Morgunblaðið - 24.02.2003, Blaðsíða 20

MINNINGAR
20 MÁNUDAGUR 24. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Jæja, elsku pabbi. Þá
er baráttunni lokið.
Þótt þú hafir dregið
hinsta andardráttinn
vegna þess sjúkdóms
sem á þig herjaði þá
mun ég alltaf vera á
þeirri skoðun að þú hafir sigrast á
krabbameininu. Aldrei notaðir þú
veikindi þín sem afsökun fyrir einu né
neinu. Ég mun ekki gleyma því þegar
þú hálfpartinn hlóst þegar presturinn
spurði þig í byrjun janúar um tilfinn-
ingar þínar og hvort þú værir bitur út
í einhvern vegna veikinda þinna. Nei,
aldeilis ekki, þú sagðist taka þessu
eins og hverju öðru hundsbiti. Það
gaf mér svo mikið að heyra þig segja
þetta. Æðruleysið og þau viðhorf sem
þú sýndir sjúkdómi sem flestir hræð-
ast svo skiljanlega voru aðdáunar-
verð.
Pabbi, takk fyrir að sýna mér
hvernig á að bera sig að við aðstæður
sem virðast vonlausar. Þú ert mín
fyrirmynd.
Þinn
Steinar (Bússi).
Í einu verka sinna segir Megas frá
því þegar Kristur fékk Kaldal á sinn
fund til að smella af sér ljósmynd við
hátíðlegt tækifæri. Nú hefur sá sem
öllu ræður kallað annan Kaldal til sín,
Jón Kaldal, byggingarfræðing. Hvað
það er sem þarfnast svo skjótrar úr-
lausnar að Nonni frændi þurfi að yf-
irgefa okkur svona allt of snemma
liggur ekki fyrir. Það kemur hins veg-
ar margt til greina því Nonni var
hæfileikamaður með fjölbreytt
áhugamál.
Eftir ströngustu skilgreiningum
ættfræðinnar er Nonni frændi ekki
frændi minn heldur maðurinn hennar
Steinu frænku, móðursystur minnar.
Frá því ég man eftir mér hef ég hins
vegar aldrei kallað hann annað en
Nonna frænda þrátt fyrir að aðrir
sem eru tengdir mér með sambæri-
legum hætti í móður- og föðurætt hafi
ekki fengið þessa sömu frændanafn-
bót. Ég held að skýringin á þessu sé
einföld. Nonni einfaldlega vann sér
þessa nafnbót inn strax þegar ég var
lítill polli.
Ég minnist ótal góðra samveru-
stunda með Steinu og Nonna úr barn-
æsku minni á heimili þeirra í Lauga-
holtinu sem stóð mér alltaf opið eins
og mitt eigið. Ferðalaga meðal ann-
ars á Laugarvatn, í Húsafell þar sem
skíðað var á Langjökli, og í Kerling-
arfjöll. Nú á síðari árum brennubygg-
ingar á gamlársdag og gamlárskvöld-
anna á heimili þeirra sómahjóna þar
sem allir voru velkomnir og mikill
mannfjöldi safnast gjarnan saman. Af
öllum þessum ánægjustundum
standa samt upp úr skíðaferðirnar
sem við Nonni fórum í saman í Blá-
fjöll, Skálafell, Hamragil en oftast þó
í Hengil, skíðasvæði Víkings. Ég tíu
ára og hann þrjátíu árum eldri. Það
eru þessar minningar sem ég á um
Nonna sem ég mun ylja mér við
þangað til við sjáumst aftur.
Ég hitti Nonna nokkrum dögum
fyrir andlátið. Fyrir þá stund sem við
áttum saman þá verð ég ævinlega
þakklátur. Frændfólki mínu og vin-
um í Laugaholtinu sendi ég mínar
innilegustu samúðarkveðjur.
Vilhjálmur H. Vilhjálmsson.
