Morgunblaðið - 11.01.2003, Qupperneq 30

30 LAUGARDAGUR 11. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
V
IÐRÆÐUR eru hafnar milli fulltrúa Íslands,
Noregs og Liechtensteins annars vegar og
Evrópusambandsins (ESB) og nýrra aðild-
arlanda þess hins vegar um stækkun evr-
ópska efnahagssvæðisins (EES) samhliða
stækkun Evrópusambandsins.
Samkvæmt 128. grein samningsins um evrópska efna-
hagssvæðið, sem var undirritaður í Oporto í Portúgal 2.
maí 1992 og gekk í gildi 1. janúar 1994, er nýjum aðild-
arríkjum ESB skylt að sækja um aðild að EES. Byggist
ákvæði greinarinnar á því, að það eru ekki einstök ESB-
ríki, sem eru aðilar að EES-samningnum heldur Evrópu-
sambandið fyrir þeirra hönd. Yrði óframkvæmanlegt fyr-
ir ESB að koma aðeins fram fyrir hönd nokkurra aðild-
arríkja sinna á grundvelli EES-samningsins, þess vegna
er öllum ESB-ríkjum skylt að eiga aðild að EES-
samningnum,
Leiðtogar Evrópusambandsríkjanna samþykktu á
fundi sínum í Kaupmannahöfn 13. desember 2002, að 10
ný ríki skyldu frá og með 1. maí 2004 verða aðilar að Evr-
ópusambandinu. Til að það gangi eftir með lögformlega
réttum hætti, þarf fyrir þann tíma að tryggja aðild þess-
ara ríkja að evrópska efnahagssvæðinu með vísan til fyrr-
greinds ákvæðis í 128. grein samningsins um það.
Tíminn til að ljúka samningaviðræðum ríkjanna í EES
og ESB um stækkun EES-svæðisins er til 16. apríl næst-
komandi, en þá er ráðgert að undirrita aðildarsáttmála
nýju ESB-ríkjanna í Aþenu. Þessi sáttmáli verður síðan
lagður fyrir þing allra 15 ESB-ríkjanna og borinn undir
þjóðaratkvæði í níu af 10 nýjum aðildarríkjum ESB, þar
sem slík atkvæðagreiðsla verður ekki á Kýpur. Í aðild-
arsáttmálanum er ætlunin að gera í senn ráð fyrir aðild
nýju ríkjanna að ESB og EES með vísan til 128. greinar
EES-samningsins.
x x x
Fyrir þá, sem unnu að því að lögfesta EES-samninginn
fyrir Íslands hönd og greiddu atkvæði með honum, kem-
ur í sjálfu sér ekki á óvart, að þingmenn, sem treystu sér
ekki þá til að greiða samningnum atkvæði, vilji veg samn-
ingsins ekki mikinn. Raunar hefur þróunin orðið sú, að
ýmsir, sem sátu hjá við atkvæðagreiðsluna á þingi, vegna
þess að þeir vildu ekki axla ábyrgðina á þeim skyldum,
sem í samningnum felast og ganga á grundvelli hans til
náins samstarfs við Evrópusambandið, vilja nú gera lítið
úr samningnum á þeirri forsendu, að með honu
gengið nógu langt inn í faðm Evrópusambands
Ferlið, sem er hefjast nú vegna stækkunar E
sambandsins, sýnir glöggt, að því fer víðs fjarr
samningurinn standist ekki tímans tönn og ákv
gleymist hjá ráðamönnum ESB í Brussel. Þver
öllum ljóst, að aðild umsóknarríkjanna tíu að E
samningnum er hluti ESB-aðildar þeirra. Eng
ESB dettur í hug að sniðganga þá samningsbu
skyldu.
Þegar EES-samningurinn var gerður, lá í loft
til vill yrði hann í raun aðeins tvíhliða samningur
lands og Evrópusambandsins. Eftir undirritun s
ins í Oporto höfðu Norðmenn og Svisslendingar
gerast aðilar að ESB eins og aðrar EFTA-þjóðir
Íslendinga), sem hófu EES-samningsferlið á ári
18 dögum eftir samningsgerðina í Oporto 1.
sótti ríkisstjórn Sviss formlega um aðild að ES
aratkvæðagreiðslu 6. desember 1992 höfnuðu S
ingar bæði aðild að ESB og EES. Sviss er með
Noregi og Liechtenstein í EFTA, stendur eitt u
en hefur gert tvíhliða samninga við ESB.
