Vísir - 29.11.1980, Blaðsíða 20

Texti: Ulugi Jökulsson
Myndir: Gunnar V. Andrésson
VtSIR
Laugardagur 29. nóvember 1980.
nýjungum i þvi skyni,jókst til
dæmis tækniefni i blaðinu, komið
var á fót kvennasiðu þar sem
meðal annars voru myndir af ný-
tisku fötum og þess háttar. Þá var
fréttaefni aukið og sérstaklega
utan af landi, þar naut ég ferða-
laganna fyrir Shell. Þetta gekk
svo vel að eftir eitt og hálft ár var
búiö að borga upp allar skuldir og
þá var hægt að fara að efla blaðið
fyrir alvöru. Ég fékk leiguhús-
næði sem Félagsbókbandið haföi
haft viö Ingólfsstræti og kom af-
greiðslu blaðsins þar fyrir og þar
með skapaðist i fjnfsta sinn sæmi-
ieg vinnuaðstaða meö beinu sam-
bandi milli ritstjórnar, bókhalds
maður i sambandsstjórn
ungra sjálfstæðismanna
ásamt Bjarna Bene.
diktssyni, Jóhanni
Hafstein, Birni Snæbjörns
syni og fleirum — þetta
voru sem sagt min
afskipti af stjórnmálum
fyrir striö. Með
styrjöldinni raskaðist
margt...”
sjálfir. Þannig byrjuðum við,
staöráönir i að vinna upp blaðið
og gera það fjölbreyttara og
betra”.
— Var Visir formlega tengdur
Sjálfstæöisflokknum á þessum
árum?
„Nei. Hann var alveg sjálf-
stæöur. Ég fékk reyndar loforð
ýmissa ungra sjálfstæöismanna
um að skrifa i blaðið en það brást.
Þaö voru engin tengsl á milli,
formlega séö og Visir tók sina af-
stööu óháö Sjálfstæðisflokknum.
Kannski er rétt aö ég reki min
pólitisku afskipti. Ég haföi verið i
Frjálslynda flokknum ásamt
Sigurði Eggerz, Jakobi Möller og
fleirum, og þegar Frjálslyndi
flokkurinn og thaldsflokkurinn
sameinuðust árið 1929 fylgdi ég
meö inn i Sjálfstæðisflokkinn. Ég
hafði þvi aldrei veriö i thalds-
flokknum og sætti mig aldrei við
ýmis stefnumið hans en thalds-
flokkurinn var miklu stærri en
Frjálslyndi flokkurinn svo stefna
hans réöi meiru i nýja flokknum.
Nú, i kosningunum 1934
sendi Jón Þorláksson
formaður Sjálf-
stæðisflokksins mig i
framboö i Strandasýslu
en þar þurfti ég að
kljást við Tryggva
Þórhallsson, Hermann
Jónasson og Björn
Kristmundsson, sem var
kommi. I kosningabarátt
unni gerðist sá óvenjulegi
atburöur að inn á fjöl-
mennan kosningafund á
Hólmavik bárust skilaboö
frá ólafi Thors, Magnúsi
Jónssyni og Magnúsi Guð
mundssyni um að sjálfstæðismenn
skyldu kjósa Tryggva
Þórhallsson. Þetta gerðu
þeir til aö reyna að fella
Hermann. Ég fór suöur og
talaði við Jón Þorláksson
og þettn kom mjögflatt
uppá hann. Hann sendi
skilaboð norður á
Strandir þar sem
hann mælti gegn þessu
bragöi ólafs Thors en endirinn
varð sá að ég fékk 244 atkvæði,
Tryggvi 246 og Hermann 350.
I næstu kosningum, 1937 var ég
svo sendur i framboð i Suöur-
Múlasýslu þar sem Magnús
Gislason hafði mikið fylgi. Arni
Pálsson prófessor, hafði verið
þarna i framboði þrisvar sinnum
fyrir Sjálfstæðisflokkinn og
fengiðtalsvertafatkvæöum en ég
fékk miklu fleiri en hann hafði
nokkru sinni fengiö þó ekki dygði
það til að komast á þing.
Um þetta leyti var ég lika for-
„Stóð í
stappi við
blaðstjórn
ina i tvö
ár..
