Morgunblaðið - 07.10.2003, Blaðsíða 25

ÞAÐ er ávallt sérstök hátíð þegar Erling Blöndal
Bengtsson heimsækir Ísland og hér er honum fagnað
sem heimamanni og snillingi. Á tónleikum Erlings Blön-
dals Bengtssonar og Nínu Kavtaradze, sem haldnir voru
í Salnum, á vegum Tíbrár, s. l. sunnudag, var fyrsta verk-
ið A-dúr selló-sónatan eftir Beethoven, eitt af fallegri
verkum meistarans, er var sérlega glæsilega flutt, þó
Kavtaradze tæki hljóminn of til sín með þróttmiklum leik
sínum á píanóið, sérstaklega í fyrsta kaflanum. Skersóið
var einstaklega skemmtilega mótað en í því má heyra
tónferli, sem er einkennilega staðbundið og eins konar
spádómur um „móderniskan“ eins tóna leik. Hægi inn-
gangur lokakaflans var fallega leikinn og lokakaflinn sér-
lega lifandi.
Annað viðfangsefnið var sellósónatan op. 65 eftir
Chopin, sem er á margan hátt glæsilegt verk, þó píanóinu
væri á köflun lagt meira til í efnismótun verksins en
sellóinu. Einn fallegasti kafli verksins er „tríóið“ í
skersóinu og þar og í hinum stutta largó-þætti, söng
sellóið einstaklega fallega í höndum Erlings Blöndals.
Píanóleikur Kavtaradze var glæsilegur, nokkuð hljóm-
mikill en í Elegíunni, eftir Faure var samhljómurinn í
jafnvægi og var þetta þokkafulla verk mjög vel flutt.
Aðalverk tónleikanna var hin frábæra sellósónata, op.
40, eftir Shostakovitsj. Það sem sérstaklega einkennir
tónmál meistarans, er það hversu óhræddur hann er að
nota sérlega einfaldar tónhugmyndir en það er í meist-
aralegri úrvinnslu þeirra, sem styrkur hans er fólginn. Í
fyrsta kaflanum leikur höfundurinn sér að taktfrelsi og
Snilldar-
flutningur
Morgunblaðið/Þorkell
Nína Kavtaradze og Erling Blöndal Bengtsson.
forðast að binda sig við ákveðna tóntegund. Þessi óvissa
er tengd saman með skemmtilega útfærðum stefjabrot-
um. Aukastef kaflans (í B-dúr) er rómantískt. Öðrum
kaflanum má líkja við sveitalegan og grínagtugan vals en
í tríóinu er háðslegt en áhrifamikið tónefni unnið úr sköl-
um, brotnum hljómum og „glissandó“. Þriðji kaflinn er
sérkennileg tónsmíð, því á eftir dapurlegu tónferli leiknu
með dempara, kemur syngjandi tregafagur sorgarsöng-
ur. Lokakaflinn er einn allsherjar hasar.
Í sellósónötunni eftir Shostakovitsj var leikur beggja
hreint frábær og allt efni verksins, dregið skýrum mynd-
um, allt frá innilegum syngjandi tónhendingum sellósins,
til átaks atriða, eins og t.d. skala-hasars píanósins í loka-
kaflanum. Í þessu meistaraverki er tilfinningatúlkunin
með margvíslegum hætti, þar sem unnið er með trega,
sönggleði, háð og útrás fengin með galsafengnum krafti.
Allt þetta má tengja persónulegri reynslu höfundar og
fyrir bragðið verður tónmál verksins annað og meira en
glæsilegur tónaleikur. Það voru þessir þættir, sem áttu
sér vist í snilldarflutningi Erlings Blöndals Bengtssonar
og Nínu Kavtaradze.
TÓNLIST
Salurinn
Erling Blöndal Bengtsson og
Nína Kavtaradze fluttu verk eftir
Beethoven, Chopin, Faure og
Shostakovitsj. Sunnudagurinn 5. október, 2003.
SAMLEIKUR Á SELLÓ OG PÍANÓ
Jón Ásgeirsson
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 7. OKTÓBER 2003 25
ÞAÐ er eitthvað hlægilegt við ten-
óra. Eða kannski öllu heldur – við þá
staðalmynd sem við höfum af þeim.
