Morgunblaðið - 11.05.2003, Qupperneq 32

32 SUNNUDAGUR 11. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
16. maí 1993: „Í Morg-
unblaðinu í gær var frá því
skýrt, að þorskafli í apr-
ílmánuði hefði verið hinn
minnsti í 25 ár eða frá því í
apríl 1967. Skiljanlegt er, að
óhug setji að fólki við slík tíð-
indi. Bresti þorskstofninn er
ekki lengur grundvöllur fyrir
lífi þjóðarinnar í þessu landi.
Til þess að sjá þessar fréttir í
réttu samhengi er fróðlegt að
rifja upp, að vetrarvertíðin
árið 1967 var ein erfiðasta í
manna minnum og töldu
fróðir menn að leita yrði aft-
ur til ársins 1914 til sam-
anburðar.“
. . . . . . . . . .
15. maí 1983: „Fyrri hluta
þessarar aldar var síld-
arstofninn einn af horn-
steinum sjávarvörufram-
leiðslu og gjaldeyristekna
okkar. Ekki þarf að orð-
lengja um afdrif hans, orsak-
ir né afleiðingar, bæði fyrir
þjóðarbúið í heild og þau
sjávarpláss, sem byggðu at-
vinnu og afkomu sína alfarið
á síldariðnaðinum.
Síðar kom loðnan til sög-
unnar sem veigamikill þáttur
í þjóðarbúskapnum. Hluti út-
vegsins sérhæfði sig til
loðnuveiða og vinnsla loðn-
unnar varð uppistaða í at-
vinnulífi ýmissa útgerð-
arstaða, ekki sízt þeirra sem
fyrrum treystu á síldina. En
sagan endurtók sig. Loðnu-
stofninn hrundi. Þjóðarbúið
og sjávarplássin urðu nú fyr-
ir verulegu skakkafalli. Það
gengur í raun kraftaverki
næst að byggðarlög eins og
Raufarhöfn og Siglufjörður,
sem í tvígang hafa sætt hruni
fiskstofna er vóru horn-
steinar í atvinnulífi þeirra,
skuli hafa komizt yfir slík
áföll.“
. . . . . . . . . .
13. maí 1973: „Undanfarna
daga hefur Ólafur Jóhann-
esson, forsætis- og dóms-
málaráðherra, átt tíða fundi
með yfirmönnum Landhelg-
isgæzlunnar og skipherrum á
varðskipunum vegna vaxandi
gagnrýni á störf gæzlunnar
og yfirstjórn og óánægju
meðal varðskipsmanna
sjálfra. Ekkert hefur verið
sagt opinberlega um þessi
fundahöld, en Morgunblaðið
skýrði frá því í gær, að á
þessum fundum hefði verið
ákveðið að gefa skipherrum
frjálsar hendur um fram-
kvæmd gæzlustarfa, þannig
að nú mega varðskipin klippa
á togvíra án sérstakrar heim-
ildar og þau hafa einnig
heimild til togaratöku, ef hún
stofnar lífi varðskipsmanna
ekki í hættu. Jafnframt er
ástæða til að ætla, að rík-
isstjórnin hafi að undanförnu
rætt um ýmsar aðrar leiðir
til þess að herða gæzlustörfin
á miðunum.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Á
FYRSTU árum hins unga
íslenzka lýðveldis kom
fram á sjónarsviðið vösk
sveit ungra afreksmanna í
frjálsum íþróttum sem
varpa ljóma á þessi ár.
Þetta var gullöld íslenzkra
frjálsíþróttamanna. Á
skömmum tíma urðu þeir eins konar ímynd ís-
lenzka lýðveldisins, einnar fámennustu þjóðar
veraldar á þeim tíma. Þeir veittu þjóðinni sjálfs-
traust. Íslendingum fannst þeir geta borið höf-
uðið hátt í samfélagi frjálsra þjóða, ekki sízt
vegna afreka þessara ungu manna á alþjóðavett-
vangi.
