Morgunblaðið - 27.03.2003, Blaðsíða 40

UMRÆÐAN
40 FIMMTUDAGUR 27. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
AUÐVITAÐ er matvælaverð hér
á landi mun hærra en gerist og geng-
ur í nágrannalöndunum. Engu að
síður er umræðan um samanburð á
matvælaverði hér og annars staðar
þvæld og hlaðin þreytu og oft á villi-
götum. Nú kann að rætast úr. Rétt
fyrir jól samþykkti Alþingi að láta
kanna þessi mál og að skýringar
yrðu fundnar við áleitnum um mun á
matvælaverði hér og annars staðar
innan 6 mánaða. Íslenskir neytendur
fá því sannleikann fljótlega eftir
kosningar í vor.
Á síðustu misserum hafa tvær er-
lendar verðkannanir verið til um-
ræðu hér. Fyrst ítarleg skýrsla sem
norska hagstofan gaf út og sýndi að
matvælaverð hér á landi á árinu 2000
var 69% hærra en innan ESB. Í Nor-
egi var matvælaverð 62% hærra.
Lægst Norðurlanda reyndist vera
Finnland sem var 10% yfir meðaltali
ESB.
Seinni könnunin var gerð af töl-
fræðistofnun Evrópusambandsins
(Eurostat) vorið 2001. Þar kom í ljós
að matvæli voru 48% dýrari hér,
miðað við meðaltal ESB. Kjötið var
53% dýrara og mjólkurvörurnar 41%
dýrari. Í samanburði sem þessum
má auðvitað ekki gleyma að bæði
gengið og virðisaukaskattur á mat-
vælum skipta miklu máli. Verðlag á
grænmeti hefur líka lækkað mikið
hér á landi síðan þessar kannanir
voru gerðar.
Hver gætu áhrifin orðið af lækkun
matvæla hér á landi, t.d. með aðild að
ESB? Ætla má að meðalútgjöld
meðalheimilisins (2,82 manns), til
matvæla séu rétt tæpar 50 þúsund
krónur á mánuði, eða um 600 þúsund
krónur á ári.
Möguleg lækkun færi að miklu
leyti eftir þeim áherslum sem uppi
væru í samningum. Yrði hugsað ein-
göngu um hag framleiðenda yrði
lækkunin eflaust ekki mikil, en ef
hagur neytenda yrði tekinn fram yfir
væri ýmislegt hægt, það sýnir
reynsla Finna augljóslega. Sam-
kvæmt könnuninni frá 2001 er hægt
að finna niðurstöðuna í töflunni:
Þarna gæti verið um stórar upp-
hæðir að ræða og það má ekki
gleyma því að þetta er hreinn kaup-
máttarauki, peningar sem aldrei
færu upp úr vösum neytenda.
Ég tel að það sé hægt að lækka
matarverð verulega með meira
frjálsræði, minnkun hafta og skipu-
lagsbreytingum. Það þarf auðvitað
ekki neina ESB-aðild til þess að ná
því fram, en hún ýtir auðvitað á.
Finnland gekk í ESB 1995. Mat-
vælaverð lækkaði strax um 10% á
milli áranna 1994 og 1996. Margar
vörur lækkuðu enn meira, t.d. svína-
kjöt og kjúklingar um 30–35%. Verð
til framleiðenda lækkaði mikið, eða
um 20–60%, og margir reiknuðu með
að framleiðslan myndi minnka, en
það gerðist ekki. Aðildin hefur því
ekki leitt til minni framleiðslu land-
búnaðarvara. Margir Norðmenn
telja að landbúnaðurinn í Noregi lík-
ist mikið þeim finnska áður en Finn-
land gekk í ESB. Því séu sömu
möguleikar fyrir hendi þar.
Umræðan um matvælaverð hefur
verið mikil í Noregi að undanförnu í
takt við aukna umræðu um ESB-að-
ild. Norskir sérfræðingar virðast
nokkuð sammála um að verð á mat-
vöru myndi lækka verulega við inn-
göngu í ESB og að það gæti orðið
svipað og í Svíþjóð. Þessar skoðanir
og útreikningar byggjast á Eurostat
könnuninni 2001. Samkvæmt henni
var matvælaverðið í Noregi 35%
hærra en í Svíþjóð.
Í kosningabaráttunni um ESB
1994 hélt Gro Harlem Brundtland
því fram að landamæri Svíþjóðar
yrðu að einu löngu búðarborði ef
Norðmenn gengju ekki í ESB. Þessi
spádómur virðist vera að rætast og
landamæraverslunin hefur aukist ár
frá ári og mun fara upp í um 100
milljarða króna í ár.
