Morgunblaðið - 24.02.2003, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 24. FEBRÚAR 2003 19
ÓHÆTT er að taka undir með forsvars-
mönnum margra öflugra íslenskra fyrirtækja
sem að undanförnu hafa tjáð sig með afger-
andi hætti um íslenskt efnahags- og atvinnu-
líf. Hafa þeir sérstaklega beint athyglinni að
þeim breytingum sem orðið hafa á und-
anförnum 10 árum í formi skattabreytinga og
sveigjanlegs og opins efnahagskerfis. Telja
þeir þessar breytingar vera forsendur þess
að íslenskt efnahagslíf sé stöðugt og að útrás
íslenskra fyrirtækja hafi verið jafn kröftug og
raun ber vitni.
Tækifæri fyrirtækja og forystumanna
þeirra eru óþrjótandi. Lög og reglur hér á
landi eru hönnuð með það að markmiði að
vera hvetjandi en ekki heftandi fyrir fyr-
irtækin, að þau nýti tækifærin sem við þeim
blasa. Þetta er að sjálfsögðu ánægjuleg þróun
frá því sem áður var þegar gegnsæi í stjórn-
un efnahagsmála var lítið, stjórnsýslan flókin
og duttlungakennd og afleiðingin eðlilega sú
að það dró úr framrás, starfsöryggi og þróun
fyrirtækjanna.
Segja má að viðlíka og jafnvel greinilegri
þróun hafi átt sér stað þegar litið er til ein-
staklinganna og réttarstöðu þeirra gagnvart
hinu opinbera. En það er ekki sjálfgefið
hvernig þessi auknu réttindi einstaklinganna
eru tilkomin.
Íslensk stjórnsýsla hefur ekki í annan tíma
tekið jafnmiklum framförum og á síðasta
hálfum öðrum áratug. Nægir þar að nefna
stofnun embættis umboðsmanns Alþingis árið
1987, setningu stjórnsýslulaga árið 1993 og
upplýsingalaga árið 1996.
Fljótlega eftir að umboðsmaður tók til
starfa fór hann að benda á bagalegan skort á
stjórnsýslureglum en árangurslausar til-
raunir höfðu verið gerðar til setningar bæði
stjórnsýslulaga og upplýsingalaga. Héldu
þær tilraunir áfram og náði ríkisstjórn vinstri
manna ekki að koma á þessum sjálfsögðu
réttindum einstaklinganna áður en hún fór
frá í byrjun níunda áratugarins.
Fljótlega eftir að ríkisstjórn Davíðs Odds-
sonar tók við árið 1991 skipaði hann nefnd
sérfræðinga til að vinna að þeim markmiðum
ríkisstjórnarinnar að tryggja réttaröryggi
einstaklinga gagnvart ákörðunum stjórnvalda
og gera athafnir framkvæmdavaldsins skýr-
ari og traustari. Þegar forsætisráðherra
mælti fyrir frumvarpinu sagði hann m.a. að
réttaróvissa á sviði stjórnsýslumála væri orð-
in óþolandi og byði heim hættunni á handa-
hófskenndum vinnubrögðum og mismunun
borgaranna. Frumvarpinu var vel tekið,
enda markmiðin annars vegar að tryggja
réttaröryggi borgaranna og hins vegar að
málsmeðferð í stjórnsýslunni gæti verið
einföld, hraðvirk og ódýr.
Árið 1996 voru síðan samþykkt upplýs-
ingalög sem enn juku á gegnsæi og skil-
virkni í stjórnsýslunni. Tókst þetta loks í
sjöundu tilraun en fram til þessa má segja
að almenningur hafi haft lítinn rétt til að-
gangs að upplýsingum hjá hinu opinbera
þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir til breytinga.
Upplýsingalögin voru ein forsenda þess að
unnt var að tala um lýðræðislega stjórn-
arhætti en með þeim var borgurum gert
kleift að fylgjast með og kynnast athöfnum
og starfsemi þeirra stofnana sem reknar
eru í almenningsþágu. Einnig voru þessar
breytingar til þess fallnar að veita starf-
semi stjórnsýslunnar aukið aðhald.