— Segöu mér nú frá Visi
,,Já, eins og ég sagði
áðan var ég
ákveðinn i að
ná blaðinu
upp úr
lægðinni.
Blaðið var
stækkaö og
reyntaðgera
þaðfjöl
breyttara
en áður
og var
komiö
á
ýmsum
9
,ÞETTA
VAR
TIMA-
EYÐSLA
segir Kristján Gudlaugs-
son, ritstjóri Visis, 1938
*1952, í Helgarviðtalinu
Blaðamaðurinn ræðir við ritstjórann fyrrverandi undir máiverki Sverris Haraldssonar.
Hann býr viö Sóleyjargötuna,
þar sem sér yfir Vatnsmýrina og
flugvöllinn, bauð okkur til stofu.
Veggirnir eru þaktir málverkum
eftir flesta af fremstu málurum
þjóðarinnar, inni i dálitlu bóka-
herbergi voru innbundin önd-
vegisritin. Viö fengum okkur sæti
undir stóru málverki Sverris
Haraldssonar.
—■■ Kristján, viltu ekki byrja á
þvi að segja okkur frá tildrögum
þess að þú tókst viö ritstjórn
Visis?
,,Jú, það hófst allt með þvi að
ég starfaði hjá Shell i gamla
daga, á árunum 1932-38. Ég
sifellt hrakandi fjárhagslega. Það
var reynt aö blása nýju lifi i
blaöið meö ýmsu móti og tii
dæmis voru þeir Siguröur Bene-
diktsson og Einar Asmundsson
ráönir blaðamenn á timabili en
þeir stóðu stutt við. Björn Ólafs-
son bað mig þess vegna að taka
að mér ritstjórnina. Ég þekkti vel
til blaöaútgáfu þar sem ég hafði
veriö ritstjóri ýmissa blaöa á
vegum ungra sjálfstæöismanna.
Vilja, Heimdallar og Stefnis, og
auk þess Stúdentablaösins. Það
var hins vegar ekki álitlegt fyrir-
tæki aö taka viö svo stórskuldugu
blaöi sem Visir var — ég get nefnt
aö skuldin viö prentsmiöjuna
nam 80 þúsund krónum sem var
náttúrlega óskapleg upphæð á
þessum árum — en ég gerði það
nú samt. Þar réði mestu aö ég var
orðinn þreyttur á þessum sifelldu
ferðalögum fyrir Shell og vildi
breyta til, þó mér likaði starfiö I
sjálfu sér ágætlega”.
Visir átti sjötíu ára afmæli i gær. Af þvi tilefni þótti ekki nema hæfilegt að taka
tali þann mann sem lengst allra hefur gegnt starfi ritstjóra við blaðið en það er
Kristján Guðlaugsson. Kristján kom til starfa árið 1938 og stóð við í 14 ár, tók ekki
pokann sinn fyrr en 1952. Þessi ár voru örlagatímar i sögu íslensku þjóðarinnar,
fyrst kom striðið, siðan herinn og eftir að styrjöldinni lauk tók að mótast heimur-
inn eins og hann er nú. Vísir fór ekki varhluta af breyttum þjóðfélagsháttum, hann
óx frá því að vera stuttaralegt málgagn ritstjóranna gömlu og til þess að verða
stórtog vandað fréttablað. Kristján Guðlaugsson átti þar ekki sístan hlut að máli.
Auk ritstjórnar Visis hefur hann lagt hönd sína á margan plóg og nægir að minna á
áratuga stjórnarformennsku hans hjá Loftleiðum h.f.
og auglýsinga. Reksturinn gekk
vel þaö sem eftir var af minni rit-
stjórnartlð og á árunum 1940-1952
skilaöi blaöið ætiö hagnaöi,ekki
miklum en sæmileeum bó.
Þess vegna voru keyptar full-
komnari vélar i prentsmiöjuna,
fyrst hálfrótasjónpressu og siöan
alrótasjón sem einnig braut
blaðið. Þessi vélakostur var
nokkuð góður á sinni tið.”
— Hverjir störfuöu við blaðið
meðan þú varst ritstjóri?
,,Ja, ég get til dæmis nefnt Axel
Thorsteinsson sem var afburða
blaðamaður auk þess að vera
mjög þægilegur og ágætur
maður. Hann var reyndar ekki
lema i hálfu starfi þvi hann sá
um útlendar fréttir útvarpsins
um leiö.
