Morgunblaðið - 09.08.2003, Page 22

HEILSA
22 LAUGARDAGUR 9. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
BERJALÖND eru löngu farin að
blána og eins og komið hefur fram í
fréttum gefa þau vel af sér í ár enda
sumarið verið hlýtt og gott. Nú ætti
því að vera rétti tíminn til þess að
skella sér í berjamó, ennþá er bjart
og hlýtt og næturfrost ekki farið að
leika berin grátt. Af þeim berjum
sem vaxa villt í íslenskri náttúru eru
bláber og krækiber vinsælust að
ógleymdum aðalbláberjum en einnig
eru hrútaberin nýtt þótt mörgum
þyki bragðið eilítið súrt.
Bláber ríkust af C-vítamíni
Ber eru herramannsmatur en þau
eru líka meinholl og stútfull af vít-
amínum, meðal annars C vítamíni,
kalki og kalíumi. Bláber eru sér-
staklega auðug af C-vítamíni, inni-
halda um það bil þrisvar sinnum
meira af því en krækiber og aðal-
bláber. Bláber og aðalbláber inni-
halda einnig B-vítamínið fólasín sem
er meðal annars talið minnka líkur á
skaða í miðtaugakerfi fósturs og því
hefur konum á barnseignaraldri
verið ráðlagt að taka þetta bætiefni.
Krækiber innihalda hins vegar járn
og eru því fyrirtaksfæða fyrir blóð-
litla.
Aðalbláber bæta nætursjón
Ber og berjalyng hafa ýmsa góða
eiginleika sem menn hafa nýtt sér í
gegnum aldirnar. Lauf aðalblá-
berjalyngsins þykir til dæmis ágætt
telauf en berin sjálf hafa þótt duga
vel gegn ýmsum sjónkvillum og hafa
rannsóknir bent til þess að þau geti
bætt nætursjón, að minnsta kosti
tímabundið. Þeir sem neyta aðalblá-
berja geta því stytt þann tíma sem
það tekur augun að venjast myrkri
og eins verða augun fljótari að jafna
sig eftir að hafa orðið fyrir skerandi
birtu. Þeir sem fara gjarnan um
jarðgöng á ferðum sínum ættu því
að prófa aðalbláberin.
Þessi bragðgóðu ber eru því mið-
ur ekki innan seilingar fyrir alla
landsmenn þar sem sjaldgjæft er að
menn finni þau á sunnanverðu land-
inu. Fyrir norðan eru þau algengari
og vex lyngið helst í skógum, mó-
lendi og lautum, ekki síst á snjó-
þungum stöðum. Berin eru auð-
greinanleg frá bláberjum þar sem
þau eru mun dekkri, allt að því svört
á lit, og innvolsið dökkrautt. Þótt
lækningarmáttur og almenn holl-
usta séu mikilvægir kostir er ljúf-
fengt berjabragðið þó sjálfsagt það
sem vekur hrifningu flestra á villt-
um berjum. Mörgum finnst ekkert
jafnast á við að týna berin beint upp
í sig af ilmandi lynginu. Öðrum
finnst þau best nýtýnd með sykri og
þeyttum rjóma eða með hrærðu
skyri. En berin er hægt að nýta á
margan hátt í matreiðslu, svo sem í
kökur, sultur, saft og til ísgerðar
svo eitthvað sé nefnt.
Áður en berin eru notuð er rétt
að skola þau og týna burt rusl en
passa jafnframt að þau merjist ekki.
Berin þola frystingu vel en þau
skulu vera þurr þegar þau fara í
frystinn og nauðsynlegt er að nota
ílát sem ver þau fyrir hnjaski því
annars geta þau skemmst. Mjólk-
urfernur eru góður og umhverfis-
vænn kostur en passa verður upp á
að þrífa þær vandlega og þurrka
fyrir notkun.
Nú blánar
yfir berjamó
1 kíló bláber, hreinsuð
1 kíló sykurmolar
4 dl vatn
Berin eru sett í stóran pott
og hituð hægt að suðu. Þau
eru látin malla í 20 mínútur
og hrært í þeim af og til. At-
hugið að ekki skal setja lok á
pottinn. Þegar berin eru rétt
orðin meyr er potturinn tek-
inn af hitanum. Gætið þess að
sjóða berin ekki í mauk. Syk-
urmolarnir eru leystir upp í
vatninu yfir lágum hita í
þykkbotna potti. Blandan er
hituð hægt að suðu en þegar
hún er farin að sjóða má ekki
hræra í henni heldur er beðið
þar til áferðin verður gullin
og karamellukennd. Þá er
blöndunni hellt yfir berin.
Sykurinn og berin eru hrærð
saman yfir lágum hita í 8 til
10 mínútur. Þá ætti sultan að
vera tilbúin. Hún er sett í
tandurhreinar krukkur og
kæld áður en krukkurnar eru
innsiglaðar.
