Morgunblaðið - 08.01.2003, Blaðsíða 15

Sennilega verður spurningunni um það
hvort gerður var skriflegur samningur á
milli Jóns Ásgeirs Jóhannessonar og
Straums, um að Straumur myndi selja
Jóni Ásgeiri 10,72% eignarhlut sinn í TM,
aldrei svarað. Þar stendur orð gegn orði
og hafi samningurinn yfirleitt verið gerð-
ur er hann örugglega ekki til lengur. Eins
og fram kemur í greininni heldur Jón Ás-
geir Jóhannesson því fram að gerður hafi
verið skriflegur samningur, í einu eintaki, og hann hafi verið í vörslu
Ara Edwald, framkvæmdastjóra Samtaka atvinnulífsins og þá stjórn-
arformanns Straums, en Ari Edwald heldur hinu gagnstæða fram, að
enginn samningur hafi nokkurn tíma verið gerður.
kúrsinn á aðalfund Íslandsbanka í marsmán-
uði 2002, þar sem hann og félagar höfðu fullan
hug á að ná undirtökunum í bankanum.
Um áramótin í fyrra töldu ýmsir áhrifa-
menn í viðskiptalífinu sig vita að ekki væri allt
með felldu í TM og að Jón Ásgeir Jóhann-
esson vantaði aðeins herslumuninn til þess að
ná undirtökunum í Tryggingamiðstöðinni og
þar með hefði hann yfir sjóðasafni félagsins,
hlutabréfaeign og fjárfestingarstefnu TM að
segja.
Áhyggjur þeirra snérust einkum um það
hvað yrði, ef Jón Ásgeir og félagar fengju að
kaupa bréf Straums í Tryggingamiðstöðinni,
eins og ákveðnar þreifingar höfðu farið fram
um og aðrir kalla samningsgerð þar að lút-
andi. Sterk sannfæring var fyrir hendi hjá
þessum hópi áhrifamanna um að ef af slíkum
viðskiptum yrði, hefði það í för með sér slík
straumhvörf í íslensku viðskiptalífi, að stór-
skaðlegt yrði um ófyrirsjáanlega framtíð.
Meðal áhyggjuefna þessara manna var eft-
irfarandi: ef Jón Ásgeir og félagar næðu ráð-
andi hlut í TM, hefði það þær afleiðingar að
nýr meirihluti tæki þegar í stað ákvarðarnir
um að selja smáan eða örlítinn hlut TM í fjöl-
mörgum fyrirtækjum sem TM á í, án þess að
hafa þar nokkur áhrif og fjárfesta í félögum
eins og Íslandsbanka, til þess að sækjast þar
eftir ráðandi hlut.
Við þetta hófst mikill pólitískur og við-
skiptalegur darraðardans, sem var svo hat-
rammur, að leitun er á öðru eins.
Þegar líða tók á janúarmánuð í fyrra, var
Jón Ásgeir tekinn að ókyrrast allverulega, því
enn höfðu hann og Hreinn ekki náð að knýja í
gegn ráðningu Hreiðars Más. Hreiðar Már
hafði að vísu gefið hugmyndir um forstjóra-
stöðu í TM upp á bátinn fyrir áramótin 2001–
2002, en það hafði Jón Ásgeir hins vegar ekki
gert fyrir hans hönd. Jón Ásgeir sendi m.a.
ákveðnum stjórnarmönnum TM tölvubréf í
kringum 20. janúar, þar sem hann lýsti þeirri
skoðun sinni að fyrirtækið væri „nánast
óstarfhæft“, jafnframt því sem hann ítrekaði
þann vilja sinn að málið væri klárað. Jón Ás-
geir var með þessu að ýja að því að þeir
Hreinn Loftsson, stjórnarformaður TM, og
Gunnar Felixson, forstjóri TM, næðu ekki
saman um nokkurt mál og hann teldi sem
hluthafi að slík staða ylli því að fyrirtækið
væri óstarfhæft.
