Morgunblaðið - 29.07.2003, Blaðsíða 23

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 29. JÚLÍ 2003 23
Borgartúni 28, símar 520 7901/520 7900
www.ef.is
• Hagstætt verð
AÐ undanförnu hafa heyrst
raddir um að Íslendingar taki
sjálfir að sér varnir eigin lands og
stofni í því skyni
herlið sem sæi um
það hlutverk. Ýms-
ir hafa kvatt sér
hljóðs á þeim vett-
vangi og hefur þar
oft og tíðum mátt
sjá áhugaverðar
umfjallanir um málefni sem hing-
að til hefur frekar verið fjallað um
í hæðnistón en á málefnalegum
grundvelli. Fari svo að Íslend-
ingar stofni eigin her væru það
merk söguleg umskipti.
Þótt Íslandi sé tryggt ákveðið
öryggi með aðildinni að Atlants-
hafsbandalaginu er það nú
skammgóður vermir. Varnarleysið
þýðir það að óvinveitt ríki gæti
sett lið á land og látið það búa það
vel um sig að hjálparlið frá banda-
lagsþjóðum þyrfti að koma að
ströndum landsins grátt fyrir
járnum til að eiga möguleika á að
rétta Íslendingum hjálparhönd.
Þrátt fyrir göfuglyndi og góðan
vilja nágrannaþjóða myndu þær
samt hugsa sig um tvisvar áður en
þau sendu syni sína og dætur til
að frelsa þjóð sem hingað til hefur
lítið viljað leggja sjálf til þeirra
mála.
Þegar rætt er um ógnun við ör-
yggi Íslands kemur tvennt til
greina. Annars vegar hryðjuverka-
menn og hins vegar aðilar sem í
framtíðinni gætu orðið Íslandi
óvinveittir. Íslandi sem sjálfstæðu
ríki ber skylda til þess að standa
vörð um landamæri sín og verja
sig gagnvart hugsanlegri hættu.
Þótt árás hryðjuverkamanna á Ís-
land þyki ýmsum fjarstæðukennd
hugmynd er hún samt möguleiki
sem íslensk yfirvöld þurfa að
íhuga af fullri alvöru. Það má færa
rök fyrir því að hryðjuverkaárás á
Ísland myndi verða skilin í því
samhengi að þar sé verið að ráð-
ast á Evrópu sem heild. Með því
væri Evrópubúum gert ljóst að
enginn er óhultur, ekki einu sinni
ríki sem staðið hefur utan við ný-
lendubrölt síðustu alda og sjálft
hefur þurft að þola yfirráð annars
ríkis í margar aldir.
Til að mæta þessari ógn hafa
heyrst raddir þess eðlis að Íslend-
ingar komi sér upp eigin herliði til
að standa vörð um mikilvæg
mannvirki og sem hægt væri að
kalla til ef flugvöllum, höfnum og
hafskipaflota Íslendinga væri ógn-
að. Með samstarfi við Evrópuríki
og ef til vill Bandaríkjamenn líka
væri hægt að búa slíkt herlið
vopnum svo viðunandi væri.
Við uppbyggingu íslenskra land-
varna þarf að taka tillit til fjög-
urra þátta: Í fyrsta lagi efnahags-
legt bolmagn íslenska ríkisins til
að kaupa hergögn og viðhalda
þeim ásamt því að greiða fyrir
daglegan rekstur herliðsins. Svim-
andi háar upphæðir fara í kaup og
rekstur nútíma hergagna en slík
framkvæmd yrði íslenskum rík-
isbúskap afar erfiður baggi að
bera. Í öðru lagi umhverf-
isfræðilegar aðstæður á Íslandi
hvað varðar landafræði og veð-
urfar en hergögn og þjálfun her-
manna verður að taka mið af því.
Í þriðja lagi þá staðreynd að Ís-
land er of stórt land miðað við
fólksfjölda. Og í fjórða lagi að
landið er aðili að Atlantshafs-
bandalaginu og nýtur því góðs af
sameiginlegri hernaðargetu þeirra
ríkja sem eiga aðild að því. Fram
að þessu hafa Íslendingar ekki
viljað vopnast og standa þannig
vörð um öryggi lands og þjóðar og
því verið undarlegur félagi í hern-
aðarbandalagi þar sem hern-
aðargetan var sameiginlegt fram-
lag ríkjanna til öryggis hvers
annars.
