Morgunblaðið - 26.10.2003, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26. OKTÓBER 2003 19
 Evrópuráðið er elsti pólitíski samráðsvett-
vangur Evrópuþjóðanna en því var komið á
legg 1949.
 Aðild að Evrópuráðinu eiga nú 45 þjóðir,
þ. á m. 21 fyrrverandi kommúnistaríki sem
fengið hafa inngöngu frá árinu 1990. Aðildar-
umsóknir liggja fyrir frá tveimur ríkjum til
viðbótar.
 Höfuðstöðvar ráðsins eru í Strassborg, í
Norðaustur-Frakklandi.
 Evrópuráðið var sett á laggirnar til að
stuðla að bættum mannréttindum, þing-
ræðisstjórnarfyrirkomulagi og virðingu fyrir
lögum og rétti. Þá átti að stuðla að samevr-
ópskri vitund meðal íbúa álfunnar.
 Alls hafa verið samþykktir 192 samningar
á vettvangi Evrópuráðsins, sem allir eru
bindandi fyrir þau ríki sem þá hafa fullgilt.
Þeir fjalla t.d. um mannréttindamál, barátt-
una gegn skipulögðum glæpum, persónu-
vernd og réttindi minnihlutahópa.
 Merkastur samninganna, sem Evr-
ópuráðið hefur samþykkt, er án efa Mann-
réttindasáttmáli Evrópu en með samþykkt
hans var jafnframt settur á fót sérstakur
Mannréttindadómstóll sem aðsetur hefur í
Strassborg. Þangað geta einstaklingar vísað
málum telji þeir að brotið hafi verið á mann-
réttindum sínum. Öll aðildarríki Evrópuráðs-
ins eiga fulltrúa í dómnum.
 Mannréttindadómstóllinn í Strassborg
felldi dóma í um 900 málum í fyrra. Meiri-
hluti mála snertir nú Mið- og A-Evrópu, 57%.
Hlutfallið hvað varðar Vestur-Evrópuþjóðir
er aðeins 26% en var 52% árið 1999.
 Sérstök ráðherranefnd aðildarríkja Evr-
ópuráðsins er starfrækt og fundar vikulega
en þar hittast fastafulltrúar landanna og
ræða málin. Ráðherranefndin tekur ákvarð-
anir í helstu álitamálum. Þá fundar þing Evr-
ópuráðsins nokkrum sinnum á ári en þar
sitja fulltrúar frá þjóðþingum aðildarríkjanna.
Einnig er starfrækt sérstakt samráðsnet
sveitarstjórna í aðildarríkjunum. Loks starfa
um 1.300 manns hjá framkvæmdastjórn
Evrópuráðsins og fer Austurríkismaðurinn
Walter Schwimmer fyrir framkvæmdastjórn-
inni.
Staðreyndir um
Evrópuráðið
Schwimmer nefnir „svarta blettinn“ að því er
varðar lýðræðisþróun í Evrópu. Schwimmer
segir í samtali við Morgunblaðið að Hvíta-
Rússland hafi lýst vilja til að styrkja tengslin
við Evrópuráðið. Af hálfu Evrópuráðsins komi
hins vegar ekki til greina að verða við þeim ósk-
um fyrr en ákveðin skref hafa verið tekin í rétta
átt og nefnir hann tryggingu fyrir því að fjöl-
miðlar fái notið frelsis í landinu og afnám
dauðarefsingar, svo dæmi sé tekið. Segir
Schwimmer að Evrópuráðið hafi boðið Hvít-
Rússum aðstoð við að semja löggjöf er tryggi
frelsi fjölmiðlanna í landinu en ekki fengið neitt
svar.
Megum ekki sofa á verðinum
Virði aðildarríki Evrópuráðsins ekki skuld-
bindingar sínar getur Evrópuráðið beitt ýms-
um viðurlögum. Til að mynda getur þing Evr-
ópuráðsins ákveðið að svipta ríki atkvæðisrétti,
gera það brottrækt af þinginu. „Þá er ekki úti-
lokað, ef eitt ríki sýnir mjög slæmt framferði
sem brýtur gegn skuldbindingum, að vísa slíku
ríki úr Evrópuráðinu,“ segir Hörður. „Slíkt yrði
viðkomandi ríki mikið áfall pólitískt séð. Rússar
misstu atkvæðisréttinn í Evrópuráðsþinginu
fyrir nokkrum árum vegna Tétsníumálanna en
þegar ástandið fór að batna aftur var ákveðið að
þeir fengju atkvæðisréttinn aftur.