Það er ekki hægt að lýsa í orðum eftirvænting-
arfullu andrúminu á Melavellinum á þessum ár-
um þegar athyglin beindist að frjálsum íþróttum
ekkert síður en knattspyrnu.
Einn þessara ungu afreksmanna var Haukur
Clausen tannlæknir sem nú er látinn en útför
hans fer fram nk. þriðjudag. Hann var stjarna.
Svo urðu þeir bræður báðir, Örn og hann, stjörn-
ur. Fyrst fylgdist þjóðin með afrekum Hauks í
spretthlaupi, svo beindist athyglin að afrekum
Arnar í tugþraut.
Þetta voru ógleymanlegir tímar enda hafa af-
rek þeirra tvíburabræðranna og félaga þeirra í
frjálsum íþróttum varðveizt í minningu þjóðar-
innar. Þeir voru allir meira en afreksmenn í
íþróttum. Þeir voru óumdeilanlegt tákn hins
unga Íslands.
Hverjir voru þeir? Í þessum hópi voru Clau-
senbræður, Finnbjörn Þorvaldsson, Gunnar
Huseby, Torfi Bryngeirsson, Skúli Guðmunds-
son, Ásmundur Bjarnason, Kjartan Jóhannsson,
Óskar Jónsson, Guðmundur Lárusson, Jóel Sig-
urðsson, Ingi Þorsteinsson og fleiri. Og í kjölfar
þeirra kom Vilhjálmur Einarsson heim frá Ól-
ympíuleikum árið 1956 með silfurverðlaun í þrí-
stökki.
Flestir þessara snjöllu frjálsíþróttamanna
voru félagsmenn í ÍR, Íþróttafélagi Reykjavíkur,
sem bersýnilega hefur ræktað vel það unga fólk,
sem kom til starfa á þeim vettvangi. Aðrir voru
úr KR og öðrum félögum.
Haukur Clausen náði því að hlaupa 100 metr-
ana á 10,6 sekúndum 1948 og til er skráning um
ógilt hlaup, þar sem hann hafði hlaupið þessa
vegalengd á 10,4 sekúndum. Árið 1949 hljóp
Finnbjörn Þorvaldsson 100 metra á 10,5 sek-
úndum.
Til þess að setja þessar tölur í samhengi er
ástæða til að benda á að á þessum árum stóð enn
heimsmet James C. Owens frá árinu 1936, 10,2
sekúndur en þessi mikli íþróttamaður ögraði
Adolf Hitler á Ólympíuleikunum í Berlín það ár
með miklum sigrum.
Þegar afrek spretthlaupara okkar á þessum
árum eru borin saman við bezta árangur í heim-
inum kemur í ljós að þeir voru ótrúlega nálægt
því að komast í fremstu röð. Enda gerðu þeir og
félagar þeirra garðinn frægan ekki bara á Mela-
vellinum heldur einnig á íþróttamótum á Norð-
urlöndum og annars staðar í Evrópu.
Eitt hlaup Hauks Clausen lifir þó öðrum frem-
ur í minningunni. Hann setti Norðurlandamet í
200 metra hlaupi í Eskilstuna í Svíþjóð 8. ágúst
1950 og hljóp á 21,3 sekúndum. Það met stóð hátt
á annan áratug.
Í bók, sem nefnist Fimmtán íþróttastjörnur
eftir Kristján Jóhannsson, er landskeppni við
Norðmenn í frjálsum íþróttum m.a. lýst á þennan
veg:
„Haukur Clausen var hinn óumdeilanlegi sig-
urvegari í þessari keppni. Hann var sá er flest
stigin hlaut og setti svip sinn á leikmótið með frá-
bærri keppnishörku og glæsimennsku … Tví-
vegis hafði Haukur vakið gleði og hrifningu hjá
áhorfendum með sínum glæsilegu sprettum, sem
minntu þá á hlaup krónhjartarins, þegar hann
þýtur yfir skógarrjóðrin. Yfir hlaupi þessa kepp-
anda var óvenjulegur glæsileiki …“
Haukur Clausen var einn af vormönnum Ís-
lands. Hann heillaði kynslóðir ungra Íslendinga
með afrekum sínum og vakti með þeim bjartsýni
og trú á að fámenn og fátæk þjóð á norðurhjara
veraldar gæti eignazt sjálfstæðan sess í sam-
félagi þjóðanna sem og varð.