Þegar ég hugsa til baka sé ég
Nonna ósjálfrátt fyrir mér sem ein-
hvers konar höfðingja Laugardalsins
og nágrennis. Þótt sú mynd beri
kannski merki æskunnar sem fram-
kallaði hana kemur fleira til. Til dæm-
is ræktarlegt skeggið og úfna, mikla,
hvíta hárið sem öðlaðist reyndar nán-
ast sjálfstætt líf og kallaðist í daglegu
JÓN
KALDAL
✝ Jón Kaldal fædd-ist í Reykjavík
14. mars 1942. Hann
lést á heimili sínu í
Reykjavík hinn 11.
febrúar síðastliðinn
og var útför hans
gerð frá Hallgríms-
kirkju 20. febrúar.
tali þeirra yngri í fjöl-
skyldunni „biðukollan“
– gott ef ekki að frum-
kvæði Nonna sjálfs,
með blik í auga.
Kannski var það
sverðið stóra og vík-
ingahjálmurinn sem við
Steinar grófum ein-
hverju sinni upp úr
geymslunni og aldrei
komst á hreint hvort
væru leikmunir eða
gömlu vinnutækin hans
Nonna frá því hann var
þvottekta víkingur í
gamla daga. Nonni skar
aldrei fullkomlega úr um þetta, gaf
hinu síðarnefnda þó dálítið undir fót-
inn en brosti annars bara í kampinn
undan flaumósa spurningum tveggja
opinmynntra patta.
Kannski var það röddin, djúp,
hljómmikil og ákveðin. Færni hans á
skíðum situr líka eftir frá því í skíða-
ferðunum, fyrirmyndin þangað til
sagt var skilið við plóginn að miklu
leyti undir hans leiðsögn. Kannski
var það jazzinn, innlifunin og ástríðan
sem streymdi jafnt frá honum sem
stóru hátölurunum í stofunni sem
mér finnst ég rétt nýlega vera hættur
að líta upp til, bókstaflega og lóðrétt
séð.
Kannski er ástæðan sú mynd af
Nonna sem öðrum fremur er greypt í
huga mér: hann stendur með stóra
hvíta skíðahúfu og með smíðabelti
uppi á einhverri af hinum árlegu best
byggðu áramótabrennum í Reykjavík
niðri í Laugardal, óskoraður leiðtogi
brennubyggingarinnar, stjórnandi
verkinu af öryggi, kurteisi og nauð-
synlegri festu. Að ógleymdum allt í
senn kumpánlegum, glettnum og
sjálfsögðum smáskammti af „besser-
vissi“.
Fleiri minningar knýja á en kom-
ast í bili ekki lengra en í munnvikin,
hláturtaugarnar, augnkrókana. Það
er ekkert hægt að fullyrða um eilíft líf
en Nonni lifir áfram, að minnsta kosti
jafnlengi og ég. Hann hverfur ekki úr
huga mér.
Mannkostir Nonna voru miklir og
ríkir. Þeir komu ekki hvað síst í ljós í
langri og erfiðri baráttu hans við
skæðan sjúkdóm. Baráttuþrek, geð-
prýði og hugrekki hans má hiklaust
nefna. Áfram mætti halda en ég læt
það nægja sem er kannski mikilvæg-
ast: Hann var góður maður. Hann var
í raun höfðingi.
Á endanum skildi Nonni við heima
á Laugarásveginum, umkringdur
fjölskyldu sinni og vinum. Ég kveð
hann með söknuði og hlýjum hug. Og
ef einhver er í mínum huga verðug
þess að kallast klettur í hafinu þá er
það Steina. Hún er sannkölluð fjall-
kona. Önnu, Nonna III, Gunnu,
Steinari og Sóleyju votta ég samúð
mína og öllum litlu frændsystkinun-
um.
Þótt fráfall Nonna sé þungt og
jafnvel þyngra en tárum taki vil ég
benda á eitt sem mér þykir óhætt að
fullyrða miðað við það sem ég tel mig
vita um manninn, líf hans og það sem
hann skildi eftir sig. Þó svo Nonni sé
látinn, eins og fyrir öllum á að liggja,
stendur nokkuð mikilvægt eftir sem
því miður verður ekki sagt um alla:
Hann lifði.
