Morgunblaðið - 20.05.2003, Síða 32

MINNINGAR
32 ÞRIÐJUDAGUR 20. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
E
inn af þeim sem nú
nota heimildar-
kvikmyndir til að
skamma eigin þjóð
er Bandaríkjamað-
urinn Michael Moore sem nýlega
fékk Óskarinn fyrir myndina
Bowling for Columbine. Yfirleitt
er sagt að í henni sé fjallað um of-
beldi og byssubrjálæði vestra. En
Moore segist setja málin í sam-
hengi. Niðurstaðan virðist vera að
þjóðin hafi verið gerð kolvitlaus af
vondum, hvítum og ríkum köllum
sem vilji bara græða peninga. Þeir
geri þjóðina hrædda og ofbeldis-
óða til að halda völdunum.
Lýsing hans á eigin samfélagi
minnir helst á þá mynd sem
ajatollarnir í
Teheran
hampa þegar
þeir vara við
bandarískum
áhrifum. Ef
taka á slag-
orðatexta Moore sem góðar og
gildar „heimildir“ er leitun á þeim
skelfingum sem fáfróðir, illa inn-
rættir, bandarískir ráðamenn hafa
ekki átt beina eða óbeina sök á í
heiminum síðustu áratugina.
Er best að allir eigi byssu og
geti hvarvetna keypt sér skotfæri,
jafnvel í hreinræktuð mann-
drápstól sem enginn notar til
dýraveiða? Eitt er að halda fast í
réttindi sem tilgreind eru í stjórn-
arskrá, annað að telja réttinn til að
eiga byssu meðal grundvall-
armannréttinda eins og Þjóð-
arsamtök byssueigenda vestra,
NRA, gera. Þau gætu líka horfst í
augu við þann veruleika að séu
byssur skráðar og reynt að koma í
veg fyrir að morðvopn séu í hverri
skúffu og alltaf tiltæk er ekki verið
að þrengja að frelsinu. Menn eru
aðeins að reyna af veikum mætti
að draga úr hættum og leita þá í
smiðju til annarra þjóða þar sem
minna er um byssudráp.
En vandinn við verðlaunaverk
Moore er að hann er ekki að benda
á leiðir til úrbóta í flóknu sam-
félagsmáli. Friðarsinninn er bara í
bófahasar. Og vill gefa ráðandi öfl-
um, eitrinu í beinum allra rétt-
hugsandi smáborgara á vinstri-
vængnum, langt nef. Hann VEIT
að það er fátækt og misrétti sem
veldur gikkæðinu í Bandaríkj-
unum.
Skoðanasystkin hans fá gömlu
vinstrifordómana sína staðfesta,
fara heim og sofna vært af því að
þau vita núna að þau eru ekki ein.
Baráttan gegn auðvaldinu er enn í
fullum gangi. Allt er við það sama
og enn er von um að allt fari til
fjandans. Ibsen sagði víst að smá-
borgarinn gæti ekki lifað án sjálfs-
blekkingarinnar.
Moore svívirðir með einföld-
unum sínum, fölsunum og súrreal-
ískum öfgum málstaðinn sem
hann segist styðja. Baráttuna
gegn fátækt, ofbeldi, kynþáttamis-
rétti. Hann lætur áróður duga,
kryddar með bröndurum en lýgur
mest með þögninni.
Hann gefur í skyn að meðal
þröngsýnna, hvítra úthverfabúa
og sveitamanna séu þeir sem
drepa mest jafnvel þótt tölur
dómsmálaráðuneytisins í Wash-
ington sýni allt annað. Þær sýna
að hlutfallslega langflest morð eru
framin í fátækrahverfum svartra
(Sjá www.ojp.usdoj.gov/bjs/
homicide/race.htm). Svartir
Bandaríkjamenn fremja um helm-
ing allra morða í landinu þótt þeir
séu aðeins um 11% þjóðarinnar og
helmingur fórnarlamba þeirra er
líka svartur á hörund.