Norska ríkisstjórnin sótti formlega um aðild
25. nóvember 1992. Fulltrúi hennar ritaði undir
arsáttmála með fulltrúum annarra fráfarandi E
EES-ríkja, Austurríkis, Finnlands og Svíþjóða
1994, hálfu ári eftir að EES-samningurinn hafð
gildi. Það er sambærilegan sáttmála og nýju rík
að skrifa undir í Aþenu 16. apríl. Norðmenn fel
ESB-aðild öðru sinni í þjóðaratkvæðagreiðslu 2
ember 1994. Hinn 1. janúar 1995 urðu Austurrí
land og Svíþjóð aðildarríki ESB. Ísland og Nor
eftir á EES-svæðinu með ESB og 1. maí 1995 s
Liechtenstein í EES-hópinn.
x x x
Mikið vatn er runnið til sjávar á alþjóðavettv
íslenskum stjórnmálum síðan þessir atburðir g
Deilurnar um EES-aðild voru miklar hér á lan
ekkert eitt mál verið meira rætt á alþingi í tæp
ára sögu þess. Þegar frú Vigdís Finnbogadóttir
Íslands, staðfesti lögin um EES-samninginn og
að honum, gerðist það með næsta dramatískum
Gerðu ýmsir sér vonir um, að hún yrði við bæn
að láta gjörninginn undir höfuð leggjast.
VETTVANGUR
Fjár krafist fyrir við
Eftir Björn Bjarnason
H
AFI menn gaman af því að
gera sér dagamun ættu þeir
að koma sér í jákvætt hags-
muna- eða tilfinningasam-
band við samninginn um
Evrópska efnahagssvæðið. Um þessar
mundir eru tilefni til upplyftingar auðfund-
in og stórafmæli á hverju strái. Samninga-
menn settu stafi sína undir samninginn 14.
apríl 1992; samningurinn var undirritaður
2. maí sama ár; 12. janúar 1993 samþykkti
Alþingi lög nr. 2/1993 um Evrópska efna-
hagssvæðið; 13. janúar voru þau staðfest af
forseta Íslands; 17. mars var gengið frá
bókun um breytingar á EES-samningnum í
kjölfar þess að Sviss hafnaði þátttöku í hon-
um; 5. maí samþykkti Alþingi breytingar á
lögum 2/1993 til samræmis við fyrrnefnda
bókun; 6. maí staðfesti forsetinn lögin.
Samningurinn gekk síðan í gildi fyrir Ís-
land og aðra aðila hans hinn 1. janúar 1994.
Eins og glöggir menn hafa tekið eftir ber
eitt afmælið einmitt upp nú um helgina!
Í skálarræðunni á þessu 10 ára afmæli
laganna um Evópska efnahagssvæðið er
ekki úr vegi að líta um öxl og jafnvel eitt-
hvað framávið. Kampavínið yrði löngu orðið
flatt í ræðulok færi ég um víðan völl og því
mun ég takmarka umfjöllun mína við einn
þátt…og eiga önnur umræðuefni í sarp-
inum fyrir komandi EES-afmæli á þessu
ári og næsta.
Eins og segir í inngangi EES-samnings-
ins, er honum ætlað að mynda einsleitt evr-
ópskt efnahagssvæði er grundvallist á sam-
eiginlegum reglum og sömu
samkeppnisskilyrðum. Þær reglur sem vís-
að er til eru fyrst og fremst af tvennu tagi: í
fyrsta lagi grundvallarreglur úr samingn-
um um Evrópubandalagið, sem hafa verið
endurspeglaðar í EES-samningnum; og í
öðru lagi reglur leiddar af þessum grunn-
reglum, sem lögteknar hafa verið af þar til
bærum stofnunum Evrópusambandsins og
síðan teknar inn í einhvern viðauka EES-
samningsins. Má bera tengsl síðarnefndu
reglnanna við samninginn um Evrópu-
bandalagið við þá köfu íslensks réttar að
reglugerðir sem ráðherrar setja verði að
eiga sér stoð í lögum. Hugmyndin er sem
sagt sú að á þeim sviðum sem samningurinn
tekur til, gildi almennt sömu eða mjög svip-
aðar reglur á öllu hinu Evrópska efnahags-
svæði.