Finnur Þór Vilhjálmsson.
Mig langar að hripa nokkrar línur
um vin okkar til margra ára, Jón
Kaldal. Þessum ljúfa dreng er erfitt
að lýsa með orðum. Hann var hinn
mesti „höbðingi“ eins og við Hún-
vetningar segjum gjarnan um þá sem
eru öðrum æðri. Jón var maður allra,
jafnt lágra sem hárra, mátti aldrei
aumt sjá en á móti ákveðinn og fastur
fyrir með sínar sanngjörnu skoðanir.
Hann var einstaklega listrænn, hafði
næmt auga fyrir því sem fallegt er og
gaman var að sjá hvað hann var alltaf
flott klæddur og töff, alltaf rétt
klæddur á réttum tíma og réttum
stað. Langt mál yrði að minnast allra
gleðistunda okkar saman, ferðalögin,
skíðin og veislurnar sem Steina mín
og Jón héldu af mikilli reisn og glæsi-
leika svo seint gleymist. Litli vina-
hópurinn verður þrjátíu og fjögurra
ára í vor og verður aldrei samur, af
Jóni var ekki skuggi heldur birta og
ylur sem allir fundu er til þekktu. Við
erum stolt og þakklát fyrir að hafa átt
þig fyrir vin, elsku frændi, bara ef það
væri til annar eins og þú væri heim-
urinn betri.
Elsku Steina og öll fjölskyldan,
okkar hugur er hjá ykkur.
Björn og Jóhanna.
Hvernig er hægt að sætta sig við
þá hugsun að fá ekki að heyra aftur
dillandi hlátur, geislandi af húmor og
gleði? Kær vinur hefur orðið að
beygja sig fyrir manninum með ljáinn
en hann barðist hetjulega til hinstu
stundar.
Fyrir rúmum 40 árum bundumst
við Nonni vinaböndum, sem aldrei
hefur borið skugga á. Leiftrandi
sveifla á Montmartre í Kaupmanna-
höfn varð okkar andlega fóður þau ár
meðan við dvöldum í borginni við
Sundin og lögðum stund á bygginga-
fræði. Dexter Gordon, John Coltrane,
Miles Davis og þá 17 ára snillingur
Niels Henning Örsted Pedersen svo
fáir séu taldir voru mættir og lyftu
okkur í æðri hæðir. Plötur voru
keyptar, hlustað og spjallað óendan-
lega.
Eftir heimkomuna unnum við sam-
an í nokkur ár. Nonni kynntist Steinu
sinni og vinaböndin styrktust enn
frekar. Börnin fjögur komu eitt af
öðru og eru foreldrum sínum til mik-
ils sóma.
Það var margt brallað. Skíðin áttu
hug okkar allan, Kerlingarfjöll og
skíðaferðir til Austurríkis eru minn-
ingar, sem við yljum okkur við í dag
ásamt kvöldstundum þegar gleðin
var við völd heima og heiman.
Við Dísa þökkum Nonna fyrir allt
sem hann var okkur.
Elsku Steina, Nonni, Ragga,
Gunna, Jói, Steinar, Soffía Erla, Sól-
ey og Anna, vottum ykkur og öðrum
ástvinum dýpstu samúð okkar.
Leifur Gíslason.
Fyrir rúmum 50 árum varð ég
þeirrar gæfu aðnjótandi að kynnast
Nonna æskuvini mínum. Hann bjó í
Laugaholti við Laugarásveg og var
níu ára og ég átta ára þegar ég flutti í
Steinholt, þar skáhallt á móti. Laug-
arásinn var þá óbyggður að mestu og
mikið rými til leikja. Holtið og „skóg-
urinn“ í Laugaholti voru tilvalinn
vettvangur fyrir strákagutta í leit að
ævintýrum. Fyrst framan af var
nýbúanum tekið með fyrirvara, en
fljótlega vorum við saman í ýmsu sem
ungir drengir finna upp á, og þar var
eitt sem átti eftir að hafa áhrif til ævi-
loka og tengja okkur sterkum bönd-
um, en það var jazzáhuginn. Þegar
litið er til baka gerir maður sér grein
fyrir hvað unglingsárin hafa mikil
áhrif þegar ungir menn eru að mótast
og vaxa úr grasi. Heimili Nonna var
mikið menningarheimili bæði í tónlist
og myndlist. Það hafði mikil áhrif á
mig sem ungan dreng, fyrir það verð
ég alltaf þakklátur
Við fórum oft á myndlistarsýning-
ar, sem var ekki algengt fyrir stráka
á þessum aldri, og allt þetta mótaði
okkur og efldi áhugann á listum yf-
irleitt.