Í janúarlok gerðist það svo að Hreinn
Loftsson sagði af sér sem formaður í fram-
kvæmdanefnd um einkavæðingu. Það gerðist
hinn 28. janúar, en þá hafði Hreinn setið sem
formaður stjórnar TM á fimmta mánuð – allan
tímann í óþökk forsætisráðherra. Hreinn var
jafnframt stjórnarformaður í Baugi, sem for-
sætisráðherra hafði gagnrýnt á Alþingi
nokkrum dögum áður. Hreinn sendi þá frá sér
svohljóðandi yfirlýsingu: „Ég undirritaður hef
í dag sagt af mér formennsku í framkvæmda-
nefnd um einkavæðingu. Á fundi sem ég átti
með Davíð Oddssyni forsætisráðherra sl.
laugardag greindi ég honum frá þessari
ákvörðun minni og forsendum hennar.
Auk formennsku í nefndinni hef ég jafn-
framt starfað undanfarin ár sem stjórnarfor-
maður Baugs hf. Í utandagskrárumræðum á
Alþingi í sl. viku deildi forsætisráðherra hart
á fyrirtækið og stjórnendur þess og hafa þau
ummæli orðið til þess að ég tel mér í raun
ókleift að sinna áfram formennsku í nefndinni.
Því hef ég tekið framangreinda ákvörðun.“
Afmæli Alla ríka
Átökin náðu hámarki í næturhófi á hótelinu
á Reyðarfirði aðfaranótt 31. janúar sl. Þar
voru samankomnir ýmsir hákarlar stjórnmál-
anna og atvinnulífsins, þingmenn, sægreifar,
bankastjórar og forstjórar, eftir að hafa fyrr
um kvöldið samglaðst Alla ríka á Eskifirði á
80 ára afmæli hans hinn 30. janúar. (Aðal-
steinn Jónsson útgerðarmaður á Eskifirði,
einatt nefndur Alli ríki.)
Segja má að í þessu næturhófi hafi framtíð
Tryggingamiðstöðvarinnar verið ráðin.
Í næturteitinu á Hótel Reyðarfirði setjast
þeir Gunnlaugur Sævar Gunnlaugsson,
stjórnarformaður Ísfélags Vestmannaeyja og
stjórnarmaður í TM, Kristinn Björnsson, for-
stjóri Skeljungs, Brynjólfur Bjarnason, þá
forstjóri Granda, nú forstjóri Símans, og Ró-
bert Guðfinnsson, stjórnarformaður Sölumið-
stöðvar hraðfrystishúsanna (SH), að Bjarna
Ármannssyni, öðrum tveggja forstjóra Ís-
landsbanka, og reyna að leiða honum fyrir
sjónir hvaða afleiðingar þeir telji að það muni
hafa í för með sér, ef Jón Ásgeir Jóhannesson
nær undirtökunum í TM með því að eignast
bréf Straums í TM. Þannig nái hann tang-
arhaldi á Íslandsbanka og geti hvenær sem
honum sýnist einnig náð undirtökum í
Straumi. Þeir sýndu unga bankastjóranum úr
Íslandsbanka fram á að slík framtíðarsýn,
með stjórnarformann Baugs við stjórnvölinn í
tryggingafélagi, fjárfestingar- og umbreyt-
ingafélagi og stærsta banka landsins, væri
ekki nein óskasýn.