Ástæðurnar fyrir óttanum, of-
beldinu og byssuæðinu eru marg-
ar og menn vita einfaldlega ekki
hvað veldur margfalt hærri tíðni
morða í Bandaríkjunum en í flest-
um sambærilegum löndum. En
Jesse Jackson, einn af gömlum
forystumönnum í réttindabaráttu
blökkumanna, olli írafári fyrir
nokkrum árum. „Þegar ég er einn
á gangi í dimmu húsasundi og
heyri fótatak fyrir aftan mig léttir
mér þegar ég sný mér við og sé að
maðurinn er hvítur,“ sagði hann.
Þurfa blökkumenn ekki að horf-
ast í augu við að taumlaust ofbeld-
ið í þeirra eigin röðum dregur úr
möguleikum þeirra til að öðlast
eðlilegan sess í samfélaginu? Og á
verulegan þátt í að ýta undir ótta
hvítu úthverfabúanna sem halda
að rétta svarið sé að allir eigi
byssur til að verja sig? Það eru
ekki kynþáttafordómar að benda á
þessar augljósu staðreyndir held-
ur heiðarleg tilraun til að nálgast
vandann í stað þess að búa til
meira eða minna ímyndaða söku-
dólga eins og Goebbels gerði.
Margir eru farnir að setja
spurningarmerki við þá stefnu að
ala stöðugt á vanmetakennd fólks
sem náttúran hefur gefið dökkt
hörund. En Moore er af öðrum
toga. Hann segir í myndinni frá
því er sex ára blökkudrengur í
bænum Flint í Michigan drepur
bekkjarsystur sína í skólanum.
Morðvopnið var skammbyssa sem
drengurinn fann í húsi frænda síns
þar sem hann bjó. Ekki dettur
Moore, sjálfskipuðum vini svartra,
í hug að áfellast frændann sem
skilur byssuna eftir á glámbekk.
Frændinn er víst ekki ábyrgur
gerða sinna – vegna þess að hann
er svartur á hörund.
Þannig ákveður Moore að ýta
undir fordóma þeirra sem vilja
leggja sérstakan siðferðis-
mælikvarða á fólk eftir litarafti.
Svartir eru eftir kokkabókum
hans ábyrgðarlaust fólk sem hvítir
eiga að hafa vit fyrir, eða hvað?
Ósvífnar dylgjur og stað-
reyndafalsanir Moores hafa verið
raktar annars staðar en hér skal
eitt dæmi nefnt. Þegar Charlton
Heston, háaldraður formaður
NRA, gefur í skyn að flókin sam-
setning þjóðarinnar með tilliti til
kynþátta geti átt þátt í ofbeldinu
ygglir Moore sig og gefur í skyn
að Heston sé rasisti. Heston þessi
var einn af helstu frumkvöðlum
þess að svartir leikarar fengju
raunverulegt jafnrétti á við hvíta í
Hollywood, hann gekk fremstur í
hópi leikaranna sem tóku þátt í
mannréttindagöngu Martins
Luthers Kings í Washington árið
1963.
En það hefði ekki hentað Moore
að segja frá þessu og þess vegna
sleppti hann því. Þeir sem beita
vinnubrögðum af þessu tagi eiga
ekki aðdáun skilið heldur fordæm-
ingu.
Fordómar
staðfestir
Þannig ákveður Moore að ýta undir for-
dóma þeirra sem vilja leggja sérstakan
siðferðismælikvarða á fólk eftir litarafti.
Svartir eru eftir kokkabókum hans
ábyrgðarlaust fólk sem hvítir eiga að
hafa vit fyrir, eða hvað?
VIÐHORF
Eftir Kristján
Jónsson
kjon@mbl.is
✝ Jón Karlssonfæddist í Reyk-
holti í Vestmannaeyj-
um 12. ágúst 1934.
Hann lést á heimili
sínu í Reykjavík að-
faranótt mánudags-
ins 12. maí. Foreldr-
ar hans voru Karl
Guðmundsson og
Unnur Sigrún Jóns-
dóttir. Hann var elst-
ur þriggja bræðra en
þeir eru Guðmundur,
f. 1936 – kona hans er
Ásta Þórarinsdóttir,
og Ellert, f. 1944 –
kona hans er Ásdís Þórðardóttir.
Jón kvæntist 16. maí 1964 Dag-
rúnu Helgu Jóhannsdóttur frá
Ketilstöðum í Holtum, Rang., f.