Nonni var mjög fær teiknari og síð-
an fór hann í myndlistarnám, og eru
margar góðar myndir til sem gleðja
okkur, meðal annars af jazzsnilling-
um, og var hann ónískur á að gefa
vinum sínum þessar góðu myndir.
Jazzáhuginn var svo mikill að til að
ná nýjustu útsendingunum tengdi
Nonni útvarpstækið sem hann fékk í
fermingargjöf við loftnet sem hann
festi milli skorsteinanna í Laugaholti
og Urðartúni, heimili Þorleifs vinar
okkar. Meðal annars náði hann á seg-
ulband 1959 útsendingu úr þýskri út-
varpsstöð, þar sem var verið að
kynna nýjustu plötu Ornette Colman,
Tomorrow Is the Question. Þessi
uppgötvun átti eftir að hafa mikil
áhrif á Nonna. Hann varð einstakur
aðdáandi Ornettes alla tíð, og lagið
Turnaround var einkum í miklu
uppáhaldi.
Alltaf hittumst við reglulega og
fórum yfir það nýjasta í jazzfræðun-
um og miðluðum hvor til annars.
Síðar þegar hann fór í nám til
Kaupmannahafnar héldust alltaf
þessi góðu tengsl með bréfaskriftum,
og þar miðlaði hann mér því sem
hann upplifði í jazzinum. Bréfunum
fylgdu gjarnan teikningar á matseðil
Jazzhus Montmartre af jazzleikurun-
um sem hann hafði hlustað á í það
skiptið, þar á meðal Dexter Gordon,
sem varð mikill áhrifavaldur í jazzlífi
okkar. Þessar fínu pennateikningar
létum við ramma inn og hafa margir
dáðst að þeim. Seinna gerði hann
mjög góða grafíkmynd af Dexter sem
hann kallaði „The Hippest of them
All“.
Eftir að við giftumst og stofnuðum
fjölskyldur héldust vináttuböndin.
Nonni teiknaði húsið okkar, sem er
einstaklega vel hannað og ber vott
um framsýni hans og listrænt innsæi.
Aldrei höfum við kynnst jafn vönd-
uðum manni og Nonna. Aldrei státaði
hann af neinu, hógvær en fastur fyrir
og fylginn sér. Hann hafði ótrúlega
góða tilfinningu fyrir því hvað átti við
í hvert skipti, gæddur þeirri tilfinn-
ingagreind sem ekki er öllum gefin,
fullur af góðvild og skilningi.
Í veikindum sínum lét hann okkur
aldrei finna annað en að hann þyrfti
bara nokkra daga til að jafna sig. Svo
að segja allt til loka var hann bjart-
sýnn og sterkur og fyllti okkur bjart-
sýni og von. Persóna hans var þannig.
Hann var sterkur og við urðum sterk.
Minningin um hann lifir með okkur.
Elsku Steina og fjölskylda. Guð
veiti ykkur öllum styrk.
Matthías og Katrín.