Auglýsinga-
stofustjórn-
málin
Í áhrifamikilli bók,
sem út kom árið 1957
og nefndist An Econ-
omic Theory of Dem-
ocracy, eða Hagræn
kenning um lýðræði,
líkti stjórnmálafræðingurinn Anthony Downs
stjórnmálunum við markað, þar sem stjórnmála-
flokkar væru í hlutverki fyrirtækja, kjósendur í
hlutverki neytenda og þá stefna flokkanna í hlut-
verki vöru eða þjónustu. Þessi samlíking hefur
oft verið notuð síðan og er hreint ekki svo galin
en líklega hefur Downs ekki séð það fyrir á sjötta
áratugnum hversu mikið stjórnmálaflokkar ættu
eftir að læra af fyrirtækjunum í auglýsinga-
mennsku og markaðssetningu.
Í kosningabaráttunni, sem er nýlokið þegar
þetta Reykjavíkurbréf er skrifað, hafa auglýs-
ingastofustjórnmálin náð nýjum hæðum. Flestir
flokkar hafa augljóslega varið háum fjárhæðum
til auglýsingagerðar, mjög háum ef horft er til
þeirra fjármuna sem flokkarnir hafa úr að spila.
Enn sem komið er hafa eingöngu Frjálslyndi
flokkurinn og Vinstrihreyfingin – grænt framboð
upplýst um kostnaðinn við kosningabaráttu sína.
Guðjón Arnar Kristjánsson, formaður Frjáls-
lynda flokksins, greindi frá því í sjónvarpsum-
ræðum í gærkvöldi, föstudagskvöld, að barátta
flokksins kostaði um 12 milljónir króna. Þá hefur
VG skýrt frá því að kosningabarátta flokksins
muni kosta um 16,5 milljónir, þar af séu um átta
milljónir vegna auglýsinga. Þessir tveir flokkar
virðast þó hafa auglýst einna minnst í kosninga-
baráttunni.
Morgunblaðið hefur stundum áður vakið at-
hygli á því að þessi þróun í átt til auglýsinga-
stofustjórnmála geti verið varasöm. Fyrir því
eru nokkrar ástæður. Í fyrsta lagi er hætta á að
kosningabaráttan beinist í farveg einfaldra skila-
boða í auglýsingum í stað þeirra innihaldsríku
umræðna sem eiga að fara fram í lýðræðisþjóð-
félagi. Eins og blaðið benti á í þessari kosninga-
baráttu voru auglýsingarnar stundum auðfundn-
ari og meira áberandi í fjölmiðlunum en
umræðurnar. Auðvitað er þó ekki hægt að setja
allar auglýsingar undir sama hatt. Það var áber-
andi hversu rík áherzla á málefni var í tiltölulega
efnismiklum auglýsingum Vinstrihreyfingarinn-
ar – græns framboðs, svo dæmi sé nefnt.
Í öðru lagi er hætta á að athyglin beinist um of
að fáeinum leiðtogum og fari fremur að snúast
um persónur en málefni. Flokkarnir hljóta að
vilja sýna breiða forystusveit en ekki aðeins eitt
andlit. Persónudýrkun á ekki heima í okkar upp-
lýsta þjóðfélagi og stuðningsmenn flokkanna
kunna ekki endilega að meta hana. Sem dæmi
má nefna að ýmsir stuðningsmenn Samfylking-
arinnar spurðu í kosningabaráttunni hvers
vegna hin frambærilega sveit kvenframbjóðenda
í efstu sætum væri ekki sýnilegri í kosningabar-
áttunni en raun bar vitni, úr því að flokkurinn
lagði svo mikla áherzlu á jafnréttismál og að
koma konum til valda. Áherzlan á Ingibjörgu
Sólrúnu Gísladóttur sem eina leiðtogann var ekki
öllum að skapi.