Hélt þetta stórskotalið uppi mikilli tang-
arsókn að Bjarna langt fram eftir nóttu og
tjáði Bjarna m.a. þá skoðun sína, að framtíð
hans sem forstjóri Íslandsbanka væri ekki
ýkja beysin, ef hann kæmi ekki í veg fyrir sölu
á bréfum Straums til Jóns Ásgeirs. Í morg-
unsárið hafði þessum mönnum tekist að sann-
færa Bjarna Ármannsson um að það mætti
ekki verða, að Jón Ásgeir fengi bréfin – fjöl-
skyldan í Vestmannaeyjum yrði að eignast
bréfin og á eitt skyldu Íslandsbanki, þá
stærsti hluthafinn í Straumi, Straumur og að
því er menn vonuðu þá Landsbankinn leggj-
ast, til þess að svo mætti verða. Þessa sömu
nótt gerðu viðmælendur Bjarna honum grein
fyrir því, að þegar væri búið að ræða við Ara
Edwald á sömu nótum og skýra mál með sam-
bærilegum hætti fyrir honum og á því stigi má
segja að Bjarni hafi gert sér grein fyrir því
hversu djúpt þessi afstaða viðmælenda hans
risti, bæði pólitískt og viðskiptalega. Þetta
þýddi í raun og veru að Bjarni Ármannsson
varð endanlega að snúa baki við Jóni Ásgeiri
Jóhannessyni, sem hafði í för með sér ómæld
óþægindi fyrir hann og kallaði fram geysilega
reiði Jóns Ásgeirs og er það ýkjulaust að segja
að aldrei hafi gróið um heilt þeirra á milli síð-
an þetta var.
Traust vina- og viðskiptabönd
Áður en þetta gerðist hafði ákveðin umræða
farið fram innan Íslandsbanka, meðal helstu
stjórnenda og bankaráðsmanna, um að bank-
inn myndi leggja sitt af mörkum, til þess að
fjölskyldan í Vestmannaeyjum gæti á ný eign-
ast ráðandi hlut í TM. Hafði Bjarna Ármanns-
syni verið gerð grein fyrir vilja þessara ráða-
manna Íslandsbanka, því á þessum tíma var
enn talið að Bjarni vildi að þeir Jón Ásgeir og
félagar fengju að kaupa hlut Straums í TM.
Vert er í þessu sambandi að geta þess að Ís-
landsbanki er viðskiptabanki Ísfélags Vest-
mannaeyja og fjölskyldunnar í Vestmannaeyj-
um, og hefur svo verið háttað frá því að
bankarnir fjórir, Útvegsbankinn, Iðnaðar-
bankinn, Alþýðubankinn og Verslunarbank-
inn, voru sameinaðir í Íslandsbanka í ársbyrj-
un 1990.
Fyrir þann tíma var Útvegsbankinn við-
skiptabanki Ísfélagsins um áratuga skeið. Það
er því mikil og löng viðskiptasaga að baki
þeirri einörðu afstöðu Íslandsbanka að koma
fjölskyldunni í Eyjum til aðstoðar.
Sömuleiðis er mikil og löng saga samvinnu
og vináttu á bak við það, að Landsbankinn
kemur með afgerandi hætti við sögu í þessum
viðskiptum, þótt ákvörðun um aðkomu Lands-
bankans að fjármögnuninni á kaupum bréfa
Straums í TM hafi ekki verið tekin fyrr en um
þremur vikum eftir afmæli Alla ríka. Kjartan
Gunnarsson, varaformaður bankaráðs Lands-
bankans og framkvæmdastjóri Sjálfstæðis-
flokksins, var mikill vinur Sigurðar heitins
Einarssonar í Vestmannaeyjum og konu hans,
Guðbjargar Matthíasdóttur, og hann beitti
sér fyrir því að bankinn keypti bréfin af
Straumi fyrir tæplega 1,7 milljarða króna á
genginu 67 og seldi þau svo fjölskyldunni í
Vestmannaeyjum. Raunar naut hann fulls
stuðnings Halldórs J. Kristjánssonar, aðal-
bankastjóra Landsbankans, sem vildi einnig
leggja sitt af mörkum, til þess að fjölskyldan
tapaði ekki völdum sínum og áhrifum í TM.
