Morgunblaðið - 26.10.2003, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 26. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
F
ÁUM tónlistamönnum er
eins lagið að vera upp á
kant við allt og alla og
Van Morrison sem bresk-
ir tónlistarblaðamenn
kalla oft „gamla fýlupúk-
ann“. Enginn frýr honum
þó hæfileika; það er almennt við-
urkennt að Van Morrison er með
fremstu söngvurum dægurtónlist-
arsögunnar, aukinheldur sem hann
hefur sent frá sér fjölmargar fram-
úrskarandi breiðskífur, þar á meðal
eina sem er jafnan talin með bestu
plötum rokksögunnar. Málið er bara
að Morrison fer ævinlega eigin leið-
ir, lætur innblásturinn leiða sig og
gefur þá lítið fyrir það sem öðrum
finnst, hvort sem um er að ræða tón-
listarfélaga, útgefendur eða blaða-
menn. Það sannast ekki síst á nýrri
hljóðversskífu hans, What’s Wrong
With This Picture?, sem kemur út á
morgun, en á þeirri plötu, sem Blue
Note djassútgáfan gefur út, bregður
Morrison sér í hlutverk djasssöngv-
ara með frábærum árangri.
Van Morrison, sem á tvö ár í sex-
tugt, á ekki langt að sækja djass-
áhugann, því faðir hans hlustaði
mikið á djass og blús sem hafði mikil
áhrif á pilt. Í nýlegu viðtali minnist
hann þess frá æsku sinni að í plötu-
safni föður hans var plata frá Blue
Note með Sidney Bechet sem
Morrison hinn ungi hélt mikið upp á.
Þegar Morrison tók upp hljóðfæri
var það einmitt saxófónn sem hann
spreytti sig á líkt og Bechet lék á, en
einnig blés Morrison í munnhörpu
að hætti blúshunda.
Tólf ára í hljómsveit
Tólf ára gamall gekk hann í
skifflehljómsveitina Deannie Sands
and the Javelin, en á þeim tíma var
skiffle-tónlist geysivinsæl í Bret-
landi, en skiffle var bandarískur
þjóðlagablús fluttur með einfaldri
hljóðfæraskipan, oft ekki nema
kassagítar, kontrabassa og þvotta-
bretti. Eftir tveggja ára skiffle-
spilirí skipti Morrison um hljóm-
sveit, fór í rytmablús- og soul-
hljómsveitina The Monarchs, og tók
með henni upp með henni í fyrsta
sinn, lék á saxófón og söng á smá-
skífu sem tekin var upp í tónleika-
ferð sveitarinnar um Þýskaland.
Þegar hér var komið sögu, 1963,
vildi Morrison leika harkalegri tón-
list, harðari rytmablús, og á end-
anum stofnaði hann hljómsveit sem
hann kallaði Them með liðsmönnum
annarrar sveitar, Gamblers. Fyrstu
smáskífur sveitarinnar gengu vel,
Don’t Start Crying Now (1963),
Baby Please Don’t Go og Gloria
(1965), en vegna spennu á milli
Morrisons og umboðsmanns sveit-
arinnar, Bert Berns, hætti Morrison
í sveitinni og lýsti því reyndar yfir að
hann væri hættur í tónlist.
Berns var Bandaríkjamaður og
hafði starfað í Bretlandi um hríð
með góðum árangri. Hann fluttist til
Bandaríkjanna eftir að slitnaði upp
úr samstarfinu við Them og stofnaði
þar fyrirtæki, Bang! Records, og
bauð Morrison útgáfusamning.
Morrison var ekki að fást við neitt
sérstakt á þessum tíma og ákvað að
reyna aftur að starfa með Berns.
Það gekk þokkalega framan af en
fljótlega kom upp krytur með þeim
sem náði hámarki þegar Berns gaf
út breiðskífuna Blowin’ Your Mind
án samþykkis Morrisons. Aftur
hætti Morrison í tónlistinni og hélt
heim til Belfast haustið 1967. Í lok
desember það ár lést Berns svo úr
hjartáfalli og Morrison samdi við
ekkjuna um að hann væri laus undan
samningnum. Meðal skilmála var að
hann myndi taka upp eina plötu til
fyrir Bang! og hann gerði það; tók
upp bunka af lögum um það hve
Bang! útgáfan væri hörmulegt skíta-
fyrirtæki, hve hann hefði verið illa
svikinn og þar fram eftir götunum.
Kemur varla á óvart að sú plata var
ekki gefin út, en er víst fáanleg eftir
krókaleiðum.
Keltnesk sálartónlist
Eftir að Morrison var laus við
Bang! gat hann hafið vinnu við nýja
skífu, en hann var þegar á Bang! ár-
unum farinn að móta nýja stefnu í
tónlist, þar sem han bræddi saman
soul-tónlist, djass og popp, nokkuð
sem gagnrýnendur kölluðu kelt-
neska sálartónlist. Meðal laga sem
hann tók upp fyrir Bang voru
Madame George og Beside You, sem
bæði voru á plötunni umdeildu Blow-
in’ Your Mind!, en Morrison var
meðal annars ósáttur við þá skífu
vegna þess að honum fannst sem
verið væri að gefa út skissur af lög-
um sem hann ætti eftir að vinna bet-
ur. Þau lög birtust og aftur á Astral
Weeks, fyrstu plötunni sem
Morrison gerði eftir að hafa losnað
af Bang! samningnum, tekin upp á
tveimur dögum nánast beint inn á
band með aðstoð djasstónlist-
armanna. Sú plata seldist ekki ýkja
vel við útgáfu en hefur selst jafn og
þétt síðan og er jafnan á listum yfir
bestu plötur rokksögunnar.