Sjálfsuppteknir, hávaðasamir og hé-
gómlegir loftbelgir. Og svo bætist
alltaf við, ef þeir eru heimsfrægir í
útlöndum, sú tilfinning að eitthvað
sé málum blandið með þá heims-
frægð.
Halldór Laxness hefur mikið á
samviskunni gagnvart þessari stétt
listamanna.
Nú hefur Guðmundur Ólafsson
skrifað leikrit þar sem þessar klisjur
eru nýttar sem skopefni og fléttað
saman við nokkuð alvarlega lífs-
hlaupssögu. Útkoman er verulega
skemmtileg sýning.
Aðalpersónan hefur ekkert nafn,
sem er ákaflega viðeigandi, enda er
hér mættur Tenórinn. Klæðskera-
saumaður upp úr öllum hugmynd-
unum sem við höfum um svoleiðis
hljóðabelgi. Heimsfrægur, eigin-
gjarn, aðfinnslusamur, hégómlegur
og yfirborðskenndur. Stjarna. Eða
það finnst allavega honum sjálfum.
En bæði er síðan flett ofan af því
hversu lítið númer hann er, og svo er
líka manneskjan sýnd, fortíð hennar
og fjölskyldulíf í upplausn, einmana-
leikinn, maðurinn á bak við tenórinn.
Þessa mynd dregur höfundurinn
Guðmundur að mestu leyti afar vel,
er bráðfyndinn þegar það á við og
nær líka að gefa skýrt til kynna
raunveruleika fólksins sem hann
fjallar um. Tenórinn kemur víða við
og hefur skoðun á öllu því sem svona
tenórar eiga að hafa skoðun á.
Óréttlátur frami kolleganna, fá-
læti fjölmiðla, holdafar sópransöng-
kvenna, hið tenórfjandsamlega veð-
urlag á Íslandi, hið áreynslulausa og
ljúfa líf poppsöngvara, draumurinn
um að vera bara „hversdagslegur
maður“, pípari - eða jafnvel undir-
leikari.
Því Tenórinn er ekki einleikur.
Þarna er líka píanóleikari, og við
fylgjumst með þeim undirbúa tón-
leika í subbulegu búningsherbergi í
ótilteknu (tónlistar)húsi á Íslandi.
Þessi návist undirleikarans er upp-
spretta allskyns skemmtilegheita og
vitaskuld tæknilega nauðsynleg, því
í verkinu eru flutt nokkur lög. Á hinn
bóginn veldur hún nokkrum form-
legum vandræðum fyrir verkið. Ten-
órinn er ekki einleikur en hlutverk
tenórsins er skrifað eins og einleiks-
hlutverk. Þannig lætur Guðmundur
hann játa hluti fyrir píanóleikaran-
um sem virkar ótrúverðugt, en væri
fullkomlega eðlilegt að játa fyrir
salnum í eiginlegum einleik, sem er
trúnaðarsamtal við áhorfendur.
Undirleikarinn fær ekki að verða
persóna, það er nánast ekki pláss
fyrir hann í verkinu. En hann er
þarna samt, og skapar óróleika í
forminu. Annar galli á verkinu er að
mínu mati notkun á rödd af bandi til
að miðla ákveðnum upplýsingum
sem skapa tilfinningalegan hápunkt
verksins. Þetta er skiljanleg lausn,
en virkar eins og þrautalending.
Fyrir utan þessa aðfinnslupunkta
er rétt að ítreka að texti verksins er
góður, og það heldur athyglinni og
skemmtir áhorfendum frá upphafi til
enda.
Leikstjórinn, Oddur Bjarni Þor-
kelsson, hefur líka unnið gott starf
og mótað flæði sýningarinnar vel.
Enginn er skrifaður fyrir raunsæis-
legri og ágætlega heppnaðri leik-
mynd sýningarinnar, en gera má ráð
fyrir að hún sé samvinnuverkefni
hópsins.
Guðmundur er bráðgóður í hlut-
verki tenórsins. Hann hefur áður
sýnt að hann býr yfir afar næmri til-
finningu fyrir kómískri tímasetn-
ingu og nýtir hana óspart hér,
ísmeygileg hæðnin í afstöðu tenórs-
ins til alls í kringum sig kemst vel til
skila, svo og hégómleiki hans og
innistæðulaus mikilmennskan.