Síðan þessi lög tóku gildi hefur margt
gerst innan stjórnsýslunnar og almenn-
ingur orðið meðvitaðri um rétt sinn. Upp-
lýsingaflæði er orðið betra en einnig hafa
verið gerðar úttektir á gildandi rétt-
arástandi á tilteknum sviðum stjórnsýsl-
unnar sem nýst hafa m.a. við kennslu í
lagadeild HÍ. Erlendir aðilar hafa einnig
gert nýlegar úttektir á stöðu mála innan
stjórnsýslunnar og stjórnkerfisins. Hafa
OECD og Harvard-háskóli í samvinnu við
World Economic Forum sett Ísland og ís-
lenska stjórnsýslu í efsta sæti hvað heið-
arleika, skilvirkni og gegnsæi varðar. Slík
álit eru auðvitað til þess fallin að auka
traust á stjórnkerfinu og áreiðanleika ís-
lensks efnahags- og atvinnulífs.
Þegar þessi þróun á auknu réttaröryggi
borgaranna á undanförnum árum er skoð-
uð er ljóst að sú þróun er hvorki tilvilj-
anakennd né háð þátttöku okkar í EES-
samningnum eins og margir hafa haldið
fram. Fyrst og síðast á þessi jákvæða þró-
un fyrir einstaklingana rætur að rekja til
stefnufestu og framsýni þeirra sem komið
hafa að þessum málum á síðustu 12 árum.
Fram til þessa höfum við Íslendingar ver-
ið það lánsamir að geta mótað löggjöf sem
tekur tillit til íslensks veruleika. Á það bæði
við um löggjöf sem snýr að réttindum ein-
staklinga gagnvart stjórnsýslunni og svig-
rúmi fyrirtækja til atvinnusköpunar.
Á liðnum misserum hefur hinn almenni
stjórnsýsluréttur á Norðurlöndum í auknum
mæli orðið fyrir áhrifum af þróun evrópu-
réttarins. Fyrir litla íslenska stjórnsýslu er
það ekkert fagnaðarefni að vera tilneydd til
að taka í auknum mæli við ferköntuðum,
formalískum og þunglamalegum máls-
meðferðarreglum, sem oftast eru af frönsk-
um eða þýskum uppruna. Getur það m.a.
leitt til að augljósir og eftirsóknarverðir
kostir eins og jafnræði, gegnsæi og skil-
virkni fari fyrir lítið ef slík regluverk verða
að íslenskum veruleika. Og breytingar í þá
veru yrðu eðlilega ekki til hagsbóta fyrir
einstaklingana.
Gagnvart fyrirtækjunum er einnig mik-
ilvægt að sveigjanleikinn og svigrúmið hald-
ist og aukist fremur en hitt. Eðlilega þurfa
ríki og sveitarfélög að hafa afskipti af og
eftirlit með ákveðnum málaflokkum, m.a. í
þeim tilgangi að vernda öryggi fólks, eignir
þess og umhverfi. Hætt er hins vegar við
því að of nákvæmar og smásmugulegar
reglur geti hægt á framþróun og nýsköpun
og dregið úr atvinnustarfsemi líkt og gerst
hefur í Þýskalandi. Í hnotskurn er vandi
Þjóðverja í efnahags- og atvinnulífinu fyrst
og fremst rakinn til ítarlegra og allt of flók-
inna reglna á öllum sviðum þjóðlífsins.
Þeir, eins og aðrir, verða að hafa það hug-
fast að efnahagsleg afkastageta þjóðarinnar
er í beinum tengslum við það svigrúm sem
hið opinbera veitir. Eða eins og einn mætur
maður sagði: „Reglurnar eiga að vera til
fyrir fólkið í landinu en ekki það fyrir reglu-
verkið.“
Réttaröryggi og skilvirkni
Eftir Þorgerði Katrínu
Gunnarsdóttur Lög og reglur hér á landi eru hönnuð með það
að markmiði að vera hvetjandi en ekki heftandi
fyrir fyrirtækin, að þau nýti tækifærin sem við
þeim blasa.
Höfundur er alþingismaður fyrir Sjálfstæðisflokk-
inn í Suðvesturkjördæmi.
ÓHÆTT er að segja að ánægja og samhugur
hafi verið ríkjandi á 27. flokksþingi Framsókn-
arflokksins sem fram fór um helgina. Um 700
framsóknarmenn af öllu landinu komu þá sam-
an á Hótel Loftleiðum, réðu ráðum sínum og
mótuðu í sameiningu áherslur flokksins fyrir
komandi kosningabaráttu; þéttu raðirnar og
fóru yfir stjórnmálaviðhorfið eins og það blasir
við í dag.