Matvælaverð í Svíþjóð var 8%
lægra en það norska 1994 þegar báð-
ar þjóðirnar stóðu utan ESB. 1998
var matarverðlagið í Svíþjóð orðið
21% lægra en það norska. Í tímariti
norsku neytendasamtakanna, 10.
hefti 2002, er fjallað um landamæra-
verslun. Þar segir m.a. í fyrirsögn:
„Ef þú ferð tvisvar yfir landamærin
til þess að versla og kaupir leyfilegt
magn ertu búinn að spara þér fyrir
sólarlandaferð“. Þumalfingursregl-
an er sú að vörurnar fást á hálfvirði
miðað við Noreg, þú sparar sem sagt
jafnmikið og þú eyðir. Blaðið kann-
aði tilgátuna og fann út að vörukarfa
sem kostaði 2.000 Nkr. í Svíþjóð
kostaði 4.100 Nkr. í Noregi, þ.e.
meira en tvöfaldur munur.
Reglan er sú að hver einstaklingur
má versla fyrir 2.000 Nkr. í eins dags
ferð. Ef maður gistir eina nótt hækk-
ar kvótinn upp í 5.000 krónur. Mögu-
legur sparnaður við þá nótt gerir
mun meira en að borga svítu á lúx-
ushóteli. Þarna er sett upp dæmi fyr-
ir par frá Bergen sem flýgur frá
Bergen til Ósló, tekur lest til Gard-
ermoen og þaðan leigubíl til Svine-
sund handan landamæranna. Parið
kaupir fullan kvóta, alls um 200 kg af
vörum, gistir á hóteli um nóttina,
lætur senda vörurnar til Bergen með
frakt og á samt sem áður 1.000 Nkr.
eftir af sparnaði upp á 10.000 Nkr.
Þetta sýnir að verðmunurinn milli
Noregs og Svíþjóðar er algerlega út í
hött, það gildir auðvitað líka um okk-
ur.
Matvælaverð
og ESB-aðild
Eftir Ara
Skúlason
„Ég tel að
það sé hægt
að lækka
matarverð
verulega.“
Höfundur er hagfræðingur og
áhugamaður um Evrópumál.
Lækkun niður að: Lækkun kr. á mánuði kr. á ári
Meðaltali ESB 32% 16.000 192.000
Verðlagi í Finnlandi 24% 12.000 144.000
Verðlagi í Danmörku 14% 7.000 84.000
Meðaltali Fin., Dan. og Sví. 21% 10.500 126.000
KUÐUNGSÍGRÆÐSLA er til-
tölulega nýleg aðgerð sem fer
þannig fram að komið er fyrir raf-
skautum í innra eyra heyrnar-
skertra. Tæki sem nemur hljóð
sendir rafboð inn í kuðunginn og
áfram eftir heyrnartauginni til
heilans. Þessi grófu boð nægja
mörgum til þess að greina allvel
talað mál og er nú þegar hópur
notenda slíkra tækja á Íslandi. Svo
einkennilegt sem það kann að virð-
ast hefur staðið styr um það hvort
yfirhöfuð sé rétt að framkvæma
þessa aðgerð á börnum – en hjá
þeim er mest von um bót – og hafa
ýmsir heyrnarskertir og talsmenn
þeirra haldið því fram að ráðríkir
sérfræðingar væru með aðgerðinni
að grípa inn í tilveru barna sem
tilheyrðu einfaldlega minnihluta-
hópi er ætti sér táknmál að móð-
urmáli. Slík afskiptasemi væri
menningarkúgun sem leiddi til lé-
legrar sjálfsmyndar og félagslegr-
ar einangrunar.
Þetta sjónarmið hefur líklega
ekki fyrr verið orðað skýrar og af-
dráttarlausar á Íslandi en í viðtali
sem birtist í Morgunblaðinu 28.
feb. sl. við Stuart Blume, prófess-
or, fyrirlesara á málþingi sem Fé-
lag heyrnarlausra stóð fyrir. Auk
almennra röksemda tekur hann
dæmi af heyrnarlausum syni sín-
um sem hefði líklega getað „fengið
fulla heyrn“ við slíka ígræðslu en
fjölskyldan ákvað að senda ekki í
aðgerð enda hefði hann þá „tapað
miklu meira á öðrum vettvangi“ og
ekki „passað inn neins staðar“.
