Morgunblaðið - 24.03.2003, Síða 19

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 24. MARS 2003 19
MORGUNBLAÐIÐ spyr í leiðara fimmtu-
daginn 20. mars hvers vegna Íslendingar eigi
að veita Bandaríkjamönnum stuðning í árás-
um þeirra á Írak. Í leiðaranum, sem er
óvenju fyrirferðarmikill, er reynt að svara
þessu. Í fáum orðum er röksemdafærslan á
þessa leið: Bandaríkjamenn hafi verið okkur
góðir í gegnum tíðina. Nú sé svo komið að
þeir „telja að stuðningur þessarar fámennu
þjóðar hér skipti þá máli. Með því end-
urgjöldum við mikilvægan stuðning þeirra
við okkur á undanförnum áratugum. Í þeim
yfirlýsingum, sem íslenzk stjórnvöld hafa
gefið vegna Íraksdeilunnar, felst að við vilj-
um halda áfram því nána samstarfi, sem við
höfum átt við þennan volduga bandamann
okkar í vestri. Það mun koma að því í fram-
tíðinni að við Íslendingar þurfum á ný á
stuðningi Bandaríkjamanna að halda. Það
myndi koma okkur á óvart, ef hann væri þá
ekki til staðar.“
Með öðrum orðum: Kaup kaups. Ekki er
það rishá afstaða. Í rauninni er verið að segja
að það sem kemur mér vel sé gott, og þeir
sem gera mér gott eigi allan minn stuðning
skilið. Þetta kallast eigingirni. Reyndar
finnst mér það hugtak ekki fyllilega ná yfir
þessa afstöðu því hún er verri en svo. Mér
þykir það beinlínis vera siðlaust að leggja
málin þannig upp að afstaða okkar til
málefna eigi fyrst og fremst að ráðast af
okkar eigin hagsmunum en ekki mati okkar á
því hvað er rétt og sanngjarnt. Þetta stríðir
gegn öllum siðalögmálum sem siðfræði og
trúarbrögð hafa boðað um aldir. Niðurstaðan
samkvæmt þessari formúlu er sú að íslenska
þjóðin sé til sölu. Í Morgunblaðsleiðaranum
er þetta þó ekki alveg svona slæmt. Þar er
spurt: „Verðskuldar sá málstaður, sem
Bandaríkjamenn og Bretar berjast fyrir í
Írak, stuðning okkar? Og einhverjir munu
segja sem svo: Þrátt fyrir þau sögulegu rök,
sem hér hafa verið nefnd, getum við Ís-
lendingar ekki fylgt Bandaríkjamönnum í
hverju sem er. Og það er rétt.“
Síðan veltir Morgunblaðið vöngum yfir
málstaðnum, hversu góður hann sé og kemst
að þeirri niðurstöðu að það kunni að hafa ver-
ið rangt af hálfu Bandaríkjamanna að veita
Saddam Hussein þann stuðning sem honum
var veittur fyrr á tíð og má skilja á leið-
arahöfundi að hann sakni þess að þetta skuli
ekki hafa verið viðurkennt sem mistök. „Í
umræðum nú er hins vegar hvergi minnzt á
að þar hafi verið gerð mistök og að af þeim
megi læra í umgengni við aðra einræðisherra
með harðstjórnartilburði. Má ganga út frá
því að aðförin gegn harðstjóranum í Írak sé
til marks um að framvegis verði brugðist með
sama hætti við fólskuverkum annarra ein-
ræðisherra?“ Þessari spurningu er ekki svar-
að í leiðaranum.
Tvennt hef ég við málflutning Morgun-
blaðsins að athuga. Í fyrsta lagi hefði verið
nær að snúa leiðaranum við. Spyrja fyrst um
málstaðinn og ef hann væri metinn verðugur
þá væri að sjálfsögðu rétt að styðja banda-
manninn sem heldur hinum góða málstað á
lofti. Í leiðaranum eru áherslurnar hins vegar
gagnstæðar.
Í öðru lagi held ég að það sé rangt hjá
Morgunblaðinu að Bandaríkjamenn hafi að
eigin mati gert nokkur mistök varðandi
stuðning við Saddam Hussein fyrr á tíð. Þeir
studdu hann til valda að vel yfirveguðu ráði.
Þegar Bandaríkjamenn síðan misstu ítök í
grannríkinu Íran við fall keisarastjórn-
arinnar þar árið 1979 hvöttu þeir einræðis-
herrann Saddam Hussein til stríðsátaka við
Írana og studdu stjórn hans með ráðum og
dáð, sendu henni vopn og peninga fékk hún
ómælda frá Kúveit. Henry Kissinger, fyrr-
verandi utanríkisráðherra Bandaríkjanna,
talaði um Saddam Hussein sem „góða skúrk-
inn“ (he is a good crook) þar sem hann væri
Bandaríkjamönnum þóknanlegur og vel nýti-
legur í valdataflinu í Austurlöndum.