Hersteinn Pálsson, siöar rit-
stjóri, var þarna lika, mjög dug-
legur og vinnusamur maður. Svo
aftir að fjárhagur blaðsins leyfði
réöi ég Þorstein Jósepsson sem
ijósmyndara en hann gerðist
fljótlega blaöamaður lika. Ég
stóö I stappi við blaðstjórnina i
tvö ár út af ráðningu Þorsteins
vegna þess að hún taldi ekki f jár-
hagslegan grundvöll fyrir ráðn-
ingunni. Ég réði hann samt. Þor-
steinn var mjög ágætur maöur og
hann starfaði við VIsi til dánar-
dægurs. Auk þess get ég nefnt
Thorolf Smith, Kristján Jónsson,
Einar Ingimundarson og fleiri.
Svo voru margir lausamenn
stuttan tima I senn.”
— Venjulegur dagur á ritstjórn
VIsis, hvernig gekk hann fyrir
sie?
„Aðalfréttatiminn var milli niu
og ellefu á morgnana, um ellefu-
leytið varð allt efni að vera komið
isetningu hjá prenturunum. Leiö-
ararnir drógust þó stundum fram
yfir ellefu en þeir voru oftast
seinasta efnið sem barst. Eftir
þaö mátti þó skjóta inn einni og
einni klausu ef nauðsynlegt var.
Blaöið kom venjulega út um tvö
til þrjú á daginn og eftirmið-
dagurinn fór i að undirbúa blað
næsta dags. Oft og einatt var unn-
iö langt fram á kvöld og stundum
fram yfir miönætti en menn voru
nú ekki að telja vinnustundir i þá
daga.
Fljótlega eftir aö ég byrjaöi var
forsiöan lögð undir fréttir en þar
höfðu áður veriö auglýsingar og á
striðsárunum voru þar oftast
fréttir af vigstöðvunum. Við höfð-
um gott samband við Associated
Press, I gegnum Axel Thorsteins-
son, og fengum fréttaskeyti frá
þeim á hverjum morgni. Við
ger’ðum hvað eftir annað tilraun
tii að fá telex en það strandaði á
þvi að siminn vildi að við borguð-
um fyrir allt sem kæmi á telexinn
en það hentaði okkur auðvitað
ekki, eins og þið skiljiö. Það var
ekki nema litill hluti sem viö gát-
um notaö.”
— Hvað kom blaðiö út i stóru
upplagi i þinni ritstjóratiö?
„Það fór að siðustu upp i 13 þús-
und eintök, þegar eitthvað merki-
egt var á seyði. Og aldrei undir
jO þusundum.”
„Eg var
settur
í flokks
bann...’’
— Þú sagöir áðan að Visir hafi
ekki veriö formlega tengdur
Sjálfstæðisflokknum. Hvernig
voru samskipti flokks og blaðs I
raun?
„Þau voru upp og ofan. Ég tók
oft afstöðu sem var i andstööu viö
stefnu flokksins, til dæmis tók
Visir þá ákvöröun aö styöja utan-
þingstjórnina sem var mynduð
undir stjórn Björns Þórðarsonar.
Sjálfstæðisflokkurinn hafði aö
visu lýst þvi yfir að hann styddi
stjórnina til allra góðra verka en
það þýddi auðvitað beina and-
stöðu ... Af þessu leiddi að ég var
settur i flokksbann af ólafi Thors
og fékk til dæmis ekki aö sitja
þingflokksfundi eins og ég hafði
gert. Nú, ég skrifaöi þá bara frá
eigin brjósti og hafði engin sam-
skipti við flokkinn. Og fór minu
fram”.
— Arni frá Múla, hann skrifaði
leiöara i VIsi um tima, er það ekki
rétt?
ferðaðist umhverfis landið á veg-
um fyrirtækisins, hafði eftirlit
meö umboðunum.geröi samninga
fyrir hönd Hallgrims Túliniusar
og siöar Hallgrims Fr. Hall-
grimssonar forsljóra Shell. Vana-
lega var é- i þessum ferðalögum
hálft árið t ða rúmlega þaö og þvi
kynntistég landinu ákaflega vel á
þessum árum.