(Heimild: Larousse, Prat-
ique)
Frönsk blá-
berjasulta með
karamellukeim
NEYTENDUR
AÐSÓKN í Kringluna jókst um
5,2% í júlímánuði miðað við sama
tíma í fyrra að því er fram kemur í
fréttatilkynningu.
Þar kemur einnig fram að aukn-
ingin hafi orðið þrátt fyrir mjög
gott veður í mánuðinum sem alla
jafna hefur neikvæð áhrif á að-
sókn.
Útsölum í Kringlunni er nú lokið
og nýjar vörur komnar í flestar
verslanir.
Á morgun tekur vetraraf-
greiðslutími Kringlunnar gildi en
hann er eftirfarandi:
Mán. – mið. 10.00 til 18.30
Fimmtudaga 10.00 til 21.00
Föstudaga 10.00 til 19.00
Laugardaga 10.00 til 18.00
Sunnudaga 13:00-17:00
Veitingastaðir og kvikmyndahús
eru opin lengur.
Breyttur opnunartími
Aukin aðsókn í Kringluna
Krækiber eru lítil og harðger og algengust í mólendi.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
SAMKVÆMT niðurstöðum nýrrar
rannsóknar sem birtist í nýjasta
hefti breska læknaritsins Lancet
eiga konur frekar hættu á að fá
brjóstakrabbamein séu þær á
hormónameðferð á breytinga-
skeiði. Niðurstöðurnar styðja
fyrri grunsemdir um tengsl milli
samsettrar hormónameðferðar og
krabbameins í brjóstum. Rann-
sóknin er sú viðamesta sem gerð
hefur verið á fyrrnefndum
tengslum og tók hún til meira en
milljón kvenna á aldrinum 50 til
64 ára. Fylgst var með þátttak-
endum rannsóknarinnar á ár-
unum 1996–2001 og hafði um
helmingur þeirra tekið hormóna
vegna einkenna á breytingaskeiði.
Niðurstöðurnar sýndu að á síðasta
áratug hefur slík hormónameð-
ferð orðið þess valdandi að 20.000
breskar konur hafa fengið
brjóstakrabbamein. Vísindamenn-
irnir telja að 15.000 þeirra tilfella
megi rekja til samsettrar horm-
ónameðferðar. Þannig er ferfalt
meiri hætta á að fá krabbamein í
brjóst vegna samsettrar horm-
ónameðferðar en meðferðar þar
sem einungis er notast við prog-
esteron.
Samsett hormónameðferð er
ætluð konum sem hafa ekki farið í
legnám og samanstendur af
östrogeni og progesteroni en hafi
leg verið fjarlægt þurfa konur
ekki progesteron og er þá ein-
göngu gefið östrogen. Valerie
Beral, vísindamaðurinn sem stýrði
rannsókninni, starfar við faralds-
fræðirannsóknir á bresku krabba-
meinsrannsóknastöðinni. Hún
segir að sé konum sem ekki hafa
farið í legnám eingöngu gefið
östrogen á breytingaskeiði sé auk-
in hætta á krabbameini í legi. Þær
þurfi því að vega og meta hættuna
sem stafar af samsettri hormóna-
meðferð annars vegar og
östrogenmeðferð hins vegar.
„Það er hins vegar engan veg-
inn einfalt að bera þetta tvennt
saman og því getur verið að konur
vilji ræða þá valkosti sem þær
hafa við lækninn sinn,“ sagði
Beral í viðtali við Lancet.
Meðal þess sem rannsóknin
leiddi í ljós er að líkur á brjósta-
krabbameini aukast í réttu hlut-
falli við þann tíma sem hormóna-
meðferð hefur varað en svo
dregur aftur úr hættunni nokkr-
um árum eftir að meðferð er hætt.
Hormónameðferð eykur
líkur á brjóstakrabba
París. AFP.
Morgunblaðið/Ásdís
Hormónameðferð eykur líkur á brjóstakrabbameini.
FÆSTIR hafa gaman af því
að fá fólk upp á móti sér og
flestir vilja hafa ánægjuleg
samskipti við fólkið í kring-
um sig. Að vera góður í
mannlegum samskiptum er
góður kostur. Líklega eig-
um við misauðvelt með sam-
skipti við annað fólk en það
er öruggt að allir geta bætt
samskipti sín við aðra.
Ágreiningur milli manna
verður oft þegar fólk gleym-
ir að setja sig í spor annarra
og einblínir á málin frá eig-
in sjónarhóli. Lykillinn að
bættum samskiptum er að
reyna að skilja aðra betur í
stað þess að vilja fyrst og
fremst að fólk skilji mann sjálfan. Það er kjarni málsins. Mikilvægt er að
hlusta vel á aðra þegar þeir eru að tala og leyfa þeim að ljúka máli sínu áður
en við byrjum sjálf. Með öðrum orðum: Hættum að grípa fram í. Góður hlust-
andi hlustar á alla hugsun viðmælandans í stað þess að bíða í óþreyju eftir
tækifæri til að svara. Við tölum oft við aðra eins og við séum að taka þátt í
keppni þar sem mestu máli skiptir að byrja að tala eins fljótt og hægt er eftir
að viðmælandi okkar hefur sleppt orðinu. Veitið þessu athygli næst þegar þið
sitjið á kaffihúsi eða annars staðar þar sem fólk situr á spjalli.