Auglýsingunum hættir líka til að snúast frem-
ur um ímynd; bros, hárgreiðslur, hálsbindi og
dragtir en um það hvað leiðtogarnir hafa fram að
færa. Guðmundur G. Þórarinsson, formaður Nýs
afls, hafði talsvert til síns máls þegar hann sagði í
sjónvarpsumræðunum í gærkvöldi, föstudags-
kvöld: „Það, sem er athyglisvert við þessar aug-
lýsingar, er að hve litlu leyti þær fjalla um mál-
efni, að hve miklu leyti þær eru ímyndarbarátta.
Þetta snýst orðið um það hvaða flokkur hefur
bezta auglýsingastjórann eða auglýsingastofuna
til að sjá um málin fyrir sig. Þetta snýst nefnilega
ekki lengur um það hver þú ert eða hver þú hefur
verið, heldur hvernig auglýsingaspesíalistinn vill
að almenningur álíti að þú sért.“
Í þriðja lagi er hætt við því að kosningabar-
átta, sem byggist á auglýsingum, detti úr
tengslum við raunveruleg áhugamál kjósend-
anna. Það kann ekki góðri lukku að stýra að fela
auglýsingafólki að móta stefnuna í málflutningi
stjórnmálaflokka. Það er ekki í sama sambandi
við kjósendur í landinu og stjórnmálamennirnir
sjálfir, hittir þá ekki á fundum, á ekki við þá per-
sónuleg samtöl með sama hætti og frambjóðend-
urnir. Í bezta falli rýnir það í skoðanakannanir
um það hver áhugamál kjósenda séu.
Í fjórða lagi kosta auglýsingarnar mikla pen-
inga, eins og vikið var að hér á undan. Fjárútlát
vegna auglýsingaherferða geta annars vegar sett
fjármál flokka í uppnám og gert það að verkum
að meiri tími fari í fjáröflun en málefnabaráttu.
Hins vegar er hætt við að smærri framboð
treysti sér einfaldlega ekki til að taka þátt í slíkri
kosningabaráttu.
Samt er það svo að peningar vinna ekki kosn-
ingar og enginn verður heldur sigurvegari í
kosningum á auglýsingunum einum saman. Þeg-
ar allt kemur til alls, láta kjósendur málefnin
ráða, enda eru Íslendingar með upplýstari þjóð-
um og sjá í gegnum það, ef engin málefni eru á
bak við áferðarfallegar auglýsingar. Svo aftur sé
gripið til samlíkingarinnar við neytendamarkað-
inn átta kjósendur sig fljótt á því ef varan er bara
umbúðir og markaðssetning. A.m.k. heppnast
slík markaðsherferð bara einu sinni.
Kostnaðurinn við auglýsingarnar var stjórn-
málaleiðtogunum greinilega nokkuð ofarlega í
VETTVANGUR FÓLKSINS
Kosningabarátta fyrir bæðiþingkosningar og sveitar-stjórnakosningar fer nú
orðið að verulegu leyti fram í fjöl-
miðlum. Athyglisvert er að sjá hver
þróunin hefur orðið í þeim efnum. Í
stórum dráttum má segja, að ljós-
vakamiðlarnir hafi orðið vettvangur
leiðtoganna og einstakra frambjóð-
enda en dagblöðin þrjú og þá ekki
sízt Morgunblaðið orðið vettvangur
fólksins.
Stjórnmálaleiðtogar og aðrir
frambjóðendur skrifa að sjálfsögðu
í dagblöðin og Morgunblaðið hefur
fyrir þessar kosningar lagt sér-
staka áherzlu á að skapa þeim veg-
legan sess í blaðinu. Það sem mesta
athygli vekur og er til marks um
virkt lýðræði á Íslandi er hins veg-
ar mikil þátttaka almennra borgara
í þjóðmálaumræðum fyrir kosning-
ar.