Nokkrir fulltrúar úr viðskiptalífinu, sem
vildu tryggja óbreytt yfirráð í Tryggingamið-
stöðinni, þannig að fjölskyldan úr Vestmanna-
eyjum héldi þar áfram um stjórnartaumana,
áttu með sér fund snemma í febrúarmánuði á
þessu ári. Þar voru saman komnir Einar Sig-
urðsson, stjórnarmaður í TM (sonur Sigurðar
heitins Einarssonar og Guðbjargar Matthías-
dóttur), Gunnlaugur Sævar Gunnlaugsson,
stjórnarmaður í TM, Kristinn Björnsson, for-
stjóri Skeljungs, og Einar Sveinsson, forstjóri
Sjóvár-Almennra og bankaráðsmaður í Ís-
landsbanka.
Annar slíkur fundur var haldinn með mikilli
leynd í höfuðstöðvum Skeljungs við Suður-
landsbraut skömmu síðar, en þá hafði verið
fjölgað í björgunarsveit TM. Þeir sem mættu
á þann fund voru auk fundarboðanda, Kristins
Björnssonar, forstjóra Skeljungs, Kjartan
Gunnarsson, varaformaður bankaráðs Lands-
bankans og framkvæmdastjóri Sjálfstæðis-
flokksins, Kristján Ragnarsson, formaður
bankaráðs Íslandsbanka, Einar Sveinsson,
varaformaður bankaráðs Íslandsbanka,
Brynjólfur Bjarnason og Gunnlaugur Sævar
Gunnlaugsson.
Á þessum fundi var endanlega tryggð fjár-
mögnun til kaupa á bréfum Straums í TM og
var talið lykilatriði í þeim efnum að það tókst
að fá Landsbankann til samstarfs.
Þessi leynifundur var að sögn afar spennu-
þrunginn, en í fundarlok, þegar niðurstaða var
fengin og fyrir lá að menn myndu í samein-
ingu beita sér fyrir fjármögnun kaupanna á
bréfum Straums í TM til þess að aðstoða fjöl-
skylduna í Vestmannaeyjum, dró einn fund-
armanna vasaklút upp úr brjóstvasa sínum og
sagði: „Jæja. Þá er víst bara eitt eftir.“ Og við
svo búið tók hann vatnsglasið sem hann hafði
drukkið úr og pússaði vandlega með klútnum!
Fundarmenn hurfu skellihlæjandi á braut.
Þegar þetta var, treystu menn því ekki full-
komlega að samkomulagið, sem þeir töldu sig
hafa gert við Bjarna Ármannsson í afmæli
Alla ríka, héldi og vildu því vera tilbúnir með
varaáætlun, ef Bjarni stæði með Jóni Ásgeiri
og freistaðist til að reyna að selja honum bréf
Straums í TM. Lögðu menn að Kristjáni
Ragnarssyni, að hann tryggði stuðning meiri-
hluta bankaráðs Íslandsbanka til þess að
koma í veg fyrir að hlutur Straums í TM yrði
seldur Jóni Ásgeiri, ef á þyrfti að halda. Nið-
urstaðan varð sú að Kristján Ragnarsson
sagðist mundu tryggja stuðning meirihluta
bankaráðsins við ákveðna meðferð á bréfum
Straums í TM ef á þyrfti að halda og kvaðst
þannig mundu taka fram fyrir hendurnar á
Bjarna Ármannssyni, Þórði Má Jóhannessyni,
framkvæmdastjóra Straums, og Ara Edwald,
stjórnarformanni Straums, ef nauðsyn krefði.
Á þessum fundi, þegar menn tóku meðvit-
aða ákvörðun um að koma í veg fyrir að TM
félli í hendur Jóns Ásgeirs og félaga, skap-
aðist samstaða sem haldið hefur allar götur
síðan. Menn eru sammála um að þessi fundur
hafi markað upphafið að því sem áður var:
miklu og nánu samstarfi á ýmsum sviðum,
sem ítrekað hefur sýnt sig síðan, nú síðast
með stofnun Haukþings hinn 11. nóvember sl.,
þar sem ákveðinn kjarni úr Kolkrabbanum
gamla, Skeljungur, Sjóvá-Almennar og Eim-
skip, tók sig saman og setti á fót fjárfesting-
arsjóðinn Haukþing, sem ugglaust mun láta
að sér kveða á næstunni, einkum í kaupum á
bréfum sem þessi félög telja að þurfi að verja
gegn innrás eða óvinveittum yfirtökutilraun-
um.