Okkur var sagt að við hefðum
kynnst þegar við hefðum legið saman
í vöggu. Það var nú að vísu aðeins of-
mælt. Jón Kaldal var næstum þrem-
ur mánuðum yngri en ég og hann átti
heima í næsta húsi. En frá því ég man
eftir mér vorum við nánir vinir. Laug-
arásinn var sérstakur heimur á þess-
um tíma og skipar sérstakan sess í
endurminningunni. Það var strjáling-
ur af húsum sitt hvorum megin við
Laugarásveginn og fyrir ofan breiddi
Holtið úr sér með álfaborgum og
ónumdum löndum. Þessi heimur tak-
markaðist af Laugarnesinu í vestri og
í norðri af Vatnagörðum, þar sem nú
er Sundahöfn. Hvert hús hét sínu
nafni. Nonni bjó í Laugaholti, ég í
Urðartúni, vinur okkar Matti í Stein-
holti beint á móti. Og í Sólbyrgi réð
ríkjum Óli í Ölinu sem kveikti í
brennu á hverju gamlárskvöldi þang-
að sem söfnuðust bæði börn og full-
orðnir, dönsuðu í kring og sungu álfa-
söngva. Sú hefð hélst óslitin í næstum
60 ár og var ekki síst varin með oddi
og egg af mínum góða vini þegar
embættismenn voru að amast við
þessari rótgrónu hátíðahefð. Aldrei
hafa jafn listrænir bálkestir verið
hlaðnir og í Laugarásnum í seinni tíð,
enda hleðslustjórinn hálærður húsa-
meistari. Brennan var líka alltaf með
sérstökum hátíðabrag.
Jón var gæddur miklum listrænum
hæfileikum eins og hann átti kyn til
og var líka gott íþróttamannsefni.
Hann var góður vinur, mikið tryggða-
tröll, mikill jazzáhugamaður og við
áttum ófáar ánægjustundir yfir góð-
um plötum þó að dixielandhljómsveit-
in sem við ætluðum að stofna hafi
aldrei orðið annað en skýjaborgir.
Þegar að framhaldsnámi kom skildu
leiðir; Jón fór til Kaupmannahafnar í
Byggingatækniskólann, og mörgum
árum seinna var ég langdvölum er-
lendis. Tengslin rofnuðu þó aldrei.
Við vissum alltaf hvor af öðrum, og
við gömlu félagarnir í Laugarásnum
sáum til þess að hittast og gleðjast
saman nokkrum sinnum á ári meðan
kostur var. Þegar Nonni og Steina
giftust rann hún inn í vinahópinn. Ár-
in liðu og þau byggðu sér hús þar sem
gamla Laugaholt stóð áður, og þar
uxu börnin upp, hvert öðru mann-
vænlegra.
Mörg síðustu ár átti Jón við erfiða
vanheilsu að stríða. Þá sýndi hann
næstum ofurmannlegan þrótt og
viljastyrk, og ég veit að honum leið
oft miklu verr en hann lét uppi. Lík-
amlegt og andlegt þrek hans vakti að-
dáun allra þeirra sem önnuðust hann,
og þar naut hann líka ómetanlegs
stuðnings Steinu, sem sýndi mikið
þrek og virtist sterkust þegar álagið
var nánast óbærilegt.
Jón Kaldal var mikill atorkumaður
og verka hans sér víða stað. Aðrir
munu vafalaust gera grein fyrir þeim
þætti í lífi hans. Hann skilur eftir sig
stórt skarð. Hann hefur alltaf verið
til. Og nú er hann horfinn.
Þorleifur Hauksson.
Það er sárara en orð fá lýst þegar
menn á borð við Jón Kaldal hverfa af
sjónarsviðinu langt um aldur fram.
Mestur er missir fjölskyldunnar, en
vinir hans og samstarfsmenn hafa
einnig misst mikið. Hver lítur í eigin
barm og í hóp okkar, sem reynt höf-
um að halda uppi merki djasstónlist-
ar á Íslandi, er höggvið skarð sem
erfitt verður að fylla. Nonni Kaldal
var í stjórn Jazzvakningar hátt á ann-
an áratug og hann var fulltrúi Jazz-
vakningar í stjórn djassklúbbsins
Múlans frá upphafi þar til á síðasta
fundi Jazzvakningar árið 2002, er
haldinn var á heimili hans. Þá var
hann helsjúkur og vildi fá mann í sinn
stað í Múlastjórnina. Óhætt er að
segja að Nonni Kaldal hafi borið hita
og þunga af starfi Múlans þau rúmu
fimm ár er hann sat í stjórn hans og
hann efndi til mikillar veislu á Jóm-
frúnni í samvinnu við Jakob vert á
fimm ára afmælinu og þar mætti Jón
Múli Árnason, sem klúbburinn dró
nafn sitt af, á sinn síðasta djassfund.