Og þá að efnahagsforsendunum. Í Írak er
vitað um 112,5 milljarða tunna af olíu í jörðu
og talið að í landinu kunni að finnast helmingi
meira eða 250 milljarðar tunna, eins mikið og
í Sádi-Arabíu, mesta olíuframleiðsluríki
heimsins. Olíuna þjóðnýttu Írakar á fyrri
hluta áttunda áratugarins. Áður hafði hún að
mestu leyti verið í höndum bandarískra og
breskra fyrirtækja. Í fréttum erlendrar út-
varpsstöðvar eftir að innrásin hófst heyrði ég
bandaríska olíumenn tala af ákafa um einka-
væðingu olíunnar í Írak, nú væri stundin að
renna upp og mikið yrði það gott fyrir írösku
þjóðina töldu þeir þegar olíulindirnar hefðu
verið einkavæddar!
Mitt mat er að í Íraksmálinu sé sannleik-
urinn sá að valdapóltískir og efnahagslegir
hagsmunir ráði gerðum Bandaríkjastjórnar,
fremur en „hinn góði málstaður“. Það er
góðra gjalda vert að styðja vini sína. En það
eiga menn því aðeins að gera að málstaður
þeirra sé góður. Það er málstaður Banda-
ríkjamanna í þessu máli hins vegar ekki. Þess
vegna eigum við ekki að styðja árásirnar á
Írak.
Í tilefni Morgunblaðsleiðara
Eftir Ögmund Jónasson „Það er góðra gjalda vert að styðja
vini sína. En það eiga menn því aðeins
að gera að málstaður þeirra sé góður.
Það er málstaður Bandaríkjamanna í
þessu máli hins vegar ekki. “
Höfundur er alþingismaður.
AÐ greinast með krabbamein er þungt áfall
fyrir alla. Þó sjúkdómsgreining og meðferð
krabbameins hafi tekið stórstígum fram-
förum síðustu áratugina þá gildir enn sú
meginregla að því fyrr sem sjúkdómurinn
greinist, því líklegra er að einstaklingurinn
nái fullum bata. Krabbamein eru eins ólík og
þær frumur, sem meinsemdin á upptök sín í
og láta misvel undan meðferð, sum vaxa
hægt en önnur eru einkennalítil eða vaxa
hratt. Mikil óvissa um góðan bata er því hjá
öllum sem greinast með krabbamein.
Heildstæð meðferð
Eftir því sem þekking á krabbameini hefur
aukist á öllum sviðum og meðferðin hefur
orðið markvissari, fjölgar þeim stöðugt sem
fá fullan bata. Enn aðrir geta lifað með
krabbamein eða óvirkan sjúkdóm í mörg ár.
Óttinn við að sjúkdómurinn taki sig upp aftur
blundar eða er til staðar hjá öllum, bæði
sjúklingnum og aðstandendum hans. Við
þessar aðstæður er mikilvægt að veita heild-
stæða líkamlega og andlega meðferð, þ.e.
greiningu, lækningu, hjúkrun og endurhæf-
ingu.
Það tekur tíma að breyta viðhorfi fólks og
það á ekki síður við um heilbriðisstarfsmenn
en aðra. Æ fleiri gera sér nú ljósa grein fyrir
nauðsyn þess að sjúklingar, sem hafa fengið
jafn erfiða sjúkdómsgreiningu og krabba-
mein, þurfi á sérhæfðri endurhæfingu að
halda. Endurhæfingu sem ekki er hægt að
veita inni á bráðasjúkrahúsunum, en sem
tæki við af krabbameinsmeðferðinni eins
fljótt og sjúklingurinn treystir sér til.
Krabbameinslæknar hafa tekið þjónustunni
vel og nýjar beiðnir berast nú í hverri viku.
Endurhæfing
Þörfin fyrir andlega og líkamlega end-
urhæfingu hefur alltaf verið til staðar hjá
þeim sem greinst hafa með krabbamein.
Stuðningur að lokinni læknismeðferð hefur
oft verið tilviljanakenndur, en margir hafa
leitað stuðnings innan Krabbameinsfélags-
ins. Það var unga fólkið sem sætti sig ekki
við að fá eingöngu hefðbundna læknis-
meðferð, það var og er óþreyjufullt að kom-
ast aftur út í lífið. Þegar fólki hefur verið
hrint út í djúpu laugina er ekki nóg að henda
björgunarhringnum út í, það verður að toga í
spottann og draga að landi.
Líkams- og sjálfsímynd raskast oft mikið í
kjölfar krabbameinsmeðferðar. Á meðan
verið er að venjast og læra að lifa við breytt-
ar aðstæður er mikilvægt að vera í öruggu
umhverfi þar sem skilningur er á aðstæðum.