Hlutverk og hernaðargeta ís-
lensks landvarnarliðs þarf því að
taka tillit til ofangreindra þátta.
Fari svo að á Íslandi verði stofn-
aður her er raunhæft að gera ráð
fyrir um 3.000 manna fastaher auk
heimavarnarliða með Svisslend-
inga sem fyrirmynd. Meginhlut-
verk slíks liðs væri þríþætt. Í
fyrsta lagi að verja Ísland fyrir
árás fjölmenns óvinaliðs þar til
liðsauki bærist. Í slíkri baráttu
ríður á að eiga frumkvæðið og
þarf því slíkur herafli að vera vel
þjálfaður, snar í snúningum og bú-
inn öflugum vopnabúnaði.
Í öðru lagi væri markmið slíks
liðs að verja mikilvæg mannvirki
fyrir hryðjuverkaárás. Í raun er
afar erfitt ef ekki ómögulegt að
koma alveg í veg fyrir hryðju-
verkaárásir. Ekki frekar en aðrar
þjóðir geta Íslendingar orðið full-
komlega öruggir fyrir slíkri árás
en með íslensku herliði væri kom-
inn til sögunnar heftandi aðili fyr-
ir ákveðnar tegundir hryðjuverka.
Í þriðja lagi yrði það markmið
íslensks landvarnarliðs, ásamt
hefðbundnum hjálparsveitum, að
vera til taks við björgun fólks
vegna náttúruhamfara og vegna
slysfara.
Þegar þessi grein er skrifuð
eiga íslenskir embættismenn enn í
viðræðum við fulltrúa Bandaríkja-
stjórnar um framtíð varnarliðsins
á Keflavíkurflugvelli. Fari svo að
Bandaríkjamenn dragi megnið af
herliði sínu aftur til Bandaríkj-
anna er Íslendingum vandi á
höndum. Ólíklegt er að aðrar
bandalagsþjóðir séu í stakk búnar
til að taka að sér hlutverk Banda-
ríkjamanna. Stofnun íslensks hers
væri umtalsvert skref í átt frá
hinu gamalgróna friðsemdarsam-
félagi sem margir Íslendingar
hafa verið stoltir af að tilheyra.
Samt sem áður hafa Íslendingar
átt fulltrúa í hermannastétt.
Áhugavert væri nú að heyra
þeirra álit á þessu málefni.
Hugleiðingar
um íslensk
landvarnarmál
Eftir Baldur A. Sigurvinsson
Höfundur er mannfræðingur.
NÚ, fyrst 52 árum eftir að varn-
arsamningurinn var gerður milli Ís-
lands og Bandaríkjanna á grundvelli
Norður-Atlantshafs-
bandalagins, eru ráð-
herrar og þingmenn
farnir að ræða um
varnar- og öryggis-
mál þjóðarinnar.
Þegar Bandaríkja-
menn virðast ætla að
gera alvöru úr að fara héðan gera
þessir menn sér fyrst grein fyrir að
veigamesti þáttur fullvalda ríkis, ör-
yggismálin, komi okkur í reynd við,
en sem kunnugt er hafa Íslendingar
treyst viðsemjanda sínum, Bandarík-
unum, fyrir öllum hernaðarlegum
varnaraðgerðum í meira en hálfa öld.
