Morgunblaðið - 28.09.2003, Blaðsíða 30

SKOÐUN
30 SUNNUDAGUR 28. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
MERKILEGT er að rúmum
mánuði eftir glæsilegustu menning-
arnótt í Reykjavík fyrr og síðar segi
helsti listapenni
Morgunblaðsins að
borgin sé ,,með allt
niður um sig“ í
menningarmálum.
Borg sem sannar á
einum degi að hún
hefur aldrei verið
kröftugri og skartar ótrúlegum fjöl-
breytileika. Grein Bergþóru Jóns-
dóttur, síðasta sunnudag, sýnir að
jafnvel hin mikla bókmenntahátíð
fyrir fáum dögum nægir ekki til að
fá hana til að hika við að halda fram
að Reykjavíkurborg ,,virðist ekki
geta komist hjá kringumstæðum án
þess að sverta ímynd sína, svo list-
hneigðum borgurum, að ekki sé tal-
að um listamönnum, þyki nóg um“.
Formaður menningarmála-
nefndar þiggur boð í þennan dans.
Yfirlýst stefna, verkin tala
Ég er sammála Bergþóru um að
stefnuplögg hneigist til fagurgala.
Þess vegna skrifaði ég í inngangi að
menningarskýrslu Reykjavík-
urborgar, sem kom út í sumar:
,,Hvar sem borið er niður hefur
skráð menningarstefna opinberra
aðilja tilhneigingu til að vera sam-
safn fallegra hugsana um listir og
hlutverk þeirra í lífinu. Og svo um
það að ríki eða borg vilji styðja við
þá miklu fegurð.
Ég held að nú sé sá tími kominn
að við þurfum ekki að taka fram það
sem er sjálfsagt. Menningarlíf í víð-
um skilningi er hluti af samfélags-
stefnu ábyrgra stjórnmálaafla. Þess
vegna er menningarstefna Reykja-
víkurborgar ekki spurning um yf-
irlýstan vilja lengur, heldur spurn-
ing um framkvæmd.“
Hver er framkvæmdin?
Frá því að núverandi stjórn
Reykjavíkurborgar tók við völdum
fyrir rúmu ári hefur þetta gerst:
Höfuðborgarstofa sett á laggir, sem
hefur það verkefni að skipuleggja
stórviðburði, m.a. á menningarsviði,
markaðssetja menningu og listir á
vegum borgarinnar, efla tengsl og
koma á framfæri. Hún starfar náið
með menningarmálanefnd. Á einu
ári hefur Reykjavíkurborg gert
samninga um, fest í sessi eða komið
á nýmælum eins og þessum: árleg
Listahátíð; samningur verði gerður
um reglulega bókmenntahátíð (með
ríkulegum stuðningi í ár); Gay
Pride formfest; langtímasamningur
um Airwaves-hátíðina; Samtíma-
listasafn; endurreisn Musica Nova –
Nýsköpunarsjóðs tónlistar;
,,Loftbrú Reykjavík“ fyrir alþjóðleg
tengsl tónlistarmanna. Þá er ein-
hugur um þá stefnu að fjölga lang-
tíma samstarfssamningum við lista-
menn og hópa í borginni – og mun
þess sjá stað á næstu vikum.
Öll þessi verkefni eiga það sam-
eiginlegt að borgin beitir afli til
samstarfs með ólíkjum aðiljum til
að efla menningarlíf.
Hver er hugsunin?
Hugsunin í öllum þessum verk-
efnum er að framkvæmd menning-
arstefnu eigi að lagast að heild-
arstefnu um lífsgæði og samfélag.
Þátttöku. Þess vegna er menning-
arstefna okkar ekki aðeins sýnileg í
glæsilegum menningarstofunum
borgarinnar eða í ,,styrkjum“ til
listamanna. Heldur út um allt, til
dæmis innan veggja skóla, þar sem
er auðugt menningarlíf eins og kom
fram í nýlegri samantekt fyrir
menningarmálanefnd, og á kynn-
ingarhátíð um menningarframboð í
skólum í samvinnu við Fræðslu-
miðstöð fyrir fáum vikum. Þá birtist
hún í samskiptum við listamenn,
stofnanir, fyrirtæki, áhugafólk – og
allan almenning – eins og sást á
Grafarvogsdeginum fyrir skömmu.
Og já, líka í því nýmæli að halda op-
inn fund menningarmálanefndar
um stefnu Listasafnsins og leita eft-
ir ólíkum viðhorfum þar um.