Endurhæfingin felst í andlegum stuðningi,
fræðslu og iðjuþjálfun og að efla styrk ein-
staklingsins sem óhjákvæmilega hefur rask-
ast af völdum krabbameins og meðferðar.
Göngudeildin í Kópavogi
Göngudeild Endurhæfingar í Kópavogi
býður upp á einstaklingsmiðaða endurhæf-
ingu sem nær til líkamlegra, sálrænna og fé-
lagslegra þátta. Á göngudeildinni starfa
sjúkraþjálfarar og iðjuþjálfi auk þess sem
annað fagfólk m.a. sálfræðingur tengist
starfseminni eftir þörfum. Göngudeildin er
samtengd endurhæfingu fatlaðra í einu af
mörgum húsum gamla Kópavogshælisins
sem nú hefur fengið nýtt hlutverk. Húsið er
vel staðsett með tilliti til rólegs umhverfis og
göngustígakerfis, sem hentar vel til göngu-
túra og að byggja upp þol einstaklingsins á
ný. Sundlaug er í húsinu og nýtist hún vel til
sjúkraþjálfunar beggja hópanna enda virðist
samnýting á húsnæði vera mikil. Eftir að
hafa tekist á við erfiðan sjúkdóm innan
veggja bráðasjúkrahúss, er nauðsynlegt að
komast í annað andrúmsloft og umhverfi,
sem líkist sem minnst sjúkrastofnun. Þetta
hefur hvoru tveggja tekist með rekstri
göngudeildarinnar.
Dagdeild og samfelld uppbygging
Í nærliggjandi húsi er rekin líknardeild
LSH og eru krabbameinssjúklingar þar í
miklum meirihluta. Mikil þörf er á rekstri
dagdeildar fyrir þá sem geta dvalið heima en
þurfa meira en göngudeildarstuðning.
Áður en göngudeildin tók til starfa stóð til
að opna dagdeild í nærliggjandi húsi. Það hús
var m.a.s. innréttað í þeim tilgangi en hætt
var við allt á síðustu stundu og nú er verið að
innrétta allt upp á nýtt til að koma húð-
sjúkdómadeild fyrir í húsinu.
Skipulagning deilda og starfsemi LSH eft-
ir sameiningu er því enn ólokið og á meðan er
fjölmörgum starfsmönnum og sjúklingahóp-
um haldið í mikilli óvissu.
Göngudeildin hefur ekki enn verið form-
lega opnuð því óvissa hefur verið með til-
verurétt hennar og staðsetningu.
Heildstæð þjónusta
Rólegt umhverfi og nauðsyn þess að kom-
ast út fyrir spítalaveggina gerir aðstöðuna í
Kópavogi svo eftirsóknarverða fyrir þennan
sjúklingahóp. Því ber að horfa til heildar-
uppbyggingar á þjónustu fyrir sjúklinga á
mismunandi sjúkdómsstigum. Með því að
efla göngudeildina er verið að fara inn á nýj-
ar brautir og vinna brautryðjendastarf sem
samræmist vel háskólasjúkrahúsi, hvort
heldur við LSH eða samsvarandi göngudeild
við FSA.
Sú vinna sem nú hefur verið unnin er þeg-
ar farin að hafa áhrif á skjólstæðingana með
bættri líðan og aukinni orku til að takast á
við lífið á nýjan leik.
Endurhæfing Grensásdeildarinnar sinnir
allt öðrum sjúklingahópum með aðrar þarfir
og það væri því slys í skipulagi og starfsemi
LSH að flytja starfsemina á Grensásdeildina.
Nauðsyn endurhæfingar
krabbameinssjúklinga
Eftir Þuríði Backman „Æ fleiri gera sér nú ljósa grein fyrir
nauðsyn þess að sjúklingar, sem
hafa fengið jafn erfiða sjúkdóms-
greiningu og krabbamein, þurfi á
sérhæfðri endurhæfingu að halda.“
Höfundur er alþingismaður
Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs.
ent innritaður í hina nýstofnuðu heimspekideild.
Nú eru þeir um 1.600 og fræðigreinarnar orðnar
tuttugu og fimm. Meðal hlutverka heimspekideild-
ar er að efla íslensk fræði, hinn forna grundvöll
þjóðernisins og stöðu okkar sem sjálfstæðrar þjóð-
ar í heiminum. En hugsjónir stórhuga aldamóta-
manna eru á hröðu undanhaldi. Til dæmis má nefna
að þrír prófessorar í íslenskum bókmenntum hafa
látið af störfum síðastliðin ár en einungis einn lekt-
or var ráðinn í þeirra stað. Eftir nokkra mánuði
mun prófessor í íslensku máli láta af störfum. Eng-
inn verður ráðinn í hans stað. Heimspekideild hefur
neyðst til að fara þessa leið vegna fjárskorts. Í
sagnfræði er ástandið svipað. Þegar prófesssorar
munu hætta vegna aldurs verða embætti þeirra að
öllum líkindum lögð niður. Yngstu kennararnir í
sagnfræði eru nú á fimmtugsaldri, þannig að nýlið-
un er lítil sem engin í íslenskum fræðum og margir
hámenntaðir ungir fræðimenn bíða vonlitlir eftir að
fá störf við háskólann.