Áhugi Íslendinga á veru bandaríska
varnarliðsins hefur fyrst og síðast
grundvallast af fjárhagslegum ástæð-
um, og að skapa atvinnu fyrir þús-
undir Íslendinga hjá varnarliðinu og
næg verkefni fyrir verktakafélögin
við nýframkvæmdir, viðhalds- og
þjónustusamninga. Bandaríkin hafa
varið hundruðum milljarða til upp-
byggingar og reksturs varnarsvæð-
anna frá því varnarsamningurinn var
gerður. Augljóst er að heildareignir
Bandaríkjanna á Keflavíkurflugvelli
eru ekki í neinu samræmi við það gíf-
urlega fjármagn, sem þeir hafa greitt
til verktakafélaga, enda virtist ríkja
samkomulag um að verðleggja þessar
varnarliðsframkvæmdir á margfalt
hærra verði en gilti um almenna
verksamninga, þó efni og tæki nytu
tollfrelsis. Það voru því ekki varn-
armál þjóðarinnar sem viðkomandi
stjórnmálamenn og hagsmunaaðilar
hafa borið fyrir brjósti í gegnum árin,
heldur hinn gífurlegi fjárhagslegi
ávinningur af veru varnarliðsins.
Hermangarar nýttu sér til hins ýtr-
asta með tilstyrk íslenskra stjórn-
valda að blóðmjólka herinn og her-
stöðvarandstæðingar höfðu reyndar
áhrif á örlæti hersins.
Samkvæmt 7. gr.Varnarsamnings-
ins getur hvor ríkisstjórnin farið fram
á endurskoðun samningsins. Ef slík
málaleitun um endurskoðun leiðir
ekki til þess, að ríkisstjórnirnar verði
ásáttar innan 6 mánaða frá því mála-
leitunin var borin fram, getur hvor
ríkisstjórnin, hvenær sem er, sagt
upp samningnum og skal hann þá
falla úr gildi l2 mánuðum síðar. Við
þessi ákvæði samningsins verða
Bandaríkjamenn að standa, einhliða
ákvarðanir þeirra um brottflutning
hersins varða einnig sameiginlega
varnarhagsmuni þjóðanna innan
NATO.
Verði sú raunin að varnarliðið fari
verða Íslendingar að axla þá ábyrgð
sem fullvalda þjóð í fyrsta sinn að sjá
um sín öryggismál í samráði við önn-
ur NATO-ríki. Það verður ekki gert
án heimavarnarliðs, sem verður að fá
herþjálfun í samræmi við þau vopn og
varnaraðgerðir, sem herfræðingar
telja að okkur nýtist best við aðsteðj-
andi hættu vegna hryðjuverka. Sam-
eiginlegar og einstakar aðgerðir
þjóða til að takast á við hryðjuverk
munu þróast á næstu árum. Það er
oft spurt hvaða hættur geti steðjað að
okkur hér á Íslandi. Það er hægt að
nefna ýmsar hugsanlegar aðgerðir
hryðjuverkamanna, svo sem flugrán,
árásir á alþjóðlega fundi og heim-
sóknir þjóðhöfðinga, sem hryðju-
verkasamtök eru andstæð, samstarf
erlendra hryðjuverkamanna sem fá
greiddar háar upphæðir til illverka,
gegn íslenskum og erlendum aðilum
sem dvelja hér tímabundið. Þá geta
orðið hér til andspyrnuhreyfingar af
ýmsum toga, sem við sjáum ekki fyrir
og löggæslan ræður ekki við. Hryðju-
verk eiga engin landamæri, manns-
lífum er fórnað af algjöru miskunn-
arleysi, herlaus og friðelskandi þjóð
getur ekki frekar en hernaðarveldi
treyst á guðlega forsjá sér til varnar.
Hins vegar er ég sammála öllum
þeim sem telja að hvers konar mis-
rétti, menntunarskortur, hungur og
fátækt séu undirrót styrjaldarátaka
og hryðjuverka.Við kunnum að
standa frammi fyrir því að þurfa að
verja tugum milljarða til varnarmála
og reksturs Keflavíkurflugvallar í
stað 0-framlagsins hingað til og að
tímabundið atvinnuleysi Suðurnesja-
manna verði þeim þungt í skauti. Það
er dapurleg staðreynd að allir þeir
fjármunir, sem hafa orðið til á vell-
inum, vinnusvæði Suðurnesjamanna,
skuli ekki hafa orðið þar til frekari at-
vinnuuppbyggingar.
Varnar- og
öryggismál
Eftir Kristján Pétursson
Höfundur er fv. deildarstjóri.