Aður en lengra er haldið er svo
rétt að ég geri grein fyrir stööu
Visis á þessum tima. Visir hafði,
á árunum fyrir 1934,safnað gifur-
legum skuldum við Félagsprent-
smiöjuna, þar sem hann var
prentaður, og þvi var það aö áriö
1934 var stofnaö hlutafélag um út-
gáfu blaðsins og átti prentsmiöj-
an verulegan hluta i þvi félagi. Ég
haföi setið i varastjórn prent-
smiöjunnar og keypti siöar hluta-
bréf prentsmiðjunnar I VIsi og
var þar með orðinn stærsti hlut-
hafi i blaöinu. Jafnframt átti ég
sæti i stjórn Blaöaútgáfunnar
Visis, h.f., ásamt þeim Jakobi
Möller og Birni Ólafssyni.
Páll Steingrimsson var ritstjóri
blaðsins um þetta leyti en hann
var oröinn heilsulitill og VIsi fór
„Adkoman
var ekki
glæsileg...”
— Og hvernig var aðkoman?
„Hún var ekki glæsileg. Blaðið
haföi engar ritstjórnarskrifstofur
en vaninn haföi verið sá að rit-
stjórarnir skrifuðu blaöiö heima
hjá sér og fóru svo með efnið i
prentsmiöjuna. Eiginlega átti
blaðiö ekki neitt nema nafnið. Ég
lét þaö þvi veröa mitt fyrsta verk
aö koma blaöinu undir þak og út-
vegaði leiguhúsnæöi að Hverfis-
götu 12, þar sem Guðmundur
prófessor Hannesson hafði haft
lækningastofu sina. Þetta voru
tvö herbergi, ein litil stofa þar
sem blaðamennirnir höföu aöset-
ur og önnur stærri þar inn af, þar
sem ég hreiðraði um mig. Ég
lagði til húsgögn i þaö sjálfur og
keypti ódýr borö fyrir blaöa-
mennina. Ritvélar lögðum við til
„Þetta var
áhættufyrir-
tæki...”
VÍSIR
Þegar slðari heimsstyrjöldin
hófst voru auglýsingar á forsiðu
VIsis. Þessi frétt um upphaf orra-
hrlðarinnar kom þvl á siðu 2.
vu»» 3 stajrfsmcnn Þjóðviljans teknir
höndum, og flutlir af lands burt,
og jitgáfa blaöains bönnuð --

Það vakti glfurlega athygii er
Bretar handtóku 3 starfsmenn
Þjóðviljans og fluttu til
Bretlands. Visir tók einarða af-
stöðu gegn handtökunni.
H ni l* I HMttMt IH tt IHM ÍMttl M M «»Ht
-i VÍSIKP
tanrásin hafta!
i«* aO MÍIiiiiii SI'SII
I?t' I. tiI&4&4S**
& 'te W. Wic.>
■ < mwMHömíkh waswá
. s>rsiwTtSS a.
Hin langráða innrás! D-dagur
rann upp 6. júnf 1944 og Visir var
að venju fyrstur meö fréttirnar og
gaf út aukablaö um innrásina.
„Jú. Arni haföi úm skeið skrif-
aö i Morgunblaðið en aö minu ráði
flutti hann sig um set. Ég stakk
þvi aö Jakobi Möller að það
myndi styrkja Visi ef Arni frá
Múla skrifaði i hann og Jakob
samþykkti þaö, Einn galli var
og félaga, og flutti þá til Bret-
lands i fangelsi. Ég náði ekki i
Arna frá Múla þegar ég frétti af
þessu og heldur ekki Jakob
Möller svo ég tók bara afstööu
sjálfur og lýsti yfir mikilli andúð
á þessum verknaöi. Siðar tók Arni
reyndar á leiöaraskrifum Arna j
Hann birtist stundum um ellefu- I
leytiö og sagöist ekki hafa neitt til :
að skrifa um svo þá kom I minn j
hlut aö fylla dálkana. Þeir voru I
stundum dálitið snöggsoðnir, j
þessi leiðarar! En Arni skrifaði !
ágæta leiöara ef hann haföi eitt-
hvað að segja.
Einna minnisstæöast er mér
þegar breski herinn tók þá |
kommúnistana, Einar Olgeirsson j
frá Múla við og heimsótti þá fé-
laga til Bretlands en þá hafði ég
mótaö stefnu Visis I málinu.”