Að þessu sinni eins og jafnan áð-
ur hefur Morgunblaðið birt gífur-
legan fjölda greina frá fólkinu í
landinu, þar sem greinahöfundar
taka ríkan þátt í daglegum um-
ræðum kosningabaráttunnar, lýsa
skoðunum sínum á mönnum og mál-
efnum og taka afdráttarlausa af-
stöðu eða vekja athygli frambjóð-
enda og flokka á þjóðþrifamálum.
Þetta virka grasrótarlýðræði
birtist sennilega betur hér á síðum
Morgunblaðsins en á nokkrum öðr-
um vettvangi í samfélagi okkar.
Einhverjir kunna að spyrja,
hvort þátttaka fólksins í kosninga-
baráttunni með þessum hætti, sem
áreiðanlega er einsdæmi, alla vega
í samanburði við helztu lýðræðis-
ríki Evrópu og Norður-Ameríku,
hafi einhverja þýðingu. Það getur
alltaf verið álitamál hver þýðing
einstakra greina er. Það fer eftir
efni og efnistökum. En það er eng-
in spurning um að þegar á heildina
er litið hefur þessi virka þátttaka
fólks mikil áhrif á stjórnmálin í
landinu. Stjórnmálamennirnir veita
því eftirtekt sem sagt er, þeir finna
hjá sér ríka þörf til að svara ef að
þeim er vegið og þeir taka upp
sjónarmið og ábendingar, sem þeim
finnst þurfa að komast á framfæri.
Fyrir Morgunblaðið sem helzta
vettvang þessara grasrótarum-
ræðna eru þessi beinu tengsl við
fólkið í landinu mikilvæg. Þau kalla
á mikla vinnu á ritstjórn blaðsins
við móttöku og frágang þessa efnis.
Því miður er ekki alltaf hægt að
veita fólki nægilega góða þjónustu
vegna of langs biðtíma.
En Morgunblaðið metur það mik-
ils að landsmenn hafa sjálfir valið
blaðið sem sinn vettvang að þessu
leyti og vill leggja sig fram um að
efla og bæta þessa þjónustu. Rými í
dagblaði er takmarkað og þess
vegna er óhjákvæmilegt að setja
ákveðin takmörk á lengd greina. Í
því sambandi er hins vegar ástæða
til að vekja athygli á, að Árvakur
hf., útgáfufélag Morgunblaðsins,
rekur annan fjölmiðil, netútgáfuna
mbl.is, sem er víðlesnasta netút-
gáfa landsins. Þeir sem skrifa
greinar í Morgunblaðið eiga kost á
því að birta lengri gerð þeirra á
netútgáfunni.
Það er enn nokkur ljóður á ráði
einstakra greinarhöfunda hversu
stóryrtir og illyrtir þeir eru. Það er
eftirtektarvert að þetta vandamál
snýr frekar að þeim, sem lengi hafa
verið þátttakendur í þjóðmálabar-
áttunni en hinum venjulega borg-
ara ef svo má að orði komast. Hér
er að sjálfsögðu um að ræða skort á
mannasiðum. Blaðið reynir að hafa
áhrif á viðkomandi aðila með mis-
jöfnum árangri. Það er alltaf álita-
mál hvar þau mörk liggja, sem ekki
er hægt að leyfa greinarhöfundum
að fara yfir. Vonandi lagast þetta
með nýjum kynslóðum. Stóryrða-
stíll í slíkum skrifum á að heyra
fortíðinni til.
Þegar upp er staðið er aðild al-
mennings að kosningabaráttunni til
marks um það sem mestu skiptir í
okkar samfélagi, að lýðræðið á Ís-
landi er virkara en í flestum ef ekki
öllum öðrum lýðræðisríkjum og
tjáningarfrelsi og skoðanafrelsi er
virt til hins ýtrasta.