Samskipti – ekki bara styrkir
Um stefnuna nota ég orðið ,,sam-
skipti“, ekki ,,styrki“. Í staðinn fyrir
að láta nægja takmörkuð fjár-
framlög sem alltaf má deila um, á
hið opinbera að stuðla að því með
fjármagni og atgervi að laða saman
ólíka aðilja í borgarsamfélaginu til
að efla fjölbreytt menningarlíf.
Ekki bara í borgarsamfélaginu, líka
á alþjóðlegum vettvangi. Það er ný-
mæli sem núverandi nefnd setti
strax í menningarstefnu borg-
arinnar og staðfestir með t.d. þátt-
töku í ,,Loftbrú Reykjavík“ til að
flytja út framsækna tónlist.
Samkvæmt þessu lít ég ekki á
,,menningarstefnu“ borgarinnar
sem styrkjastefnu. Menning er
hluti af lífsgæðum. Hún er hluti af
atvinnustefnu, því störf sem tengj-
ast menningarlífi eru skemmtileg
og hvetjandi fyrir fólk, skapa tæki-
færi og jafnvel gróðavon. Menning-
arlíf er grundvöllur fyrir aðra at-
vinnuvegi, svo sem ferðamennsku,
sem er einn stærsti atvinnuvegur á
Íslandi. Og svo er þetta spurning
um sjálfsmynd borgar og fólks sem
hana byggir, fólks sem vill skapa.
Þannig verður til öflug umgjörð
sem stenst tímans tönn og lifir dæg-
urstjórnmál. Óháð duttlungum
stjórnmála.
Eigum við að vera svo hátíðleg að
kalla þetta nýja hugsun á nýrri öld?
Stjórnmálamenn hafa komið á
ljótu kerfi ,,skaffara“ og ,,þræla“.
Þeir eru skaffararnir, sem baða sig í
,,velvilja“ með skattfé almennings,
og þrælarnir eru listamenn sem
knékrjúpa fyrir því ,,opinbera“ og
væla út þúsundkalla. Stjórn-
málamenn okkar hafa tvær aðferðir
til að ljúga upp á sig ,,menningar-
legum velvilja“. Annars vegar
brauðmolakerfi þar sem sveltandi
listamannalýðurinn hrúgast að fót-
um þeirra (við fjárlagagerð og
styrkjaúthlutanir) og hins vegar
,,steinsteypureisn“ sem felst í
reglubundnum húsbyggingum sem
þeir vígja án þess að vista til rekst-
urs af nokkru viti.
Hugsjónaskuldir
Við eigum að viðurkenna að op-
inbert fé er takmarkað, og staðfesta
að það nýtist best í samskiptum og
samstarfi. Á móti verða listamenn
og menningarfélög að axla ábyrgð á
fjármögnun líka, sýna fram á
rekstrarvitund og fagmennsku.
Andstæðu þess sjáum við í glóru-
lausri ,,hugsjónamennsku“ (oft köll-
uð ,,metnaður“) sem felst í að keyra
sig í kaf til að hið opinbera geti ekki
annað en komið til bjargar af ,,sið-
ferðislegum“ ástæðum. Og ef yf-
irvöld hika og spyrja gagnrýnið er
það birtingarform þess sem Berg-
þóra Jónsdóttir kallar ,,vandræða-
mál“. Það er ekki stefnufesta að
hlaupa eftir þeim sem væla hæst.
Þetta segi ég ekki af óvirðingu við
,,metnað og husjónir“ heldur af
virðingu við þá sem standa sig í hví-
vetna.
Menningin er ekki
undanþegin ábyrgð
Það fer ekki framhjá mér sem
formanni menningarmálanefndar
hve rekstrarlega meðvitaðir og fag-
legir stjórnendur borgarstofnana
okkar eru í samanburði við suma þá
sem lifa sjálfstæðu lífi utan leið-
indakerfis eins og áætlunargerðar,
eftirlits stjórnar, eigin fjármögn-
unar – svo ekki sé talað um kröfuna
um að halda sig innan fjárhags-
ramma. Í þessu efni er hið opinbera
langt á undan mörgum sjálfstætt
starfandi lista- og menningarhópum
sem verða að laga sig að breyttum
ábyrgðarkröfum. Margir hafa þó
gert það, og um það góð dæmi sem
leiða til skapandi samstarfs. Það er
samt skiljanlegt að margir leiki
ennþá eftir ,,skaffara“- og ,,þræla“-
leikreglunum; þær felast í því að
þrællinn hættir ekki að sífra fyrr en
skaffarinn gefst upp og gaukar að
honum mola til að þrællinn haldi lífi
– og geti haldið áfram að vola. Trúið
mér: Þessu vil ég breyta.