Eins og nærri má geta hefur athygli fjölmiðla
einkum beinst að yfirlitsræðu Halldórs Ás-
grímssonar, formanns Framsóknarflokksins,
sem hann flutti í Þjóðleikhúsinu á föstudag. Þar
var enda sett í skýrt og auðskiljanlegt sam-
hengi hversu náið samhengið er milli atvinnu-
stefnu Framsóknarflokksins og þess velferð-
arkerfis sem við Íslendingar viljum búa
landsmönnum öllum. Hvorugt getur án hins
verið.
Með þeirri efnahags- og atvinnustefnu sem
ríkisstjórnin hefur mótað og framfylgt er nú
svo komið að grundvöllur hefur skapast til frek-
ari breytinga á skattkerfinu þannig að fólkið í
landinu njóti ávaxtanna. Við, þau sem yngri er-
um, höfum í vaxandi mæli beint sjónum okkar
að skattkerfinu með það í huga að velta upp
stöðu venjulegs fólks með meðaltekjur – fjöl-
skyldufólks. Framsóknarflokkurinn hefur skil-
greint fjölskylduna sem hornstein íslensks
samfélags og hefur fremur viljað styrkja stöðu
hennar í samfélaginu en hitt. Þess vegna viljum
við taka skattkerfið til endurskoðunar, einkum
með tilliti til millitekjufólks. Fólksins, sem allt í
senn er að koma sér upp þaki yfir höfuðið,
koma upp börnum, greiða af námslánum sínum
og hasla sér völl á vinnumarkaði.
Við megum nefnilega aldrei gleyma því að
með því að vera tekjuöflunarkerfi ríkisins er
skattkerfið grundvöllur velferðarkerfisins.
Breytingar á því verða því ævinlega að taka mið
af hvoru tveggja; tekjum ríkisins og tekjujöfn-
un og velferð borgaranna.
En hvað er svona mikilvægt við hugmyndir
um skattalækkanir? Hefur slíku ekki verið lof-
að oft áður? – Vissulega. Staðreyndin er nefni-
lega er sú að á því kjörtímabili sem er að ljúka
hefur margt áunnist í þessum efnum. En lyk-
ilatriðið er að umræða um flóknar skattkerf-
isbreytingar verður ekki trúverðug nema hún
eigi sér traustan grunn og raunhæfar for-
sendur – að hún sé hluti af víðara samhengi
þar sem tvinnuð eru saman áhrif atvinnu- og
verðmætasköpunar á hagkerfið.
Þessi trausti grunnur og raunhæfu for-
sendur eru til staðar og af þeim sökum er
hægt að gera enn betur. Búið hefur verið í
haginn fyrir hagvöxt og batnandi lífskjör á
næstu árum, m.a. með því að semja um bygg-
ingu nýs álvers og stækkun álversins á
Grundartanga, með því að bæta starfsum-
hverfi atvinnulífsins, m.a. með skattalækk-
unum, með einkavæðingu ríkisviðskiptabank-
anna og með því að koma á stöðugleika og
jafnvægi í hagkerfinu almennt.
Árangurinn af þessari velheppnuðu at-
vinnustefnu gefur okkur aukið svigrúm rík-
issjóðs um sem nemur 20–25 milljörðum
króna. Þá má ætla að afkastageta þjóðarbús-
ins verði 4–5% prósentustigum hærra í lok
næsta kjörtímabils en án þessara aðgerða.
Mikilvægt er að fólk geri sér grein fyrir
samhengi hlutanna. Ekki síst þeir sem búa
fjarri Austurlandi og telja sig það litlu varða
þótt störfum fjölgi þar umtalsvert og
óheillaþróun í byggðamálum sé snúið við. Það
verður nefnilega ekki bæði sleppt og haldið.
Ef við styðjum við bakið á þessari atvinnu-
stefnu skapast einnig skilyrði til mestu skatta-
lækkana um langt árabil, enda þótt þess verði
vandlega gætt að hafa nægilegt svigrúm til
þess að verja og viðhalda öflugu velferð-
arkerfi.