NÝLEGA var greint frá því að
fjöldi sjúklinga sem bíða eftir plássi á
hjúkrunardeildum væri kominn yfir
500. Á þessum bið-
lista eru sjúklingar
sem hafa verið metn-
ir af fagaðilum og
taldir vera í bráðri
þörf fyrir slík pláss.
Þessi listi hefur stöð-
ugt verið að lengjast
á undanförnum árum. Sú spurning
hlýtur því að vakna hvaða tilgangi
þessi biðlisti eigi að þjóna. Er hann til
fyrir sjúklingana eða er hann hugs-
aður til að spara opinbert fjármagn.
Hjúkrunarsjúklingar
Þeir sjúklingar sem hér um ræðir
er fólk sem orðið hefur fyrir alvar-
legum sjúkdómum, heilablóðfalli,
hjarta- og lungnasjúkdómum,
krabbameini og fleiri slíkum. Þeir eru
flestir aldraðir og ófærir að sjá um
sig sjálfir og því algerlega upp á aðra
komnir um alla hjálp. Hjúkrun í
heimahúsum skapar því mikið álag á
umhverfið, aðstandendur og aðra. Oft
er hér um að ræða síðustu ævistundir
þessa fólks.
Í flestum menningarlöndum er það
talin sjálfsögð skylda þjóðfélagsins að
mæta þörfum þessara sjúklinga á við-
eigandi hátt. Réttur þeirra til þjón-
ustunnar er ótvíræður.
Margir sjúklingar veikjast brátt og
þurfa innlagnir á bráðadeildir. Á
Landspítala er talið að þar liggi að
jafnaði allt að 150 sjúklingar sem
hægt væri að flytja á hjúkrunar-
deildir væri þörfinni mætt.
Ríkissjóður og hjúkrunar-
sjúklingar
Tilgangur ríkisstjórnarinnar er lík-
lega sá að halda útgjöldum til heil-
brigðismála niðri. Legudagur á
hjúkrunardeildum kostar mun minna
en legudagur á deildum Landspítala.
Legudagur á hjúkrunaheimilinu Sól-
túni sem er eitt það fullkomnasta
sinnar tegundar kostar rúmlega 20
þúsund krónur. Kostnaður á legudag
á þeim deildum Landspítala sem
þessir sjúklingar liggja á er mun
meiri að meðaltali sem eðlilegt er.
Hlutverk þeirra er allt annað. Gróft
reiknað má því finna út að kostnaður
við þessa 150 hjúkrunarsjúklinga er
hundruðum milljóna króna meiri á
hverju ári en ef þeir væru vistaðir á
deildum sem hentuðu þörfum þeirra
mun betur.
Það er því ljóst að ríkissjóður tapar
miklu á að viðhalda þessu ástandi. Sú
niðurskurðar- og biðlistastefna sem
fylgt hefur verið undanfarinn áratug
hefur einfaldlega runnið sitt skeið.
Biðlistar eru heimska
Niðurstaðan er því ljós. Biðlistar á
þessu sviði eins og á öðrum sviðum
heilbrigðisþjónustunnar eru hrein
heimska.
Sennilega er ekki til í þjóðfélagi
okkar hagkvæmari fjárfesting en að
byggja hjúkrunarheimili sem geta
fullnægt þörfinni. Með því móti væri
hægt að sinna hverjum hjúkr-
unarsjúklingi á hagkvæmasta hátt og
með því myndi jafnframt rýmkast á
Landspítala þannig að möguleiki
væri á að tæma biðlista þeirrar stofn-
unar sem einnig myndi spara stórar
fjárhæðir. Það þyrfti ekki nema brot
af kostnaði við ein jarðgöng til að
leysa málið.
Tölum ekki um mannúðarþáttinn.
Hvað segir heilbrigðisráðherra?
Hver er tilgangur
biðlista hjúkr-
unarsjúklinga?
Eftir Ólaf Örn Arnarson
Höfundur er læknir.
EINHVERN veginn hafa nýleg kraftaverk á Ís-
landi alveg farið fram hjá mér þótt ég reyni að
fylgjast með fréttum og hvað sé að gerast á Íslandi.
