Vísir - 06.12.1980, Blaðsíða 22

22
Laugardagur 6. desember 1980
VISLR
Kvenfrelsisbaráttan hefur ver-
iö mjög i sviðsljtísinu i þessum
vestræna heimi undanfarinn ára-
tug eða svo og konur hafa látið til
sin taka á æ fleiri sviðum samfé-
lagsins. Sums staðar mæta þær
samúð og skilningi, annars staðar
andúðog aðhlátri.Þaðþykirtil að
mynda mörgum karlpungnum
gressilega fyndið þegar konur
sýna þess merki að vilja flokkast
undir heitið menn: þær eru jú
konur. Þykir þetta sparðatining-
ur og rifrildi um keisaransskegg.
Konur láta sig ekki, menn skulu
þær vera og engar refjar. C.
nokkur Miller og K. nokkur Swift
hafa i nýlegri bök rannsakað all-
náið orðfæri karlasamfélagsins
og komist að þeirri niðurstöðu að
allt sé það konunni heldur i óhag.
t meðfylgjandi grein, sem byggð
er á einum kafla bökarinnar, ráð-
ast höfundarnir gegn aldagöml-
um misskilningi og rangtúlkun á
sjálfum guðshugmyndum Bibli-
unnar og komast að þeirri niður-
stöðu að sist sé Guð sá karlkynj-
aði Guðfaðir sem karlar hafa
viljaö vera láta um alöir, heldur
tvttóia gerpi ag Adam lika. Er
hætt við aö ýmis viötekin viðhorf
þurfi að endurskoða i guðfræðinni
fái staðhæfingar Millers og Swifts
hljtímgrunn.
Sitthvað hefur glatast
i þýðingu
í fyrstu bók Móse segir tvisvar
frá sköpun mannsins. Sú fyrri er
á þessa leið: ,,Og Guð skapaði
manninn eftir sinni mynd, hann
skapaði hann eftir Guðs mynd:
hann skapaði þau karl og konu”.
(1:27). Sú siðari svona: ,,þá
myndaði Drottinn Guð manninn
af leiri jarðar og blés lifsanda i
nasir hans” (2:7). Seinna gerði
Guð konuna úr rifi mannsins.
Þessi siðari sköpunarsaga er
venjulega talin vera eldri, enda
virðist hún i fyrstu endurspegla
frumstæðari hugmyndir um upp-
runa mannkynsins. En athugun á
þessari sköpunarsögu á þvi máli,
sem hún var upphaflega skrifuð
á, hebresku, leiðir i' ljtís athyglis-
verðar staðreyndir um frum-
speki, sem sýnist hafa glatast i
þýðingum.
Hvað er maður?
Sá ..maður” sem myndaður var
af leiri jarðarinnar, reynist á he-
bresku heita 'adham, samheiti á
fornhebresku fyrir mannkyn.
Þessi upphaflega vera hefur ekk-
ert kyn, eða öllu heidur tvö kyn,
er tvitóla. Það er handa þessum
'adham, sem Guð ákveður að
skapa meðhjálp. Hann skapar
fyrst dýr merkurinnar og fugia
loftsins og lætur ’adham gefa
þeim öllum nöfn, en með þvi er
lýst yfir valdi ’adham yfir skepn-
unum og undirgefni þeirra við
svefn falla á manninn, og er hann
var sofnaður, tók hann eitt af rif j-
um hans og fyllti aftur með holdi.
Og Drottinn Guð myndaði konu af
rifinu, er hann hafði tekið úr
manninum og leiddi hana til
karlinn sömu sögnina sem hann
viðhafði, þegar hann gaf dýrun-
um nöfn og nefnir konuna Evu.
Hann raskar þar með jafnrétti
þeirra og’Guð rekur þau bæði úr
Paradis.
öld eftir öld. Guð skapaði mann-
inn, segir i Mósebók, og þá er átt
við ’adham, tvitóla veru. Konan
át ávexti forboðna trésins ,,og
hún gaf einnig mannisinum”, og
þá er átt við karli sinum. A
eiginleika mannsins, eigi að
skýra þá á skiljanlegan hátt. Þeg-
ar orðið maður i merkingunni
’adham tekur á sig merkinguna
karl, verður Guð um leið karl
lika. Þvi er að visu einatt haldið
fram, að auðvitað sé Guð hvorki
karl né kona i raun og veru. En þó
er hann óneitanlega karlkyns i
hugum okkar. Enda eru Ukingar
áborð við faðir eða konungur not-
aðar um Guð. Likingar, sem ann-
ars eru eingöngu notaðar um
karlmenn. Svo enn eru konur
brottrækar úr unaðsgarðinum,
þær eru siður fullkomnar, öðru-
visi, hitt kynið. (Þtí er töluvert
um kvenlikingar i Bibliunni, sem
visa ótvfrætt til tvikynja Guðs,
t.d. „Um bjargið, sem þig hafði
getið, hirtir þú ekki og gleymdir
þeim Guði, sem þig hafði alið”
(V.Mós. 32:18). Og ef vestræn
trúarbrögð hafa lýst andlegum
eiginleikum mannkynsins og guð-
legum eigindum með karlkyns
táknmáli.hafa þau lýst holdi þess
með tilvisun til kvenna, þær eru
likamning syndarinnar. Ef bókin
helga er grundvöllur allrar hug-
myndafræðihins vestræna heims,
þá er hún um leið grunnurinn,
sem karlasamfélagið hefur byggt
misnotkun sina og vanvirðingu
gagnvart konum á.