En Guðmundur nær líka inn að
kvikunni, miðlar óörygginu sem
undir býr og tenórinn flýtur á eins
og korktappi. Og svo syngur hann
hreint ljómandi vel, leikur sér að
hefðbundnum tenórlögum á borð við
Draumalandið og Una Furtiva
Lagrima úr Ástardrykknum. Þá
verður mjög svo frumlegur flutning-
urinn á Söng villiandarinnar
ógleymanlegur og aukalagið sem
hann söng á frumsýningunni hreint
yndislegt. Áhorfendur eru minntir á
að tryggja að Guðmundur sleppi
ekki við það. Vitaskuld er sérstök
ánægja að heyra þjálfaðan leikara
skila hverju einasta atkvæði söng-
textanna til áhorfenda, nokkuð sem
lendir oft í öðru sæti hjá flytjendum
sem fyrst og fremst eru söngmennt-
aðir.
Sigursveinn Magnússon er píanó-
leikarinn og skilaði hlutverki sínu af
hófstilltu öryggi, og átti sinn
ísmeygilega þátt í fyndninni. Sam-
leikur þeirra er áreynslulaus og Sig-
ursveinn komst eins langt með þessa
ófullburða persónu og hægt er að
fara fram á. Sigrún Edda Björns-
dóttir var svo heiðursgesturinn fjar-
verandi, rödd af bandi sem tenórinn
átti samtal við í gegnum síma. Þetta
tókst snurðulítið tæknilega séð, en
hefur leiklistarlega vankanta eins og
áður segir.
Tenórinn er þegar á heildina er
litið góð kvöldskemmtun, skýr mynd
af staðlaðri týpu með undirtóna af
einstaklingsbundinni mannlýsingu
og rós í hnappagat höfundar, leik-
stjóra og flytjenda.
Söngskemmtun í Iðnó
Morgunblaðið/Kristinn
„Tenórinn er þegar á heildina er litið góð kvöldskemmtun,“ segir meðal annars í umsögninni.
Þorgeir Tryggvason
LEIKLIST
Iðnó
Höfundur: Guðmundur Ólafsson, leik-
stjóri: Oddur Bjarni Þorkelsson, tækni-
maður: Ingi Einar Jóhannesson, leik-
endur: Guðmundur Ólafsson, Sigursveinn
Magnússon og Sigrún Edda Björnsdóttir.
Sunnudagur 5. október 2003.
TENÓRINN
DR. GAUTI Kristmannsson, að-
junkt í þýðingafræðum, heldur fyr-
irlestur í Odda, stofu 101 á morgun
kl. 12.15. Fyrirlesturinn er á veg-
um Stofnunar Vigdísar Finnboga-
dóttur og nefnist „Sir Walter Scott
and Eyrbyggja saga: the end and
beginning of Icelandic Literature“.
Hann verður fluttur á ensku.
Sir Walter Scott var meðal
þeirra fyrstu sem kynntu norræn-
ar bókmenntir á Bretlandi. Hann
þýddi eða endurritaði Eyrbyggja
sögu úr latínu snemma á nítjándu
öld og er það með fyrstu þýðingum
á einhverri Íslendinga sagna á
ensku. Hann orti síðar nokkurs
konar „víkingakvæði“ þar sem
hann notaði fyrirmyndir Íslend-
inga sagna auk þess sem hann var
ófeiminn við að fá lánað úr þeim
sögum sem hann þekkti þegar
hann var að skrifa sínar eigin
skáldsögur. Kunnastur er Scott þó
fyrir að vera ekki aðeins höfundur
fjölda söguljóða og skáldsagna,
heldur fyrir að vera í raun höf-
undur heillar bókmenntagreinar,
hinnar svokölluðu sögulegu skáld-
sögu eins og bókmenntafræðingur-
inn Georg Lukács skilgreindi hana.
Í erindinu verður litið til tengsla
Scott við þær íslensku bókmenntir
sem hann þekkti og einnig tengsla
þeirra íslensku höfunda við hann
sem má kannski telja helstu arf-
taka hans.