Hrós og hvatning
Til að bæta samskipti okkar enn frekar er mikilvægt að kunna að hrósa
öðrum og hvetja þá áfram. Hrós og hvatning eru mjög uppbyggjandi fyrir
samskipti og með því drögum við úr afbrýðisemi og öfund sem brjóta niður og
eyðileggja. Við þekkjum það öll hversu mikilvægt það er að fá hrós og hvatn-
ingu frá þeim sem við tökum mark á. Yfirmenn á vinnustöðum ættu að vera
ósparir á að hrósa starfsmönnum sínum því það skilar sér í ánægðari starfs-
manni sem er reiðubúinn að leggja enn meira á sig en áður. Foreldrar ættu
einnig að vera duglegir að hrósa börnum sínum og hvetja þau áfram því þann-
ig styrkja þau sjálfsmynd þeirra. Vinir geta einnig gefið hver öðrum mikið
með hrósi.
Það er engin ástæða til þess að spara hrósin og hvatninguna. Innantómt
hrós sem ekki á við rök að styðjast er að sjálfsögðu gagnslaust en það tapar
enginn á því að hrósa þeim sem á það skilið. Til þess að fólki líði vel í návist
okkar ættum við að reyna eins og við getum að skilja og hvetja aðra í kringum
okkur og þá verða samskipti okkar við aðra ánægjulegri.
Dóra Guðrún Guðmundsdóttir,
verkefnisstjóri Geðræktar.
Frá Landlæknisembættinu.
7. geðorð: Reyndu
að skilja og hvetja
aðra í kringum þig
Til þess að fólki líði vel í návist okkar
ættum við að reyna að skilja og hvetja
aðra í kringum okkur.
AÐ SÖGN Reynis Tómasar
Geirssonar, yfirlæknis og pró-
fessors á kvennadeild Land-
spítala – háskólasjúkrahúss,
eru niðurstöður bresku rann-
sóknarinnar svipaðar tölum
sem hafa verið þekktar und-
anfarin fimm ár. Þær niður-
stöður hafi leitt til þess að bæði
kvensjúkdóma- og heimilis-
læknar hafi á liðnum árum síð-
ur mælt með því að konur taki
hormónalyf. „Þetta gefur okk-
ur læknum tilefni til þess að
draga frekar úr því að konur
noti hormónameðferð nema
þær þurfi virkilega á því að
halda og stytta þann tíma sem
þær nota lyfin.“ Þannig segir
Reynir Tómas hormónalyf
geta hjálpað konum við að
komast yfir erfiðan tíma þegar
einkenni tíðahvarfa eru sem
mest en bendir jafnframt á að
konur með væg einkenni ættu
jafnvel ekki að velja horm-
ónameðferð. „Það er nauðsyn-
legt að hver kona ræði málið út
frá sínum eigin persónulegu
forsendum við sinn lækni því
ástæður hverrar konu fyrir
hormónameðferð geta verið af-
ar mismunandi.“ Hann segir
enn fremur mikilvægt að notk-
un hormónalyfja sé reglulega
endurskoðuð hjá hverri konu
með tilliti til þess hvernig líðan
hennar er og hvernig lífsgæðin
batna með lyfjatökunni. „Þessi
nýja rannsókn ýtir undir að
farið sé varlega í að ávísa lyfj-
unum og að konur séu meðvit-
aðar um það að taki þær horm-
ónalyf sé frá 30–70% meiri
hætta á brjóstakrabbameini en
ella, allt eftir því hvaða lyf eru
notuð og hvað þau eru notuð í
langan tíma. Þá skiptir líka
máli að ef konan hættir að taka
lyfin minnkar áhættan á ný,
hún er mest meðan lyfin eru
tekin,“ segir Reynir Tómas.
Meðal einkenna tíðahvarfa eru
hita- og svitakóf, þurrkur í leg-
göngum og óþægindi í þvag-
blöðru en þau síðastnefndu má
ráða við með því að gefa horm-
ón inn í leggöngin með kremi
eða stílum. Aðspurður segir
Reynir Tómas erfitt að benda
á aðrar lausnir á einkennum
tíðahvarfa en hormónameðferð
því aðrar vel virkar meðferðir
séu ekki þekktar. Reynir segir
rannsóknina sýna að á tíu ára
tímabili fái 40 konur af 1000
brjóstakrabbamein ef þær
taka ekki hormónalyf við ein-
kennum tíðahvarfa en 59 séu
þær á samsettri hormóna-
meðferð og heldur færri ef þær
taka eingöngu östrogen.
Hér á Íslandi fá um 160 kon-
ur á ári brjóstakrabbamein.
Ástæða til
að draga úr
hormóna-
meðferð
Heilsan í brennidepli