Hér er svo alvarlegum staðhæf-
ingum slegið fram, sem varða heill
og hamingju barna, að rétt er að
staldra við.
Hyggjum fyrst að samanburð-
ardæmi: Fyrir alllöngu ríkti sú
skoðun um máltöku barna að eig-
inlegt tvítyngi, þ.e. fullkomlega
jafngott vald á tveimur tungumál-
um, væri ekki mögulegt; börn
gætu aðeins lært eitt mál með
beinni móðurmálsaðferð (sbr. „Su-
zuki-aðferð“ í tónlist), önnur mál
yrðu alltaf lærð óbeint samkvæmt
reglum. Þessi kenning hefur nú
þokað fyrir hinni að tvítyngi, og
jafnvel fleirtyngi, sé mögulegt, að
börn geti lært fleiri en eitt tungu-
mál „beint“ og verið jafnvíg á þau:
hugsað, talað og dreymt á þeim til
skiptis. Kenningin sem Blume boð-
ar er um menningarlegt eintyngi,
hliðstætt hinu málfarslega: Börn
geta aðeins tilheyrt einum menn-
ingarheimi og skilið til hlítar.
Raunar er kenningin svo almenn
og róttæk að Blume leyfir sér að
fullyrða að ef hvítir foreldrar ætt-
leiði þeldökkt barn lendi það í
menningarlegri vegleysu, þar sem
það nái ekki að „kynnast menn-
ingu uppruna síns“. Verður ekki
betur séð en að Blume boði hér
ómengaða kynþáttahyggju (ras-
isma) um að börn séu fædd með
eitthvert menningargen, t.d.
blökkumannsgenið, sem verði að fá
að blómstra. Þetta er ótrúleg lesn-
ing.
Hugmyndir Blumes sækja að
Kuðungs-
ígræðslur
og eintyngi
Eftir Hjört H. Jónsson og
Kristján Kristjánsson
„Nú fer því fjarri að kuð-
ungsígræðsla sé lausn
á vanda allra heyrnar-
skertra barna.“
Kristján
Kristjánsson
Hjörtur H.
Jónsson
AÐ undanförnu hafa komið fram
ábendingar um nauðsyn þess að
varðveita land til kornræktar í fram-
tíðinni. Einkum er varað við því að
taka ræktanlegt land undir sum-
arbústaði eða skógrækt. Nú síðast
lét Haraldur Benediktsson, formað-
ur Búnaðarsamtaka Vesturlands,
slíkar áhyggjur í ljós í viðtali við
Morgunblaðið sunnudaginn 9. mars.
En er ástæða til að hafa áhyggjur
af því að skógur eigi eftir að þrengja
að kornrækt á Íslandi? Hversu lík-
legir eru árekstrar milli skógræktar,
ferðaþjónustu og ræktunar matjurta
og fóðurplantna? Til þess að átta
okkur betur á samhenginu, er best
að bera saman nokkrar tölur. Rækt-
anlegt land neðan 200 m hæðar er
um 15.000 ferkílómetrar og þar af
eru um 13.800 km² eða 92% órækt-
aðir. Hugsanlega þarf um 200 km² í
viðbót til að uppfylla kornþörf innan-
lands. Samkvæmt áætlunum um
landshlutabundin skógræktarverk-
efni er að því stefnt að á næstu 40 ár-
um verði skógur ræktaður á um 2000
km² lands neðan 400 m hæðar. Yrði
sú skógrækt öll á „ræktanlegu
landi“, þ.e. því landi sem hentað get-
ur til matvæla- eða fóðurframleiðslu,
myndi hún þó ekki þekja nema 13%
þess. Þá yrðu enn óræktaðir samtals
11.600 km², eða 77% af ræktanlegu
landi á Íslandi.
Ræktað land: ekki kjörlendi
til skógræktar
En hlutfall skóga af ræktanlegu
landi verður ekki svo hátt. Fyrir ut-
an það að einhver hluti skógræktar
verður ofan við 200 metra hæð, verð-
ur skógur ræktaður í brattlendi, á
grýttum holtum, melum, söndum eða
öðru rofnu landi. Algróið flatlendi er
minna eftirsóknarvert til skógrækt-
ar, og enn síður tún á flatlendi, vegna
hættu á skemmdum á trjám af völd-
um næturfrosta. Líklegri niðurstaða
er að langt innan við helmingur
skógræktar muni fara fram á rækt-
anlegu landi neðan 200 m hæðar.