1941. Þau eignuðust þrjú börn,
þau eru: 1) Unnur Vala, f. 1964,
maki Jónas Skúlason. Börn þeirra
eru Skúli Þór, f. 1991, og Dagrún
Ósk, f. 1996. 2) Karl Jóhann, f.
1968, maki Rannveig H. Ásgeirs-
dóttir. Börn þeirra eru Helga
Karólína, f. 1992, Jón Ásgeir, f.
1995, og Emilía Sigrún, f. 2001. 3)
Sæþór, fæddur 1976, maki Íris
María Jónsdóttir.
Þau eiga von á barni
í lok þessa mánaðar.
Jón og Dagrún
hófu sinn búskap á
Laugarvatni árið
1964 en fluttu svo í
Kópavog árið 1965.
Árið 1967 fluttu þau
á Rauðalækinn og
hafa búið þar síðan.
Jón hóf nám í mál-
araiðn hjá Tryggva
Ólafssyni í Vest-
mannaeyjum árið
1953. Hann fékk
sveinspróf 1957 og
meistararéttindi árið 1960. Hann
varð félagi í Málarafélagi Reykja-
víkur árið 1965 en gekk síðan í
Málarameistarafélag Reykjavíkur
og var virkur þátttakandi í fé-
lagsstörfum. Ungur vann hann við
sjómennsku og tengd störf með-
fram húsamálun sem hann starf-
aði við mestan hluta ævi sinnar.
Síðustu tíu árin starfaði hann í
Umbúðamiðstöðinni.
Útför Jóns fer fram frá Foss-
vogskirkju í dag og hefst athöfnin
klukkan 15.
Mig langar til að minnast pabba
með nokkrum orðum. Um hann er
margt að segja þótt hann sjálfur hafi
ekki verið maður margra orða.
Hann var sterkur maður, jafnt lík-
amlega sem andlega, æðrulaus og
jarðbundinn og kristölluðust þessi
skapgerðareinkenni í veikindum
hans. Þegar í ljós kom fyrir rúmu ári
að hverju stefndi tók hann þeim
hörmungarfréttum með ótrúlegri ró.
Ég veit ekki hvað fór um huga hans
en stillingu sinni hélt hann fyrir okk-
ur sem ætíð höfðum getað treyst á
hann og reyndi að gera öllum þetta
eins léttbært og honum var frekast
unnt.
Pabbi minn var húsamálari og af
þeirri kynslóð sem upplifði tímana
tvenna í þeirri iðn. Hann kynntist
gamla handverkinu þar sem menn
þurftu að geta málað sannfærandi
marmaraáferð og viðarlíki og allt
var málað með olíublönduðum litum.
Þetta skilst mér að hafi átt vel við
hann því hann var vandvirkur og
lagði metnað sinn í að skila góðu
handverki. Hann var líka afar list-
hneigður og átti þann draum sem
ungur maður að verða listmálari.
Nokkrar myndir eru til eftir hann,
en bróðurparturinn af því sem hann
málaði fór undir hraun í Vestmanna-
eyjagosinu 1973. Það er skondið að
sjá að það myndefni sem hann valdi
sér og hafði unun af voru hús, því þó
svo að hann hafi síðar lagt fínlegu
penslana á hilluna málaði hann hús
mestan hluta ævinnar.
Pabbi hafði einnig yndi af ýmiss
konar tónlist og var karlakóratónlist
þar á meðal, en hann söng bæði með
karlakór í Vestmannaeyjum og síðar
Karlakór Reykjavíkur um tíma.
Hann var góður söngmaður en flík-
aði því lítið nema þegar hann
gleymdi sér og hélt að enginn heyrði
til.
Ég er viss um að allir þeir sem
hafa unnið með pabba geti vitnað um
dugnað hans og einurð í að láta
„verkið ganga“. Eitthvað sem hét
kaffitímar var oftast fimm mínútur
með svart kaffi úr brúsa, sitjandi á
tíu lítra málningarfötu og tíminn
notaður í að hugsa um hvernig best
væri að haga verkinu áfram. Til
marks um ósérhlífni hans notaði
hann síðustu krafta sína í að mála
íbúð yngsta sonar síns í desember
síðast- liðnum, þá orðinn fársjúkur
en fagmennskunni var ekki ábóta-
vant. Ég mun einnig seint gleyma
þrautseigju hans er hann fór
sparibúinn á kjörstað til að kjósa
þann stjórnmálaflokk sem hann
hafði ungur bundið trúss sitt við og
starfað fyrir. Þetta var daginn áður
en hann lést. Þá var allur hans kraft-
ur búinn, en farið á viljastyrknum
einum saman.