Astral Weeks kom út 1968 og
næstu plötur voru líka vel heppn-
aðar, fyrst Moondance (1970), þá
His Band and the Street Choir,
(1970), Tupelo Honey (1971) og
Saint Dominic’s Preview (1972). Síð-
an eru plöturnar orðnar býsna
margar, en What’s Wrong With This
Van Morrison er einn mesti
söngvari rokksögunnar.
Árni Matthíasson segir frá
nýrri plötu Morrisons þar
sem sá gamli syngur djass.
Aftur í
djassinn
Blue Note-
útgáfan
SAGA Blue Note hófst í Berlín
1925 þegar Alfred Lion, þá sex-
tán ára gamall, var á leið í al-
menningsgarð með rúlluskauta
undir hendinni. Á leiðinni leit
hann inn á tónleika með banda-
ríska djasspíanóleikaranum Sam
Woodyard og hljómsveit hans,
His Chocolate Dandies. Lion
heillaðist af djassinum og áhugi
hans á tónlistinni átti sinn þátt í
að hann fluttist til Bandaríkjanna
ungur maður.
Aðrir tónleikar urðu svo til að
hrinda sjálfri útgáfunni af stað,
því þrettán árum síðar, 1938, var
Lion búsettur í New York. Hann
sótti djassbúllur og tónleika sem
mest hann mátti og þar á meðal
fór hann á fræga tónleika Johns
Hammonds í Carnegie Hall, Spir-
ituals to Swing, þar sem boogie-
woogie píanóleikararnir Albert
Ammons og Meade Lux Lewis
voru meðal flytjenda. Eftir tón-
leikana komst ekkert annað að
hjá Lion en boogie-woogie og
hann ákvað að taka upp þá Lewis
og Ammons. Á skömmum tíma
tókst honum að finna hljóðver,
hafa upp á þeim Lewis og Amm-
ons og skaffa peninga til að taka
upp og gefa út undir nafninu
Blue Note.
Lion var naskur því mikið
boogie-woogie upphófst í Banda-
ríkjunum eftir tónleikana og plöt-
urnar seldust bráðvel. Fyrir vikið
stækkaði fyrirtækið ört og Lion
fékk Francis Wolff til að sjá um
fjármálin svo hann gæti sinnt
upptökunum sem voru hans
yndi.
Lion og Wolff voru naskir á að
það sem menn vildu heyra og oft
fyrstir til að gefa út plötur með
nýjum stíl eða stefnu sem átti
eftir að verða ríkjandi. Þar réð
mestu að þeir hlutuðu á tónlist-
arkennina, voru tilbúnir til að
taka áhættu.
1953 slóst hljóðtæknirinn
Rudy Van Gelder í hópinn, en
hann hafði þá nýlokið við að
setja saman hljóðver á heimili
foreldra sinna. Þar voru síðan
margar helstu plötur Blue Note
teknar upp á næstu árum og þar
varð til Blue Note hljómurinn
sem þótti og þykir sérstakur.
Gelder setti síðan upp nýtt hljóð-
ver fyrir Blue Note og tókst að
ná hljómnum þar. Það var þó ekki
bara hljómurinn sem skipti svo
miklu máli, heldur einnig að tón-
listarmennirnir sem hljóðrituðu
fyrir Blue Note fengu ekki bara
borgað fyrir upptökurnar sjálfar
heldur einnig fyrir æfingar fyrir
upptöku þannig að þegar kveikt
var á upptökutækjunum þekktu
menn lögin út og inn.
Það var ekki bara Blue Note
hljómurinn sem þótti sérstakur
heldur eru umslög útgáfunnar
goðsagnakennd, en flest þeirra
hannaði Reid Miles, nærfellt 500
umslög alls frá 1956 til 1971.
1965 seldu þeir Lion og Wolff
fyrirtækið til Liberty og 1971
voru þeir hættir hjá því og Miles
einnig. Á næstu árum hrakaði
fyrirtækinu en þegar Capitol
keypti það um miðjan níunda
áratuginn rétti það úr kútnum
undir stjórn þeirra Michael Cusc-
una og Bruce Lundvall. Þeir
fengu marga af þeim listamönn-
um sem höfðu verið á mála hjá
því til að snúa aftur, fengu unga
listamenn til liðs við fyrirtækið
og gerðu ýmsar tilraunir til að ná
til stærri áheyrendahóps.
Á síðustu árum hefur Blue
Note náð verulegum árangri í út-
gáfu. Endurútgáfur fyrirtækisins
hafa selst vel og einnig hefur því
tekist vel upp með listamönnum
sem höfða ekki bara til djassunn-
enda. Meðal listamanna sem eru
á Blue Note sem stendur eru
söngkonan snjalla Cassandra
Wilson, Dianne Reeves, millj-
ónastjarnan Norah Jones, en
plata hennar hefur selst í 15 millj-
ónum eintaka, Al Green og Van
Morrison.