Samningurinn um Evrópubandalagið hef-
ur hins vegar ekið verulegum breytingum
frá því EES-samningurinn var undirritað-
ur, einkum með svokölluðum Maastricht-
samningi sem gekk í gildi 1. nóvember 1993
og svokölluðum Amsterdam-samningi sem
gekk í gildi 1. maí 1999. Nú er svo komið að
markverður munur er á reglum samnings-
ins um Evrópubandalagið og reglum EES-
samningsins á sumum þeirra efnissviða sem
síðarnefndi samningurinn fjallar um, enda
endurspeglar EES-samningurinn reglur
samningsins um Evrópubandalagið eins og
þær voru
Eins og
arlund er
ríki á E
grundvall
að efni t
Dæmi um
ekki eru l
samnings
bandalagi
samningn
ríkisstyrk
halds arfl
kvæmd s
efnisskily
isstyrkjar
inn í sa
með Maa
algerlega
inn. EFT
vonir um
aðlagað á
bandalagi
Hann á
afmæli!
Jón Baldvin Hannibalsson, þáverandi utanríkisráðherra
Eftir Einar Pál Tamimi
ÁLVER Á AUSTURLANDI
Fátt virðist nú geta komið íveg fyrir að Kárahnjúka-virkjun verði byggð og ál-
ver rísi á Austurlandi. Á stjórnar-
fundum í Alcoa og Landsvirkjun í
gær voru teknar grundvallar-
ákvarðanir, sem munu greiða fyrir
því að stóriðja verði að veruleika á
Austurlandi. Fari svo á það eftir að
leiða til mikilla breytinga á byggð-
arlögunum í þeim landshluta.
Mikilvægt er að hafa í huga að
Kárahnjúkavirkjun hefur fengið
alla þá málsmeðferð, sem lög gera
ráð fyrir. Hið sama á við um fyr-
irhugað álver. Það er ekki hægt að
mæla gegn þessum framkvæmdum
með sömu rökum og beitt var í um-
ræðunum um Fljótsdalsvirkjun,
þegar stjórnvöld gerðu þau grund-
vallarmistök að setja þá virkjun
ekki í umhverfismat, þótt gamalt
virkjanaleyfi lægi fyrir. Engin slík
andmæli er hægt að hafa uppi gegn
Kárahnjúkavirkjun og hinu fyrir-
hugaða álveri Alcoa á Reyðarfirði.
Sumir hafa barizt gegn Kára-
hnjúkavirkjun á þeirri forsendu,
að hún standist ekki þær fjárhags-
legu kröfur, sem til hennar verði
að gera. Eftir að nefnd eigenda
Landsvirkjunar skilaði áliti fyrir
nokkrum dögum er ekki lengur
hægt að berjast gegn virkjuninni á
þeim forsendum.
Eftir stendur sá grundvallar-
ágreiningur, sem er til staðar á
milli virkjunarsinna og þeirra, sem
telja, að alls ekki eigi að fórna
náttúru Austurlands fyrir þessa
miklu virkjun. Það er sjónarmið,
sem fólk hlýtur að sýna fulla virð-
ingu. Við þær aðstæður, sem nú
ríkja í efnahags- og atvinnumálum
okkar Íslendinga, hvílir sú skylda
hins vegar á þeim sem berjast
gegn virkjun og álveri á þessum
forsendum að útskýra á hverju
þjóðin eigi að byggja afkomu sína í
framtíðinni og þá íbúar Austur-
lands sérstaklega. Skilmerkileg og
raunhæf svör við þeim spurning-
um hafa ekki fengizt.