— Þessi afstaöa ykkar Arna
gegn handtökunni var mun á-
kveðnari en afstaða Sjáifstæðis-
ilokksins i heild, ekki satt?
„Jú, en Sjálfstæðisflokkurinn
tók svipaða afstöðu og þá
Morgunblaðið einnig. Ég tók þá
afstöðu sem mér fannst réttust og
hélt mér við það.
Það var farið að hiiia undir lok 6
ára styrjaldar þegar þessi frétt
birtist á forsiðu, 2. mai. 1945.
óhætt er að segja aö menn hafi
kæst við.
30. mars 1949 lifir enn i sögunni.
Ýmsum sögum fer af þvf sem þá
gerðist en Visir fór ekki i felur
með skoðanir sinar á málinu.
Dæmi um aö Visir tæki aöra
stefnu en flokkurinn var i forseta-
kjörinu 1952. Þá studdi ég Gisla
Sveinsson til forseta, hann var
gömul sjálfstæðiskempa og mér
fannst það i samræmi viö hans
baráttu að hann yröi forseti.
Þegar svo séra Bjarni Jónsson
lýsti yfir framboöi sinu var Visir
þegar búinn aö lýsa stuðningi
með Gisla svo það eina sem
blaðið gat gert var að vera hlut-
laust i kosningunum. Ég vildi
ekki spilla fyrir séra Bjarna þó ég
styddi Gisla.
I framhaldi af þessu sagöi ég
upp starfi minu sem ritstjóri Visis
■ og fór fyrirvaralaust snemma árs
1953. Þá hafði ýmislegt gengið á
sem ekki veröur rakiö hér.”
„Skilur
ekki mikiö
eftir...,,
— Hvað tók þá viö?
„Ég hafði, jafnframt ritstjóra-
starfinu, rekiö málflutningsskrif-
stofu allan timann sem ég var á
Visi. Þaö má segja að það hafi
verið i öryggisskyni, stjórnmálin
voru óviss og ég vissi aldrei hve-
nær aö þvi kæmi að ég hyrfi úr
ritstjórastarfinu. Ekki svo aö
skilja að ég hafi vantreyst þeim
félögum minum i stjórninni,
Jakobi Möller og Birni Ólafssyni,
en mér fannst öruggast aö eiga
eitthvað i bakhöndinni.”
— Svo fórstu fljótlega til Loft-
leiöa.
„Já, ég haföi verið kosinn i
varastjórn Loftleiöa áriö 1952
ásamt Alfreö Eliassyni en 1953
varð Alfreð forstjóri en ég
stjórnarformaöur og er það i
rauninni ennþá, þótt félagið liggi
niöri.
— Heldurðu að þaö vakni aftur
til lifsins?
„Ég fæ ekki séö að þaö væri
neitt vit i þvi, sameiningin var
það eina sem hægt var að gera.
Það er ljóst að smáfélög hafa ekki
bolmagn til að halda uppi utan-
landsflugi, eins og nú háttar.”
— Aö lokum, Kristján. Ef við
vikjum aftur aö ritstjóratimanum
á Visi: var þetta skemmtilegt
timabil?
Nú kimir Kristján i barminn.
Ekki skal þetta verða venjulegt
afmælisviðtal þar sem viðkom-
andi timabil er lofaö og prisað.
„Ég sá ekki eftir þvi að hætta.
Þessi timi skilur eiginlega ekkert
eftir og eftir á að hyggja finnst
mér þetta hafi veriö timaeyösla,
ég heföi getað gert svo margt
annað i staöinn. Maöur vann
feikna mikið og gerði engar
kaupkröfur, ég fékk ekki og baö
ekki um kauphækkun allan þenn-
an tima og voru þó launin farin að
rýrna talsvert mikiö, sérstaklega
frá 1941. Ég haföi auövitaö minn
lögfræöipraxis en höfuðatriöið
var að þetta gengi og þetta gekk.
Já, þetta var nánast hugsjón.
Ekki þar fyrir, ég kynntist
mörgu úrvalsfólki meðal starfs-
liös blaðsins, og öðrum er til þess
leituöu.
Aö lokum vil ég árna blaðinu
Visi allra heilla, svo og starfsliöi
þess.”
—IJ