Eitt sinn er ég var lítill spurði mig
einhver hvað ég ætlaði að verða er
ég yrði stór og sagðist ég ætla að
verða feitur og fínn eins og pabbi.
Ég stóð við það og gott betur. Það er
þetta með að synir vilji líkjast feðr-
um sínum en þannig hagar til að í
dag er ég myndlistarmaður og syng
með Karlakór Reykjavíkur.
Pabbi var tilfinningaríkur þótt
hann léti það lítt í ljós og við deildum
sjaldan okkar innri málum en það er
mín bjargfasta vissa að ekkert hafi
skipt Jón Karlsson meira máli en
móðir okkar, Dagrún Helga, velferð
hennar, barna hans og barnabarna
og með því kveð ég pabba í dag með
söknuði en sáttur.
Karl Jóhann Jónsson.
Það má ekki vera betra. Þessi
fleygu orð fylgja gjarnan iðnaðar-
mönnum í starfi. Útlegging orðanna
er slík að verkið er fullkomið á því
stigi og jafnvægi má ekki raska. Ég
hef ósjaldan heyrt tengdaföður
minn, Jón Karlsson, nota þessi orð
og teljast þau hrós þeim sem fær.
Flókin lýsingarorð og skrúðmælgi
áttu illa við hann, einfaldleiki og
áherslur settu tóninn. Þegar við
kynntumst fyrir 18 árum fannst mér
ég vera býsna örugg með tvo pabba
upp á arminn. Er faðir minn lést,
þegar ég var 19 ára gömul, var svo
sjálfsagt að halla sér að Jóni – enda
svipaði persónuleikum þessara
tveggja manna mjög hvorum til ann-
ars. Ekki var anað út í óvissuna og
ákvarðanir ekki teknar nema öll rök
og aðstæður væru könnuð.
Oft mátti halda að hann væri ekki
að hlusta á það sem maður hafði að
segja, en í hljóði fór hann yfir hug-
leiðingar og tillögur og í rólegheitum
svaraði hann og leiðbeindi þótt það
tæki oft drjúga stund.
Þannig vildi hann gefa manni
tækifæri til að rýna í málin með
sjálfum sér og reyna að komast að
lausn mála án afgerandi íhlutunar.
Ég hef oft hitt fyrir fólk sem
þekkti Jón, persónulega og þó sér-
staklega í starfi á ýmsum vettvangi.
Lýsing þeirra er á einn veg; heið-
arleiki og virðing eru orðin sem
koma upp í hugann og við sem
þekkjum hann vitum vel við hvað er
átt.
Það er með virðingu og þökk sem
ég kveð tengdaföður minn og ég
leyfi mér að taka mér þessi orð í
munn um samveru okkar síðustu 18
árin: „Það má ekki vera betra.“
Rannveig H. Ásgeirsdóttir.
Afi var alltaf svo hress og góður
við okkur.
Þegar við horfðum saman á sjón-
varpið var afi snillingur með fjar-
stýringuna, var alltaf að skipta á
milli stöðva.
Hann var svo flottur í málning-
argallanum með derhúfu.
Hann var alltaf að taka myndir,
sérstaklega á ættarmótunum í
Hallstúni. Við munum vel eftir ferð-
inni með Herjólfi til Vestmannaeyja
í ágúst í fyrra. Þá vorkenndi afi okk-
ur öllum sem lágum í koju og vorum
sjóveik. Hann var alltaf að koma til
okkar og segja að það væri eiginlega
logn úti. Það var gaman að koma til
Vestmannaeyja þar sem afi var
fæddur og sjá hvar hann lék sér
þegar hann var á okkar aldri og
hann var glaður að vera með okkur
öllum.
Takk fyrir allt, afi,
Helga, Jón og Emilía.
Í dag kveð ég tengdaföður minn,
Jón Karlsson, með virðingu og þökk.