Borgin getur verið stolt af fram-
lagi sínu til menningarmála. Sjáið
Listasafnið í Hafnarhúsinu og
Borgarbókasafnið við hliðina – hví-
lík menningarmiðstöð! Lífið í
Gerðubergi. ,,Safn“ á Laugavegi.
Sumarstarf ,,skapandi ungmenna“
hjá Hinu húsinu. Nýja bókasafnið í
Árbæ er að koma. Margt er frábær-
lega gert í Reykjavík, með og án
stuðnings opinberra aðilja. En les-
endum til glöggvunar langar mig að
birta nokkrar lykiltölur um hvað
hlutirnir kosta.
Bein framlög borgarinnar til
menningarmála eru um 1.100 millj-
ónir á ári. (Líklega má tvöfalda þá
upphæð þegar allt er talið, en
menningarmálanefnd lætur nú
vinna úttekt á því.)
Borgarleikhús (LR) fær nær 1⁄5 af
framlögum til menningarmála. Ef
kæmi nú aukafjárveiting til LR um
50 milljónir króna á ári, jafngilti
hún ÖLLUM almennum styrkjum
menningarmálanefndar til list-
starfsemi í borginni (þar með taldir
sjálfstæðu leikhóparnir, tónlist-
arhóparnir, dansflokkarnir, mynd-
listargalleríin … o.s.frv.).
Listasafn Reykjavíkur (Kjarvals-
staðir, Hafnarhúsið, Ásmundarsafn,
útilistaverkin) kostar nær helmingi
minna en Leikfélag Reykjavíkur.
Það væri mjög gaman að vera
góður við LR sem rekur fínt leikhús
sem sómi er að. En eru allir sam-
mála um að 50 milljónum króna
aukalega í menningarmál væri
BEST varið í aukningu þar, en ekki
til tvöföldunar á almennum styrkj-
um til lista og menningar? Það eru
svona leiðindaspurningar sem fýlu-
poki eins og formaður menningar-
málanefndar verður að spyrja.
Og fleiri leiðinlegar
spurningar
Með því að leggja niður Gerðu-
berg í Breiðholti mætti setja 50
milljónir króna í ,,eitthvað annað“,
svo sem einn tíunda af því að end-
urbyggja Austurbæjarbíó – og er þá
eftir að finna fé til að reka það. En
væri það skynsamlegra en byggja
nýja menningarmiðstöð í Grafar-
vogi í samstarfi við alla þá góðu að-
ilja sem þrá að þjóna 20 þúsund
manna byggð?
Og vegna þess að Bergþóra Jóns-
dóttir fór hamförum um tónlistar-
skólana í borginni og meinta aðför
að þeim (sjá svar mitt í Mbl.
fimmtudag) langar mig að benda á –
í fullri vinsemd –samanburðartölur
um þá. Tónlistarskólarnir í borginni
fá 550 milljónir króna á ári. Þeir
þjóna 2.650 reykvískum nemendum.
Þeir fá hærri opinber framlög á ári
en Sinfóníuhljómsveit Íslands Í
HEILD. (Frá ríki, borg og öðrum.)
Tökum annað dæmi: Tónlistarskól-
arnir í borginni fá hærri framlög frá
Reykjavíkurborg en samtals:
Listahátíð, Borgarleikhús, Lista-
safn Reykjavíkur og Árbæjarsafn.
Þeir fá ellefu sinnum hærri framlög
á ári en allir almennir styrkir til
lista og menningar frá menningar-
málanefnd. Væru framlög til tón-
listarskóla á fjárhagsáætlun menn-
ingarmála borgarinnar væru þau
nær tvöfalt stærri liður en sá næsti.
Leiðindaspurning: Eru þetta rétt
hlutföll?
Takið eftir: Þessar tölur eru ekki
raktar til að ala á öfund eða búa til
,,annaðhvort þú eða ég …“ kring-
umstæður sem öllum leiðast. Síður
en svo. Aðeins til sýna að stakir
grátmúrar listanna eru EKKI
menningarlandslag borgarinnar í
heild!
