilvægt að tryggja jöfn
réttindi allra trúarbragða
Breytingar á sambandi kirkju og ríkis
breyta því hvernig fólk upplifir sjálft sig
Trond Bakkevik
Náttúruverndar-
samtök Íslands
Misræmi í
upplýsing-
um Alcoa
Náttúruverndarsamtök Ís-
lands segja misræmi í upplýs-
ingum Alcoa um orkunotkun
við framleiðslu áls í álveri í
Reyðarfirði, eftir því hvort
þær eru settar fram í skýrslu
Alcoa um álverið eða á vefsíð-
um fyrirtækisins. Þau segja
misræmið nema 8,5% sem
skipti sköpum þegar arðsemi
virkjunarinnar er metin.
Í fréttatilkynningu frá sam-
tökunum er bent á að í
skýrslunni segi að notaðar
verði allt að 14.600 kWst fyrir
hvert tonn af áli en á vefsíð-
um Alcoa komi fram að orku-
notkunin sé undir 13.000
kWst fyrir sömu framleiðslu.
Munurinn þarna á milli sé
12%.
Bent er á að væntanleg
arðsemi álvers Alcoa á Reyð-
arfirði verði um 10% á ári en
arðsemi sambærilegrar fjár-
festingar Íslendinga í Kára-
hnjúkavirkjun verði um 2,4%
á ári.
Í samtali við Morgunblaðið
segir Ólafur S. Andrésson,
sem á sæti í stjórn Náttúru-
verndarsamtakanna, að bent
hafi verið á að virkjunin
framleiði svokallaðan rið-
straum en það sem notað sé í
álbræðslunni sjálfri sé jafn-
straumur. Svokallaðan afrétt-
ara þurfi til að breyta rið-
straumi í jafnstraum (úr AC í
DC). Afréttingartapið þar á
milli sé hins vegar ekki nema
2,5% og því sitji eftir 8,5%
munur á orkunotkuninni að
teknu tilliti til þessa. „Þetta
er það mikill munur að það
setur verkefnið undir,“ segir
hann.
RANNSÓKNARNEFND
flugslysa (RNF) lítur ekki
svo á að alvarlegt flugatvik
hafi orðið þegar bilun kom
upp í hreyfli skömmu eftir
flugtak þotu Flugleiða af vell-
inum í Malaga á Spáni. Bilun
í vélinni mun hafa truflað
loftflæði í gegnum hreyfilinn
og brugðust flugmenn við
með því aðdrepa á honum og
snúa við til lendingar. Að
sögn Þormóðs Þormóðssonar
hjá RNF hefur nefndin fengið
lýsingu á því hvað þarna
gerðist. „Við óskuðum síðan
eftir frekari upplýsingum frá
Flugleiðum og verðum í sam-
bandi við kollega okkar á
Spáni.“
Þormóður segir að miðað
við fyrirliggjandi gögn um
málið frá Flugleiðum líti
rannsóknanefndin ekki svo á
að alvarlegt flugatvik hafi átt
sér stað. „En við köllum samt
sem áður eftir þessum upp-
lýsingum og munum farið yfir
málið og meta stöðuna þegar
þær hafa borist okkur.“
Bilun í hreyfli
Flugleiðavélarinnar
Ekki al-
varlegt
flugatvik
INNLENT