Hinn 1. mars sl. kaupir Landsbankinn
10,72% hlut Straums í Tryggingamiðstöðinni
að nafnvirði 25,1 milljón króna á genginu 67
og námu verðmæti viðskiptanna um 1.682
milljónum króna og selur síðan fjölskyldunni í
Vestmannaeyjum og fleirum. Þetta verður til
þess að Jón Ásgeir, Hreinn Loftsson og Pétur
Björnsson voru læstir inni í TM með mikla
fjárfestingu upp á 2,5 milljarða króna, en án
þeirra áhrifa sem sóst var eftir með kaup-
unum. Í dag eiga þeir og félög þeim tengd
tæplega 25%, sem er að markaðsvirði um 2,5
milljarðar króna. Ovalla Trading á nú 11,31%,
Fjárfar 4,80% og félög Péturs Björnssonar,
Vor og Fountaine Blanc 8,25%. Hjá Gaumi,
eignarhaldsfélagi Bónusfjölskyldunnar, er
áætlað að félagið hafi tapað um 300 milljónum
króna á fjárfestingu sinni í TM í gegnum 85%
eignaraðild sína að Ovalla Trading.
Var gerður skriflegur samningur?
Hinn 2. mars í fyrra ritar Jón Ásgeir tölvu-
bréf til Ara Edwald, þegar bréf Straums hafa
verið seld Landsbankanum, þar sem hann
segir m.a.: „Ég vil í framhaldi af sölu Straums
benda þér á, að í skriflegum samningi, sem þú
hefur undir höndum, kemur fram að við eigum
48 stunda forkaupsrétt. Ég staðfesti hér með
að við notfærum okkur það ákvæði samnings-
ins. Lögmenn mínir eru tilbúnir að ganga frá
samningi um kaup á hlut þessum nú þegar.
Ástæða þess að ég sendi Kristjáni Ragnars-
syni afrit af pósti þessum er sú, að Bjarni Ár-
mannsson er í stjórn Straums fyrir hönd Ís-
landsbanka og er meðvitaður um þennan
samning.“
Það var aldrei viðurkennt eða staðfest að
gerður hefði verið skriflegur samningur á
milli Straums og Jóns Ásgeirs Jóhannessonar,
sem hefði í einu eintaki verið í vörslu Ara Ed-
wald á skrifstofu hans hjá Samtökum atvinnu-
lífsins. Þar, eins og raunar víðar í þessari við-
skiptasögu, stendur orð gegn orði.
Að vísu er skylt að geta þess, að einn við-
mælandi segist hafa hlýtt á samtal þeirra Ara
Edwald og Jóns Ásgeirs Jóhannessonar, þar
sem ekki hafi farið á milli mála að Ari við-
urkenndi tilvist samningsins, en hann hafi um
leið lýst því yfir að honum hafi verið lífsins
ómögulegt að viðurkenna tilvist hans eða efna
hann, vegna þess gífurlega þrýstings sem
hann hefði orðið fyrir.
Jón Ásgeir fór aldrei með málið í hart eða
lét reyna á það lagalega, eins og hann gaf til
kynna að hann myndi gera hér í Morgun-
blaðinu daginn eftir söluna á bréfunum.
Ástæða þess að hann gerði það ekki er sögð
vera sú, að lögfræðingar hafi ráðið honum frá
því, þar sem þeir teldu að ekki yrði fram-
kvæmd húsleit hjá Ara Edwald til þess að
leita að samningnum og því hefði það ekkert
upp á sig að kæra málið, ef ekki væri öruggt
að hægt væri að sanna tilvist samningsins.