Þetta er eitt vopn sem má beita. Ríki vilja
ekki lenda í þeirri stöðu að vera vísað úr Evr-
ópuráðinu, slíkt væri pólitískur áfellisdómur og
menn vilja ekki verða fyrir slíku.“
Bætir Hörður því við að lönd eins og Azerba-
ídjan og Armenía leggi mikla áherslu á að sýna
fram á að eitthvað sé að þokast í rétta átt hjá
þeim, einkum hvað varðar lýðræðisþróun og
dómskerfið. „Mörg þessara ríkja líta til Evr-
ópuráðsins sem fyrstu Evrópustofnunarinnar
sem þau gátu gerst aðilar að, jafnvel fyrstu al-
þjóðastofnunarinnar sem þau gátu gerst aðilar
að. Þau fengu því vissa viðurkenningu á al-
þjóðavettvangi með því að fá að gerast aðilar
hér. Vilji þau síðan ná samvinnu við Evrópu-
sambandið og umheiminn allan er það gæða-
stimpill að hafa fengið aðild að þessari stofnun
hér.“
Hörður segir að þetta breyti hins vegar ekki
þeirri staðreynd að lönd eins og Azerbaídjan og
Armenía, auk Georgíu, Úkraínu og sumra ríkja
í SA-Evrópu eiga langt í land hvað varðar
grundvallarkröfur um lýðræði, mannréttindi og
réttarvernd „og verða þau því um ófyrirsjáan-
lega framtíð í gjörgæslu Evrópuráðsins“.
Athyglisvert er hins vegar í þessu samhengi
að bæði Walter Schwimmer og Alvaro Gil-Ro-
bles, sem er framkvæmdastjóri mannréttinda-
mála hjá Evrópuráðinu, hafa sérstaklega orð á
því að þeir hafi áhyggjur af því að Vestur-Evr-
ópuríkin sofi á verðinum að því er varðar mann-
réttindamál. Tengjast áhyggjur þeirra hinni
svonefndu baráttu gegn alþjóðlegum hryðju-
verkum en Gil-Robles segir ýmis merki um að
gömlu ríkin í Evrópuráðinu, þ.e. lýðræðisríkin í
Vestur-Evrópu, séu að lækka mörkin að því
varðar almenn mannréttindi.
Schwimmer nefnir Bandaríkin sérstaklega,
en þau hafa fulltrúa án atkvæðisréttar hjá Evr-
ópuráðinu [e. observer status], og málefni fang-
anna sem Bandaríkjamenn halda í Guant-
anamo-herstöðinni á Kúbu. Segir Schwimmer
að menn eigi ekki að fórna mannréttindum í
viðleitni sinni til að ráða niðurlögum hryðju-
verkahópa. „Við eigum ekki að líta á þessi rétt-
indi sem sjálfsagðan hlut. Það eru ekki aðeins
nýju lýðræðisríkin í Evrópu sem þurfa að halda
vöku sinni,“ segir hann.
ESB gerist aðili
Nokkuð er rætt á vettvangi Evrópuráðsins
um stöðu Evrópusambandsins gagnvart Mann-
réttindasáttmálanum. Lýsir Walter Schwimm-
er áhuga sínum á því að Evrópusambandið sem
slíkt gerist aðili að mannréttindasáttmálanum, í
stað þess að hafa eigin mannréttindaákvæði í
stjórnarskránni sem nú er til umræðu á vett-
vangi þess.