Þá er á það að líta, sem Morg-
unblaðið hefur áður bent á, að
býsna víðtæk pólitísk samstaða
hefur tekizt um virkjunina og ál-
verið. Líklegra má telja, að meiri
ágreiningur verði um fyrirhugaða
Norðlingaölduveitu.
Ljóst er af viðbrögðum Austfirð-
inga, að þeir fagna mjög þessari
niðurstöðu mála. Ákvarðanir
stjórna Alcoa og Landsvirkjunar
munu auka þeim bjartsýni og
margt mun fylgja í kjölfarið. Gangi
þessi áform öll eftir verður mesti
vaxtarbroddur atvinnulífsins á
Austurlandi á næstu árum.
Þeim sem starfa í atvinnulífinu
er ljóst að íslenzkt efnahagslíf er
að síga hægt niður í efnahagslægð.
Flestar efnahagstölur eru jákvæð-
ar. Verðbólgan er í lágmarki.
Vextir fara lækkandi. Gengi krón-
unnar er sterkt. Viðskiptajöfnuður
er hagstæður.
Hins vegar fer atvinnuleysi vax-
andi, sem er til marks um þá lægð,
sem við erum að sigla inn í.
Ákvarðanir um Kárahnjúka-
virkjun og álver fyrir austan og
framkvæmdir við þessi verkefni á
næstu mánuðum og misserum geta
og munu breyta þessari stöðu í
efnahagsmálum. Að því leyti til
eru þessar framkvæmdir mikil-
vægar fyrir þjóðfélagið allt, þótt
ekki fari á milli mála, að ákvarð-
anirnar skilja eftir ákveðin sár
meðal hluta þjóðarinnar, sem get-
ur ekki hugsað sér þá röskun á
náttúru Íslands, sem fylgir í kjöl-
farið.
MIKILVÆGI UMFRAMSPARNAÐAR
Sú mikla fjölgun er orðið hefur álaunþegum á almennum vinnu-
markaði, er nýta sér þátttöku í líf-
eyrissparnaði umfram samnings-
bundið lágmark, er mikið
fagnaðarefni. Nú er svo komið að
73% eða um þrír af hverjum fjórum
launþegum nýttu sér þennan
möguleika sl. haust samkvæmt
gögnum kjararannsóknarnefndar.
Í marsmánuði á síðasta ári nýttu
55% launþega sérheimild til um-
framsparnaðar á lífeyri.
Þá virðist ljóst að aukning hefur
átt sér stað í lífeyrissparnaði nær
allra stétta og eru framlögin í líf-
eyrissjóði að jafnaði um 8,2–8,7%
af launum.
Mikilvægi þessarar þróunar mun
koma í ljós á næstu áratugum. Það
var mikil framsýni á sínum tíma er
aðilar vinnumarkaðarins ákváðu að
byggja hér upp öfluga lífeyrissjóði
í stað þess að styðjast við gegnum-
streymiskerfi, líkt og enn eru við
lýði í mörgum nágrannaríkjum
okkar. Nú standa þær þjóðir
frammi fyrir því að eitt erfiðasta
verkefni næstu ára verður að brúa
bilið á milli innstreymis og út-
streymis úr lífeyrissjóðum. Þjóð-
irnar eldast. Fólk lifir lengur en
áður. Fæðingartíðni hefur lækkað.
Af þessum ástæðum verður hlutfall
þeirra er standa undir því að
greiða fyrir lífeyrinn stöðugt
lægra.
Við þekkjum vel vanda þeirra
kynslóða hér á landi er sáu lífeyr-
issparnað sinn brenna upp í verð-
bólgunni. Þegar fram í sækir mun
bilið á milli launatekna og lífeyr-
istekna fara stöðugt minnkandi,
ekki síst hjá þeim er sýna þá fyr-
irhyggju að nýta sér möguleika til
umframsparnaðar á lífeyri. Því til
viðbótar bjóðast nú margvísleg
sparnaðarform til að byggja upp
sjóði áður en fólk fer á eftirlaun
þótt þar sé ekki skattfrádráttur í
boði. Hinar nýju tölur kjararann-
sóknarnefndar sýna að mikil vakn-
ing hefur átt sér stað í þessum efn-
um. Því ber að halda við.