Erfiðri baráttu við illvígan sjúkdóm,
sem því miður var ljóst frá upphafi
að myndi tapast, er lokið. Í sorg okk-
ar er huggun okkar sú að nú sé þján-
ingu hans og þrautum lokið og dauð-
inn sé líkn og hvíldin tímabær.
Kraftar Jóns og æðruleysi í baráttu
hans við sjúkdóminn skilaði sigrum í
mörgum orrustum en eitt sinn skal
hver deyja og þótt enginn viti sitt
endadægur var Jóni ljóst að stundin
nálgaðist hratt síðustu dagana fyrir
andlátið. Hann hélt þó reisn sinni
fram til hins síðasta og tók því sem
að höndum bar af stillingu og yf-
irvegun.
Kynni okkar Jóns hófust fyrir um
17 árum þegar ég kynntist Unni
Völu, einkadóttur þeirra Dagrúnar
og Jóns. Elskuleg hjón tóku mér
opnum örmum. Jón var ekki maður
margra orða en strax varð mér ljóst
að þar fór maður sem var heill í orð-
um og athöfnum. Sýndarmennska
og tilgerð var honum ekki að skapi.
Aldrei bar skugga á samskipti okkar
og fyrir allt sem Jón var okkur og
börnum okkar vil ég þakka. Á hann
var ætíð hægt að treysta ef eitthvað
bjátaði á. Hann var einnig ætíð til
staðar ef á þurfti að halda.
Jón var fæddur og uppalinn í
Vestmannaeyjum og var ætíð stoltur
af uppruna sínum. Faðir hans var
formaður á báti og eins og þá tíðk-
aðist byrjuðu krakkar og unglingar
snemma að taka til hendinni. Svo
var um Jón og bræður hans einnig.
Jón stundaði sjósókn ungur að árum
og fór á nokkrar sumar- og vetr-
arvertíðir. Alltaf var stutt í sjóveik-
ina og var það sennilega megin-
ástæða þess að hann hætti alfarið á
sjónum. Í stað þess að stunda sjó-
mennsku lærði hann málaraiðn í
Vestmannaeyjum sem varð hans
ævistarf. Hann öðlaðist meistara-
réttindi í árslok 1960 og starfaði
óslitið að iðn sinni til ársins 1993. Þá
hóf hann störf í Umbúðamiðstöðinni,
fyrst við ýmis málarastörf en síðar
sinnti hann einnig ýmsum öðrum
störfum þar. Vann hann í Umbúða-
miðstöðinni fram á mitt ár 2002 þeg-
ar hinn illvígi sjúkdómur uppgötv-
aðist og hann varð að láta af störfum
sökum veikinda. Jón var vandvirkur
í störfum sínum og eftirsóttur verk-
maður. Rösklega var gengið til
verka, tímanum ekki sóað að óþörfu
og oft gafst ekki tími fyrir matar- né
kaffitíma þrátt fyrir að vinnudagur-
inn væri langur.
Jón var listhneigður og hefði get-
að orðið góður listmálari ef honum
hefði sýnst svo. Eftir hann og föður
hans liggja margar fallegar myndir
sem bera báðum vitni um mikla
hæfileika og vandvirkni þótt hvor-
ugur flíkaði þessum hæfileikum sín-
um. Því miður eyðilagðist mikið af
myndum þeirra í gosinu í Vest-
mannaeyjum en foreldrar Jóns
misstu hús sitt og stóran hluta af
eigum sínum í þeim hörmungum
sem gengu yfir Vestmannaeyjar árið
1973. Foreldrar Jóns áttu ekki aft-
urkvæmt til Eyja eftir gos. En upp-
runanum gleymdu hvorki þau né
synirnir. Síðastliðið haust hittust af-
komendur Karls og systkina hans á
ættarmóti í Vestmannaeyjum og
voru það dýrmætar stundir sem við
eigum nú í minningunni. Þótt Jón
væri þá orðinn fárveikur þá komst
hann út í Eyjar – annað kom ekki til
greina. Það eru dýrmætar minning-
ar sem börnin okkar geyma með sér
þegar þau komu á æskustöðvar afa
og heyrðu frásagnir hans frá æsku
og uppvexti þeirra bræðra og
frændfólks í Eyjum. Það var Jóni
dýrmætt að hitta frændfólk og vini á
JÓN
KARLSSON