Hinn 19. mars sl. var haldinn aðalfundur í
Tryggingamiðstöðinni, þar sem á nýjan leik
urðu uppskipti í stjórn TM. Hreinn Loftsson
hætti sem stjórnarformaður, Gunnlaugur
Sævar Gunnlaugsson, forstjóri Líftæknifyrir-
tækisins Urðar Verðandi Skuldar og stjórn-
arformaður Ísfélags Vestmannaeyja, tók við
sem stjórnarformaður, klárlega í umboði
Vestmannaeyjafjölskyldunnar, sem á fundin-
um var orðin eigandi 43,29% hlutafjár í
Tryggingamiðstöðinni. Aðrir í stjórn voru
kjörnir Einar Sigurðsson (sonur Guðbjargar
Matthíasdóttur og Sigurðar heitins Einars-
sonar), Geir Zoëga (fulltrúi Vestmannaeyja-
fjölskyldunnar), Jón Ásgeir Jóhannesson og
Hreinn Loftsson, sem allir sátu í stjórninni
áður, ásamt Gunnlaugi Sævari, en þau Guðrún
Pétursdóttir (dóttir Péturs Björnssonar) og
Sigurbjörn Magnússon hrl. (fulltrúi Vest-
mannaeyjafjölskyldunnar) komu inn sem nýir
stjórnarmenn. Þorsteinn Már Baldvinsson og
Þorgeir Baldursson hurfu úr stjórninni.
Gengi bréfanna í TM féll umtalsvert eftir
þessi viðskipti og hafa lítil sem engin viðskipti
verið með bréf TM síðan í marsmánuði. Bréfin
í TM eru í dag á gengi í kringum 40, en voru á
genginu 67 þegar Landsbankinn keypti 1.
mars sl. þannig að bréfin hafa fallið um 40%
miðað við gengið 67, sem var auðvitað umtals-
vert yfirverð.
Ekki var haldinn stjórnarfundur í TM frá
því aðalfundurinn var haldinn fyrr en hinn 17.
ágúst sl. og næsti fundur þar á eftir var hald-
inn fimmtudaginn 21. nóvember sl., þar sem
árshlutauppgjör var kynnt.
Hinn 4. desember sl. sagði Hreinn Loftsson
sig úr stjórn TM frá og með sama degi. Jón
Ásgeir Jóhannesson sagði sig úr sömu stjórn
10. desember sl. og Guðrún Pétursdóttir til-
kynnti það svo hinn 11. desember sl. að hún
segði sig úr stjórn TM. Á stjórnarfundi í TM,
sem kallaður var saman föstudaginn 13. des-
ember sl., var ákveðið að stjórnin yrði óbreytt
til næsta aðalfundar og skipa þeir Gunnlaugur
Sævar Gunnlaugsson, formaður, Einar Sig-
urðsson, varaformaður, og meðstjórnendur,
þeir Sigurbjörn Magnússon og Geir Zoëga,
stjórn félagsins til næsta aðalfundar.
Segja má að á þeirri stundu þegar Lands-
bankinn keypti bréf Straums í TM í því skyni
að áframselja þau fjölskyldunni í Vestmanna-
eyjum, hafi það gerst að sókn Orca-hópsins
inn í Íslandsbanka hafi verið stöðvuð um hríð.
En stríðinu var ekki lokið, aðeins einni orrust-
unni enn. Flestir töldu að vísu að ekki yrði um
frekari yfirtökutilraunir hópsins að ræða, en
þeir höfðu á röngu að standa, eins og gerð
verður grein fyrir í fjórðu og síðustu grein
þessa greinaflokks, um Fjárfestingarfélagið
Straum, sem birtist á morgun.
agnes@mbl.is
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. JANÚAR 2003 15
Á morgun
Slagurinn
um Straum
Eitt eintak
Ari Edwald