Kjarninn í þeim skattatillögum sem voru til
umræðu á flokksþingi Framsóknarflokksins
fólst í því að fela þjóðinni ávinninginn af bættu
efnahagsástandi. Þannig eru forsendur til
þess að nota svigrúmið til að lækka tekjuskatt
úr 38,55% í 35,20% eða sama hlutfall og tekju-
skatturinn var þegar staðgreiðslukerfi skatta
var innleitt fyrir 15 árum. Jafnframt verði
dregið verulega úr tekjutengingu barnabóta
Við skattlagningu lækki skattleysismörk
þannig að lægstu bætur í bótakerfinu verði
sem næst skattfrjálsar.
Þetta eru að sönnu býsna róttækar tillögur
í átt til lækkunar skatta, en þær hafa svo
sannarlega mælst vel fyrir meðal framsókn-
armanna. Ég er sannfærður um að þær muni
einnig mælast vel fyrir hjá íslensku þjóðinni.
Vissulega má ræða einstaka útfærsluatriði,
t.d. hvort komi sér betur fyrir almenning; bein
lækkun tekjuskattshlutfalls eða hækkun per-
sónuafsláttar, en um meginboðskapinn eru
allir sammála, að lækka beri skatta.
Að mörgu leyti tel ég að með tillögum Hall-
dórs Ásgrímssonar í skattamálum markist
upphaf kosningabaráttu okkar framsókn-
armanna á þessu vori. Þeim, sem efast um
trúverðugleika þeirra, er rétt að benda á lof-
orð Framsóknarflokksins fyrir nokkrar síð-
ustu kosningar og kanna loforð og efndir. Hér
er farið fram af fullri varfærni og með ábyrg-
um hætti, en vissulega einnig með bjartsýni á
framtíðina í veganesti.
Þannig er unnt að uppskera í samræmi við
það sem hefur verið sáð.
Ávinningur til almennings
Eftir Björn Inga Hrafnsson Kjarninn í þeim skattatillögum sem voru til um-
ræðu á flokksþingi Framsóknarflokksins fólst í
því að fela þjóðinni ávinninginn af bættu efna-
hagsástandi.
Höfundur er blaðafulltrúi Framsóknarflokksins
og frambjóðandi í Reykjavík suður.
haust þegar Ger-
slari Þýskalands,
væntingu sinni að
amáli til að halda
ðaði til vel þekktr-
ar andúðar Þjóð-
því að lýsa því yf-
drei undir neinum
a þátt í hernaði
undan tilraunum
til að setja sem
ak við kröfuna um
t.
kar í faðm Þjóð-
í utanríkismálum
órannsakanlegir,
óst hvar þeir telji
Frakkar vilja yf-
ikum sínum opn-
órnir Frakklands
upp á 40 ára af-
ans í síðasta mán-
mála sig út í horn
horf Þjóðverja.
t án samráðs við
erja og Frakka í
Evrópusambandinu. Þetta var skýr
vitnisburður um sérstök tengsl Frakka
og Þjóðverja sem hafa lengi verið drif-
fjöðurin í samruna Evrópu.
Saga sáttanna sem náðst hafa milli
Frakklands og Þýskalands er vissulega
áhrifamikil. Ekki er þó lengur hægt að
ganga út frá því sem vísu að önnur ESB-
ríki staðfesti sjálfkrafa þá samninga
sem Frakkar og Þjóðverjar gera sín á
milli sem leiðarstjörnur sameiginlegrar
stefnu. Þetta á sérstaklega við þegar
markmið þeirra er að skapa „mótvægi“
við forystu Bandaríkjanna í öryggismál-
um. Stækkun ESB með nokkrum ríkj-
um Mið- og Austur-Evrópu mun auka
andstöðuna við framtak Frakka og
Þjóðverja í þessum efnum.
Bréfið frá evrópsku leiðtogunum átta
– og síðari yfirlýsing tíu Mið- og Austur-
Evrópuríkja – sýndi að Frakkar (og
Þjóðverjar) geta ekki mælt fyrir um
stefnu sem veldur alvarlegum ágrein-
ingi við Bandaríkin í öryggismálum.
Þetta hefur augljóslega verið þeim til
mikillar skapraunar. Það hefði þó ekki
átt að koma neinum á óvart.