Til þess hef ég Netið góða og get þar
lesið blöðin og hlustað á fréttir í sjón-
varpi og hljóðvarpi.
En það var þetta með kraftaverkin.
Ég fór í stutta heimsókn til Namibíu
um daginn að beiðni gamalla vinnu-
félaga hjá flugmálastjórn Namibíu og
mikið var ánægjulegt að koma aftur
til Namibíu eftir þriggja ára fjarveru. Mér tókst
meira að segja að sækja messu á sunnudagsmorgni í
Katutura, hinu gamla svertingjahverfi Windhoek,
höfuðborgar Namibíu.
Nú mætti ætla að ég væri mikill trúmaður þar
sem ég nýtti takmarkaðan tíma í Afríku til þess að
fara í messu, en ég verð víst að játa að svo er ekki.
Það er hins vegar mikil og ógleymanleg upplifun að
fara í messu meðal hinna svörtu íbúa í Namibíu. Þar
er sko engin lognmolla og enginn kemur ósnortinn
frá slíkri samkomu. Þar verða ekki einungis einstök
kraftaverk, heldur ske þau í „lange baner“ í hverri
messu. Þetta eru líka sérstaklega kristin krafta-
verk, ekki kraftaverk múslima, búddatrúarmanna
eða hindú.
Namibía er nefnilega kristið land, hreinkristið að
mati okkar sem játum lúterskan sið. Um miðja 19.
öld komu finnskir og síðar þýskir trúboðar, lút-
erskir að sjálfsögðu, og sneru svörtum íbúum Nam-
ibíu til lútersks rétttrúnaðar og síðan hafa Namibíu-
menn ekki kvikað frá hinni einu og sönnu kenningu.
Talið er að um 85% íbúa Namibíu aðhyllist lút-
erskan sið, innan við 3% séu kaþólsk og aðrir séu
annarrar trúar.
Fyrir nokkrum mánuðum var allmikil umræða á
Íslandi um kraftaverkamann frá Nígeríu, ef ég man
rétt, sem kom til Íslands og gerði undur mikil og
stórmerki. Af umræðunni mátti ráða (fyrir þann
sem hefur aðeins Netið og fréttirnar þar til þess að
styðjast við) að hér væri um að ræða þvílíkan snill-
ing að brátt væri hægt að leggja niður sjúkrahúsin
og læknar yrðu óþarfir. Hvílík blessun þetta yrði
fyrir íslenska skattgreiðendur.
Það hvarflar nú samt einhvern veginn að mér, að
ef til vill sé málið ekki svona einfalt. Getur einhver
kraftaverkamaður frá Nígeríu leyst, þótt ekki sé
nema að hluta, heilbrigðisvandamálin á Íslandi?
Getum við sem sannkristin þjóð, sem játar lúterskan
sið, treyst því að kraftaverka-maðurinn frá Nígeríu
sé réttrar trúar? Stór hluti íbúa Nígeríu trúir á Al-
lah, játar islamska trú, þá trú sem Múhammeð boð-
aði. Er það kannski Allah, sem er að gera krafta-
verk á Íslandi gegnum kraftaverkamann frá
Nígeríu, en ekki Jahve eða Jesú?
Í Namibíu ske kraftaverk, eins og ég sagði áðan, í
„lange baner“ á hverjum sunnudegi í messum
„sannkristinna“ lúterstrúarmanna. Mikil og góð
samskipti hafa alla tíð verið milli Íslendinga og
Namibíumanna. Aðstoð og þróunarhjálp hefur hing-
að til verið að mestu í aðra áttina, frá Íslandi til
Namibíu, en hvernig getur Namibía hjálpað okkur?
Hvernig væri að fá kraftaverkamenn frá Namibíu
til þess að spreyta sig á Íslandi, þótt ekki væri
nema til samanburðar við kraftaverkamenn frá öðr-
um löndum?
Það var þetta með kraftaverkin
Eftir Grétar H. Óskarsson
Höfundur er flugvélaverkfræðingur í Kosovo og
f.v. flugmálastjóri Namibíu.