Minnstar líkur eru á að skógrækt
verði stunduð á túnum eða öðru
ræktuðu landi í stórum stíl. Þar ræð-
ur miklu að stofnkostnaður við skóg-
rækt er þar hár vegna samkeppni við
ágeng túngrös. Meðal annars þess-
vegna er landeigendum ráðið frá því
til að taka tún til skógræktar. Ljóst
má vera að „skerðing“ ræktaðs og
ræktanlegs lands af völdum skóg-
ræktar verður hverfandi lítil þegar á
heildina er litið og ekkert sem bendir
til að árekstrar séu yfirvofandi í
sveitum landsins milli matvæla- og
fóðurframleiðslu annars vegar og
skógræktar og ferðaþjónustu hins
vegar.
Skógrækt er afturkræf!
Saga mannkyns sýnir svo ekki
verður um villst að skógrækt er aft-
urkræf aðgerð og að skóglendi megi
auðveldlega breyta í akurlendi og
tún. Nánast allt land sem nú er rækt-
að í V-Evrópu og austanverðri N-
Ameríku var þakið skógi þegar þar
hófst ræktunarmenning. Á Íslandi
var birkiskógur á nær öllu ræktan-
legu landi við landnám. Saga menn-
ingar er samofin sögu skógareyðing-
ar og af henni má draga þann
lærdóm að skógur hindrar ekki
ræktun. Fyrst landnámsmenn gátu
rutt burt skógi með eldi, öxi og reku,
þá er það varla miklum vandkvæðum
bundið fyrir nútímamanninn og allar
hans stórvirku vinnuvélar.
Við tökum heils hugar undir þá
skoðun Haraldar, að bændur eigi að
taka skynsamlegar ákvarðanir um
nýtingu landareigna sinna og skuli
„ekki að óathuguðu máli [taka] land
undir skógræktina sem væri nýtan-
legt í akuryrkju“. En við andmælum
því stjórnlyndi og forræðishyggju,
sem aðrir hafa haldið á lofti að und-
anförnu, að þörf sé á lagaákvæðum
svo stemma megi stigu við því að
bændur rækti skóg á landi sem nýt-
anlegt væri til matvæla- og fóður-
framleiðslu. Við teljum slíka forræð-
issviptingu vera atvinnufrelsis-
sviptingu. Auk væru slík ákvæði
allsendis óþörf. Ef hægt er að græða
á því að rækta korn munu bændur
fremur veðja á kornrækt en að bíða í
áratugi eftir uppskeru skógræktar.
Ef þörfin eða gróðavonin eða hörgull
á landi verður nógu mikill munu
bændur nýta allt ræktanlegt land á
Íslandi og óhikað ryðja skóg til að
brjóta land til kornræktar. Þá mun
lítt stoða fyrir okkur skógræktar-
menn að mótmæla, því þegar upp er
staðið eru það landeigendur og
markaðurinn sem ráða för.
Það er niðurstaða okkar að skóg-
rækt sé engin ógnun við akuryrkju
né aðra matvælaframleiðslu í land-
inu. Þvert á móti er skógrækt ágæt
leið til að varðveita og bæta rækt-
anlegt land þar til breyttar markaðs-
aðstæður leiða til að bændur kjósi að
taka það til gras- eða kornræktar.
Fyrir utan að vernda jarðveg gegn
rofi byggist upp forði næringarefna í
jarðvegi á meðan skógur vex á hon-
um. Það er þegar skógurinn hverfur
sem áburðarefni skolast burt. Auk
þess er óvíða í heiminum jafnmikil
þörf á skjóli af trjám fyrir kornrækt
en í okkar svala og vindasama landi.
Því viljum við benda á þá leið til
„varðveislu ræktanlegs lands“ að
beina svokölluðum „grænum
greiðslum“ til aukinnar skógræktar.
Í skóglausu landi er nefnilega aug-
ljós skortur á skógi og í skjóli skógar
verður uppskera matvæla og fóðurs
margföld á við það sem fæst á ber-
angri.
Óþarfa áhyggjur
kornbænda af skógi
Eftir Aðalstein
Sigurgeirsson og
Þröst Eysteinsson
„Það er niðurstaða okk-
ar að skógrækt sé eng-
in ógnun við akuryrkju
né aðra matvælafram-
leiðslu í landinu.“
Höfundar eru forstöðumaður
Rannsóknastöðvar skógræktar,
Mógilsá, og fagmálastjóri
Skógræktar ríkisins.
Þröstur
Eysteinsson
Aðalsteinn
Sigurgeirsson