Klofningurinn innan Evrópusam-
bandsins og Atlantshafsbandalagsins
hefur aukið hættuna á stríði við Írak
vegna þess að þrýstingurinn á Íraka að
hlíta ályktunum Sameinuðu þjóðanna
hefur minnkað. Chirac og Schröder
virðast ekki skilja þetta. Þetta hefur því
ekki verið ein af glæstustu stundum
Evrópu og allra síst þegar haft er í huga
að á ráðstefnunni um stofnanir ESB er
verið að ræða texta þar sem ríkisstjórn-
ir aðildarlandanna eru hvattar til að
„styðja dyggilega og afdráttarlaust
sameiginlega utanríkisstefnu sam-
bandsins“.
Þýska skammstöfunin fyrir „sameig-
inlega utanríkis- og öryggismálastefnu“
Evrópusambandsins er GASP („and-
köf“ á ensku). Það virðist öldungis rétta
orðið yfir það sem við höfum orðið vitni
að.
Reuters
anna að loknum
m blaðamanna-
Höfundur er fyrrverandi utanríkis-
ráðherra Danmerkur.
rskfiskvinnsla
á landi á und-
tu árum. Það
andi við bættar
u sögu er að
ugrein, ferða-
ekki að orð-
ing ferðaþjón-
né minna en háð
u góðar allt árið
göngur hafa
erðaþjónustu
r vegna lélegra
ú það.
nd tvö dæmi um
em konur eru
talsverðu leyti
í meirihluta.
bættar sam-
til þess fallnar að
nnustarfsemi
kjandi vinnuafl.
armisskilningur
ki í þágu kvenna
gariðnaður?
m um spurn-
riðnaðinn er
a strax: Hvaða
ulífs byggir ekki
flestum svið-
veginn sem
kstaflega getið
hafa sérhæft sig
ulausna og væri í
krar þekkingar.
a um landbún-
mi sé tekið um
rein á lands-
ví sambandi að
minna á að tveir skólar að Hólum og
Hvanneyri bjóða upp á margbrotið bún-
aðarnám og standa fyrir rannsóknum,
auk annarra stofnana. Stóriðjan er enn
eitt gott dæmi, sem getið hefur af sér
fjölþætt verkefni sem kalla á marg-
brotna tækniþekkingu. Það er því vill-
andi að draga skýr mörk á milli þekking-
ariðnaðar og annarra atvinnugreina.
Íslenskt nútímaatvinnulíf er í rauninni
þekkingaratvinnulíf.
700 milljónir til atvinnuþróunar
Þessu til viðbótar er nauðsynlegt að
minna á að ráðstafanir ríkisstjórn-
arinnar sneru ekki bara að því að auka
vegagerð í landinu. 700 milljónum verð-
ur varið til atvinnuþróunar á lands-
byggðinni. Hér er bersýnilega á ferðinni
ráðstöfun sem ekki verður unnin án at-
beina háskólamenntaðs fólks. Þetta er
ekki síst mikilvægt vegna þess að í
skýrslu Hagfræðistofnunar sem var
nefnd í byrjun er einmitt vikið að mik-
ilvægi menntunar sem lið í alvöru
byggðastefnu. Og þar segir: „Önnur til-
laga: Megináhersla byggðastefnunnar
ætti að vera menntun, bæði með tilliti til
uppbyggingar menntasetra á lands-
byggðinni og til þess að styrkja mennt-
unarsækni einstaklinga á landsbyggð-
inni.“
Forsenda þess að vel takist til á þessu
sviði er líka sú að við byggjum upp inn-
viði samfélagsins, meðal annars og ekki
síst með vegagerð. Það er ein forsenda
þess að til verði samfélög sem eiga að-
gang að þeirri fjölbreytni sem þegnar í
nútímasamfélagi gera eðlilega kröfu til.
Það er því enn ástæða til þess að vekja
athygli á því að tillögur ríkisstjórn-
arinnar eru einmitt í þessum anda. Þær
fela í raun í sér samþættingu þekkingar
og samgöngubóta, sem til lengri og
skemmri tíma efla stöðu landsbyggð-
arinnar og fleyta okkur í gegn um tíma-
bundna efnahagslægð. Þær eru því gott
dæmi um vel heppnaða og víðsýna efna-
hagsaðgerð.
ngubætur
ð auka fjár-
lá á at-
styrkja
ma.
Höfundur er alþingismaður fyrir Sjálfstæð-
isflokkinn í Norðvesturkjördæmi.