„Hér hjá Evrópuráðinu telja menn það mjög
æskilegt, að Evrópusambandið gerist sem slíkt
aðili að sáttmálanum, m.a. til að ekki verði
árekstrar milli dómstólsins hér í Strasborg og
Evrópudómstólsins í Lúxemborg, en hann
fjallar frekar um efndir í efnahagsmálum og
málefni er víkja að stofnskrá Evrópusambands-
ins. Menn hafa áhyggjur af því að tveir dóm-
stólar verði starfandi sem úrskurði eftir að ein-
hverju leyti ólíkum mannréttindasáttmála,“
segir Hörður.
Segir hann að menn bíði spenntir eftir nið-
urstöðu ríkjaráðstefnu ESB, þar sem ræða á
um stjórnarskrárdrög sambandsins. Ef það
verði ofan á að Evrópusambandið gerist í heild
sinni aðili að mannréttindasáttmálanum þá
megi segja að mikilvægi mannréttindadóm-
stólsins og Evrópuráðsins aukist að sama skapi.
„Það sem aðallega hefur staðið í Evrópusam-
bandinu, a.m.k. sumum aðildarríkjanna, er sú
tilhögun að hvert aðildarríki Evrópuráðsins á
rétt á því að hafa sinn dómara hjá Evrópudóm-
stólnum. Þá spyrja menn hvort það sé eðlilegt
að dómarar frá ríkjum utan Evrópusambands-
ins dæmi í málum sem gætu e.t.v. snert Evr-
ópusambandið sem slíkt. Aðrir telja þetta ekki
koma að sök, hægt verði að setja sérstakar
reglur um slík tilfelli. Þá megi hugsa sér að
dómarar sem dæmi um grundvallaratriði er
varði Evrópusambandið komi frá aðildarríkjum
sambandsins, eða verði í það minnsta í meiri-
hluta.“
Þarf að huga að verkaskiptingu
Hörður segir þann dag enn langt undan að öll
aðildarríki Evrópuráðsins gerist aðilar að ESB.
Fyrirséð sé því að mikilvægi Evrópuráðsins
muni ekki breytast á næstu tíu eða fimmtán ár-
um a.m.k. „Þegar stækkun Evrópusambands-
ins á næsta ári er um garð gengin munu sjálf-
sagt vakna spurningar um hver verkaskipting
Evrópustofnana eigi að vera. ÖSE telur tíu að-
ildarríkjum fleira en Evrópuráðið en þar er
einkum fjallað um afvopnunarmál og sáttaum-
leitanir í deilum innan Evrópu. Verkefni þeirr-
ar stofnunar hafa að mörgu leyti breyst eftir
umskiptin í Austur-Evrópu. ÖSE er því að
mörgu leyti að fara yfir í þessi mjúku mál sem
Evrópuráðið hefur sinnt, mannréttindi, lýðræð-
isþróun og eftirlit með kosningum. Það kemur
því að þeim tímapunkti að skilgreina þurfi bet-
ur verkaskiptinguna milli þessara stofnana.“
Sumir hafa viljað taka dýpra í árinni og segja
að Evrópuráðið muni lenda í mikilli tilvistar-
kreppu þegar stækkun ESB er um garð gengin
á næsta ári. Forráðamenn Evrópuráðsins sem
Morgunblaðið hitti að máli bera sig þó vel, telja
næg verkefni framundan og segjast jafnframt
(a.m.k. opinberlega) fyllilega sáttir við það hlut-
skipti Evrópuráðsins, að vera biðsalur fyrir
ESB. „Leiðin til Brussel er í gegnum Stras-
borg,“ segir Jean-Louis Laurens, deildarstjóri í
stjórnsýslu Evrópuráðsins, og Walter
Schwimmer svarar spurningunni með því að
rifja upp orð ónefnds þingmanns frá Slóveníu
sem líkti Evrópuráðinu við skyrtu. Þó að menn
gengju í ESB, þ.e. færu í jakka utan yfir skyrt-
una, þá færu þeir ekki úr skyrtunni fyrst.
Schwimmer segist fyrir sitt leyti ekki óttast
um framtíð Evrópuráðsins. Í baráttunni gegn
hryðjuverkum þurfi samstarf sem nái til allra
ríkja í Evrópu. Þetta samstarf sé þegar fyrir
hendi á vettvangi Evrópuráðsins.
david@mbl.is