Tengsl Sir
Walters Scotts
við íslenskar
bókmenntir
Rannsóknar-
kvöld í
Fischersundi
FÉLAG íslenskra fræða heldur rann-
sóknarkvöld í Sögufélagshúsinu,
Fischersundi 3 kl. 20.30 annað kvöld,
miðvikudags-
kvöld. Fyrirlesari
er Ragnhildur
Richter og nefnist
erindið Mærin á
menntalandi.
Ragnhildur hefur
sérstaklega rann-
sakað ævisögur
kvenna og leitar
m.a. í erindi sínu
svara við spurn-
ingunum: Hvernig lýsa konur ferða-
laginu um „menntalandið“ í endur-
minningum sínum? Skiptir saga
þeirra máli? Vill einhver heyra hana?
Í endurminningum sínum fjallar
Arnheiður Sigurðardóttir um sam-
skipti sín við háskólasamfélagið.
Henni fannst hún ekki fá aðgang að
því samfélagi, jafnvel svo að líkja má
við landlausa menn sem fá ekki land-
vistarleyfi þar sem þeir þrá að vera.
Var hún ein um þessa reynslu? Um-
ræður verða að loknu erindi.
Ragnheiður hefur gefið út fræðirit-
ið Lafað í röndinni á mannfélaginu
(1997) og á liðnu ári kom út bókin Ís-
lenskar konur – ævisögur, safnrit
með ævisögum íslenskra kvenna sem
hún tók saman og ritaði inngang að.
Ragnhildur
Richter
♦ ♦ ♦
ÞORGEIR Tryggvason mun skrifa
gagnrýni um atvinnuleiksýningar í
Morgunblaðið í vetur.
Þorgeir er
stúdent frá
Menntaskólanum
á Akureyri 1988
og lauk BA-prófi í
heimspeki frá
Háskóla Íslands
1998. Þorgeir hef-
ur sótt ýmis nám-
skeið í leiklist,
dramatúrgíu,
leikstjórn og leik-
ritun, og stýrt smiðju fyrir leikskáld
á vegum Leiklistarskóla Bandalags
íslenskra leikfélaga.
Þorgeir hefur unnið við leiklist í
hjáverkum frá 1985, leikið, leikstýrt,
samið tónlist og ekki síst skrifað leik-
rit, aðallega fyrir leikfélagið Hugleik
í Reykjavík, í félagi við aðra fé-
lagsmenn. Helstu verk eru Stút-
ungasaga, Fáfnismenn og Embætt-
ismannahvörfin. Þá hefur hann
ásamt Ármanni Guðmundssyni og
Sævari Sigurgeirssyni skrifað verk
fyrir Leikfélag Akureyrar, Stopp-
leikhópinn og Hafnarfjarðarleikhús-
ið og Leikfélag Húsavíkur.
Af leikstjórnarverkefnum má
nefna Líku líkt eftir Shakespeare hjá
Leikfélagi Kópavogs árið 2000 og
Draum á Jónsmessunótt sem hann
vann með leikfélaginu Sýnum í
Elliðaárdalnum í júlí sl.
Þorgeir hefur undanfarin þrjú
leikár skrifað um sýningar áhuga-
leikfélaga í Morgunblaðið.
Þorgeir kemur í stað Soffíu Auðar
Birgisdóttur sem skrifað hefur um
atvinnuleiksýningar í Morgunblaðið
undanfarin ár. Hún er í leyfi erlendis
í vetur.
Nýr atvinnu-
leikhúsgagn-
rýnandi
Þorgeir
Tryggvason
Út eru komnar tvær nýjar Stubbabæk-
ur; Stubbarnir fara í gönguferð og
Stubbarnir fara í hermileik. Bjarni
Guðmarsson þýddi. Bækurnar eru
harðspjalda og með flipum til að lyfta.
Í bókunum segir frá Stubbunum
sem eru alltaf að gera eitthvað
skemmtilegt saman. Í annarri bókinni
segir frá Stubbunum í gönguferð og í
hinni framkvæma þeir ýmsar þrautir
sem hinir leika eftir. Útgefandi er
Vaka-Helgafell. Bækurnar eru hvor
um sig 10 bls. Verð: 990 kr.
Börn
♦ ♦ ♦