Með því að vanrækja þetta hlutverk er sjálfs-
mynd þjóðarinnar í hættu einmitt nú á tímum al-
þjóðlegrar hnattvæðingar. Um leið og Háskóli Ís-
lands festir sig enn betur í sessi og heldur áfram að
rækta sitt hlutverk sem háskóli á alþjóðamæli-
kvarða þá verður hann einnig að sinna vel sínu upp-
haflega hlutverki – að efla rannsóknir á íslenskri
menningu.
Að öðrum fræðigreinum ólöstuðum þá er það
fyrst og fremst í íslenskum fræðum sem Háskóli Ís-
lands getur talið sig vera á heimsmælikvarða. Um
það verður ekki deilt. Enn erum við þar í forystu í
heiminum og vonandi eigum við eftir að vera það
áfram. Áhugi útlendinga á menningu okkar er mik-
ill. Á hverju ári innritast á annað hundruð nem-
endur alls staðar að úr heiminum í íslensku fyrir út-
lendinga (baccalaureas philiologiae Islandicae). Til
að halda í forystuhlutverk okkar stefnir heimspeki-
deild að því að bjóða erlendum námsmönnum upp á
menningu okkar. Í undirbúningi er framhaldsnám í
íslenskum fræðum þar sem kennt verður á ensku. Í
boði verður M.A.-próf í málvísindum („Icelandic
Linguistics“), fornleifafræði (Archaeology of Ice-
land and the North Atlantic) og miðaldafræðum
(Icelandic Medieval Studies). Nú viljum við, eins og
Hannes Þorsteinsson forðum, að erlendir mennta-
menn sæki til heimspekideildar Háskóla Íslands
„og viti, að hvergi sé betri kennslu að fá í norrænum
fræðum en við íslenska háskólann…“ En nú þarf fé
til að hrinda þessum áformum í framkvæmd. Þetta
gerist ekki nema auknir fjármunir komi frá ríkinu
til þjóðskólans. Vilja stjórnvöld efla íslenska menn-
ingu?
lfstæði
menning
Höfundur er forseti heimspekideildar.
að af einstökum ríkjum heldur sé það stofnanir
ESB sem skorti vilja til að þess að halda fram-
kvæmd samningsins áfram. Hugsanlega muni
ESB þannig ekki einu sinni sætta sig við efnislega
óbreyttan EES-samning, heldur muni það einmitt
nota þetta tækifæri til að losa sig við samninginn
með því að hafna því alfarið að hin nýju ríki gerist
aðilar eða gera óviðunandi fjárkröfur í því sam-
bandi. Ef þetta verður raunin er komin upp sú
staða að ESB hyggst vanefna bindandi samning
sem það hefur gert við EFTA-ríkin Ísland, Licht-
enstein og Noreg. Flestir gera sér grein fyrir því
að úrræði íslenska ríkisins að þjóðarétti við þess-
ar aðstæður eru ekki veigamikil. Ef ESB hefur
hins vegar í hyggju að losna við EES-samn-
ingnum með einhverjum viðlíka hætti þarf það
ekki að nota stækkun ESB sem ástæðu í því
skyni. Hægt er að grafa undan EES-samningnum
með ýmsum hætti eða þá beita EFTA-ríkin ólög-
mætum þrýstingi með hótun um að aðgerðir í þá
átt. Auk þess getur ESB einfaldlega sagt samn-
ingnum upp, ef vilji þess og aðildarríkja þess
stendur til þess.
Það getur vel verið að framtíð EES sé í hættu
af ýmsum ástæðum sem ræða mætti í löngu máli.
Fjölgun aðildarríkja ESB ræður hins vegar ekki
úrslitum um örlög EES-samningsins nema ein-
hver vilji nota þetta tækifæri sérstaklega til þess
að koma samningnum fyrir kattarnef. EES-
samningurinn er því ekki „laus“ og Íslendingar
eru ekki um það bil að verða samningslausir í við-
skiptum sínum við ESB, eins og gefið hefur verið í
skyn. Engin ástæða er því fyrir Íslendinga að ótt-
ast endalok EES þótt ekki takist semja um breyt-
ingar á EES-samningnum fyrir 16. apríl nk. þeg-
ar hin nýju aðildarríki ESB munu ganga formlega
frá aðildarsamningi sínum.
mtíð EES
Höfundur er lögfræðingur.