Ég tek tónlistarnámið sem dæmi,
ekki bara af því að Bergþóra Jóns-
dóttir kýs að geta þess, heldur
vegna þess að það sannar einkar vel
að há framlög tryggja ekki endilega
rétta útkomu. Ég tel einboðið að öll
tónlistarkennsla í borginni fari
gegnum markvissa endurskoðun
sem þarf að tryggja öllum grunn-
skólabörnum grundvallar tónlistar-
uppeldi, öflugt grasrótarlíf í tónlist
sem gefur sem flestum börnum
möguleika til tónlistariðkunar sér
til ánægju, og markvissa notkun
fjár til þeirra sem við viljum að njóti
þess besta. Að þessu er reyndar
unnið núna á vegum fræðsluráðs og
von til þess að við getum tekið
ákveðin skref í þessa átt fljótt. Hér
er dæmi um menningarstefnu í mót-
un, en ekki hlaup eftir þeim sem
hæst lætur.
Samræðan
Þegar auglýstir eru styrkir til
menningarmála er reglan sú að sótt
er um 90% meira fé en úthlutað er.
Það er ljóst að við þurfum meira fé
til menningar á Íslandi. En það er
aldrei nóg! Við hjá borginni þurfum
ef til vill að taka forystu um að
krefjast þess að fyrirtækin, sem
hafa fengið stórlækkaða skatta, fái
nú aukna hvatningu til að styðja
menningu og listir. En við verðum
líka að leita leiða til að margfalda
áhrif þess fjár sem til ráðstöfunar
er. Eintóna ,,Gemmmér meira“
grátkór reynir ekki bara á þanþol
opinberra sjóða heldur líka
greiðsluvilja skattgreiðenda. Þess
vegna setti ég fram þessa sýn í
ræðu minni um fjárhagsáætlun í
borgarstjórn á síðasta ári:
,,Að stofnanir borgarinnar og
þeir aðiljar sem við veljum til sam-
starfs og samvinnu hafi metn-
aðarfull verkefni sem eru til þess
fallin að efla skapandi iðju eða leggi
fram markverða hluti sem efla
menningarlegan og alþjóðlegan
borgarbrag og skipta máli í ásýnd
borgarinnar. Að við dreifum ekki
kröftum um of svo ekkert standi
uppúr, að við höfum dirfsku til að
endurnýja og endurskoða viðteknar
hugmyndir með reglulegu millibili.“
Og niðurlag mitt var þetta:
,,Um þetta þarf að fara fram sam-
ræða í borginni. Auðvitað má búast
við að garnagaul þeirra, sem telja
sig verðskulda umbun, yfirgnæfi
hana um hríð. Listamenn og menn-
ingarforkólfar eru ekkert síðri
kröfugerðarmenn en aðrir. En samt
er nú ekki útilokað að við getum rif-
ið okkur upp úr gustuka- og góð-
mennskumenningarpólitík í eitt-
hvað sem stendur lengur … sem
formaður menningarmálanefndar
býð ég til samræðu um einmitt þessi
mál.“
Ég þakka Bergþóru Jónsdóttur
fyrir að taka mig á orðinu.
Brauðmolapólitík eða menningarsamfélag
Eftir Stefán Jón Hafstein
Höfundur er formaður
menningarmálanefndar.
Seljabraut - Opið hús í dag frá kl.14-16.
Vel skipulögð fjögurra herbergja útsýnis-
íbúð á þriðju hæð á góðum stað í Selja-
hverfi ásamt stæði í bílageymslu. Falleg
íbúð í góðri blokk. Guðmundur Andri sölu-
fulltrúi býður ykkur velkomin á milli tvö og
fjögur í dag
Guðmundur Andri sölufulltrúi
RE/MAX tekur
á móti gestum í dag frá kl. 14:00-16:00,
gsm: 820 0215
Heimilisfang: Seljabraut
Stærð: 100 fm
Byggingarár: 1976
Brunabótamat: 12,1 millj.
Verð: 13,2 millj.
Guðmundur Andri Skúlason - símar 520 9552/820 0215
gandri@remax.is - Hans Pétur Jónsson lögg. fastsali
Ingólfur G. Gissurarson, logg. fast. - www.valholl.is - Opið virka daga frá kl. 9-17.30.
Uppl. veitir Magnús Gunnarsson, s. 588 4477 eða 822 8242.
Öll eignin við Álftamýri 1-3 er til sölu/leigu, samtals ca 1.600 fm. 706 fm á tveimur hæðum, innréttað
sem aðgerða- og læknastofur. 264 fm á annarri hæð, innréttað fyrir sjúkraþjálfun og skrifstofur.
602 fm verslun og lager innréttað sem apótek. Mjög góð staðsetning. Mjög góð aðkoma. Næg bílastæði.
Mögulegur byggingarréttur. Verð tilboð.
ÁLFTAMÝRI/TIL SÖLU/LEIGU