Nonna Kaldal auðnaðist að koma
starfi Múlans í gang í nýju húsnæði,
Kaffileikhúsinu, haustið 2001, þar
sem hann starfaði til vorsins 2002;
eftir það hefur klúbburinn legið í dái
enda starfsþrek Nonna þrotið. Það
væri vel ef þeir sem nú sitja í stjórn
Múlans tækju á sig rögg og reistu hið
fallna merki.
Starf Nonna í stjórn Jazzvakning-
ar var ómetanlegt. Frábær skipu-
lagsgáfa hans nýttist vel þegar þurfti
að raða upp fyrir tónleika þannig að
sem flestir gætu setið í salnum, og
notið tónlistarinnar sem best. Hann
var listfengur með afbrigðum og
útbjó risastórar myndir er skreyttu
Súlnasal Hótels Sögu á tónleikum
Jazzvakningar í minningu Guðmund-
ar Ingólfssonar og tónleikasal FÍH
þegar Jazzvakning efndi þar til tón-
leika er Gunnar Ormslev hefði orðið
sjötugur. Ráð Nonna voru einnig
notadrjúg er velja þurfti tónlist á
skífur þær er Jazzvakning gaf út.
Hann var djassunnandi af lífi og sál
og hlustaði af áfergju á þá tónlist alla
ævi. Á bernskuárunum í Laugar-
ásnum eyddi hann miklum tíma í
djassinn ásamt æskuvinum sínum
Matthíasi Matthíassyni skipstjóra og
Þorleifi Haukssyni bókmenntafræð-
ingi. Um 1960, þegar Ornette Cole-
man var að bylta djassinum, náði
Nonni lögum af tímamótaskífunni
Tomorrow Is The Question inn á seg-
ulband úr þýskri útvarpsstöð og
hlustuðu þeir félagar hugfangnir á.
Um svipað leyti var ég að hlusta á
Ornette með Gylfa Gunnarssyni fé-
laga mínum í Vestmannaeyjum, en
reyndir hljóðfæraleikarar vildu ekki
af þessum stríðtónadjassi vita.
Turnaround með Ornette varð eitt af
uppáhaldslögum Nonna, en bylting
Ornette fór því miður fyrir ofan garð
og neðan í íslensku djasslífi. Nonni
Kaldal átti góðan þátt í því að tónlist-
arstaðurinn Púlsinn varð að veruleika
og einhvern tímann sátum við þar og
hlustuðum á Sigurð Flosason og fé-
laga leika og skyndilega hljómaði
Turnaround um salinn. Þá sneri
Nonni sér að mér og sagði: ,,Heyrirðu
þetta, Venni? Það er verið að leika
Turnaround á Íslandi!“ Við Nonni
sátum í nefnd þeirri er kaus djass-
leikara ársins 2002 og þar varð Sig-
urður Flosason fyrir valinu. Við vor-
um samhentir í röksemdafærslu
okkar fyrir því vali og það var mikils
virði að sitja í slíkri nefnd með manni
sem hafði jafn lifandi áhuga á verk-
efninu og fylgdist grannt með öllu
sem var að gerast í íslensku djasslífi.
Á námsárum Nonna í Kaupmanna-
höfn var Dexter Gordon fluttur til
borgarinnar og sátu þeir Nonni og
Leifur Gíslason félagi hans löngum á
Jazzhus Montmartre og hlustuðu á
meistarann blása Cheese Cake og
aðra klassík. Ornette og Dexter voru
í miklu uppáhaldi hjá Nonna og einn-
ig Chet, Mulligan, Miles og Carla
Bley svo nokkrir djassmeistarar séu
nefndir. Hann var alla tíð opinn fyrir
nýjum straumum í djassi en vildi þó
gjarnan hafa kraft í sveiflunni.
Ártöl skolast til í minningunni, en