Er mamma maður?
Konur hafa á siðustu árum gert
kröfu til þess að kallast menn og
einmitt það að sú krafa hafi þótt
nauðsynleg, bendir til að „mað-
ur” hafi verið að glata merkingu
sinni sem heiti yfir bæði karla og
konur. Að hve miklu leyti sú
merking orðins er þegar týnd,
sést best á þvi að litið barn, sem
er að læra mtíðurmálið, hlær þeg-
ar mamma þess segist vera
maður. Og það kemur sjaldan
fyrir, að orðið visi til kvenna án
forskeytis, t.d. blaðamaður, þing-
maður, formaður. Menneru kari-
ar þangað til annað sannast.
A ensku máli voru i eina tið til
sérstök orð sem greindu fólk
samkvæmt kyni: wif var kona
(sbr. isl. orðið vif), wer (sbr. isl.
verr) og carl voru karlar. Mann
missti seinna n sitt i samsettum
orðum á borð við waepman og
carlman, sem hvoru tveggja
þýddu fullvaxinn karl, og i orðinu
wifrnan, fullorðin kona. Wifman
varð að orðinu woman, merking
orðsins wif þrengdist og varð
wife, eiginkona. En wer og waep-
man, carl og carlman hreinlega
týndust. 1 þeirra stað kom orðið
man. Það er svona með höppum
ogglöppum hvenær það orð þýðir
karl, eða maður, i merkingunni
karl ogkona.En karl heitir alltaf
man, maður. Það eru hans for-
réttindi á þvi tungumáli. Sú þró-
un, sem þar átti sér stað, er ekki
eins langt að landi komin á is-
lensku og það er enn mögulegt að
spyrna við henni.
Var Gud tvítóla
og Adam kannski líka?
hann. En dýrin eru ekki við hæfi
’adham og þvi reyndi Guð á nýjan
leik að finna honum meðhjálp.
„Hann lét fastan svefn falla á
’adham og fyllti eitt rifja hans
með holdi, — og aðgreindi kynin.
Þegar hér er komið i sögunni,
hefur hebreski sagnaritarinn enn
ekki notað annað orð um sköpun-
arverk Guös en ’adham. Það er
ekki fyrr en eftir rif-tökuna, sem
kynvædd orð eru notuð, — ’ish,
karl og ishshah, kona. ’Adham,
sem nú hefur verið greindur i tvö
kyn, talar um þau i þriðju per-
sónu: ,,Hún skal kona kallast, þvi
hún var gerð öðru visi en karl-
inn”. ,,Var gerð öðru visi” mun
ná merkingu hebreska orðsins
um það sem fram fór, betur en
orðasambandið „tekin af”.
Var kona af
karlmanni tekin?
Fróðlegt er að bera þessa könn-
un á upprunalega textanum sam-
an við islenska þýðingu, sem er á
þessa leið: ,, en meðhjálp fyrir
mann fann hann enga við sitt
hæfi. Þá lét Drottinn Guð fastan
mannsins. Þá sagði maðurinn:
Þetta er loks bein af minum bein-
um og hold af minu holdi: hún
skal karlynja kallast, af þvi að
hún er af karlmanni tekin".
Burtúr Paradis
Eins og fyrr sagði, leiddi Guð
öll þau dýr og fugla, sem hann
hafðiskapað fyrir ’adham til þess
aö sjá hvað hann nefndi þau. Frá
örófi alda hefur rétturinn til að
gefa öðrum nafn tengst yfirráða-
rétti — maðurinn slær eign sinni á
dýr eða hlut og gefur þvi nafn um
leið. Þvi hefur nafngift konunnar
af hálfu karlsins verið túlkuð sem
vottur um yfirráðarétt hans.
Þetta á sinn hlut i þeirri skoðun,
að kynin hafi ekki verið sköpuð
jöfn eða á sama tima — karlinn
kom fyrst og skiröi konuna. En i
hebresku sögunni hefur það sagn-
orð, sem notað er við þetta tæki-
færi, ekki merkingu skirnar eða
nafngjafar. Það er ekki notað fyrr
en siðar, þegar Guð hefur dæmt
karlinn og konuna en hefur enn
ekki rekið þau úr Eden. Þá notar
Maður og maður '
Niðurstaða nákvæms lesturs
hebreska textans, sem segir frá
sköpun mannkynsins er sú, að
’adham sé vera af einhverju tagi,
sem klofni, ef svo má segja, i karl
og konu. Þau urðu til samstundis
og á milli þeirra var jafnræði.
Fyrsta synd konunnar kann að
hafa verið sú, að óhlýðnast Guði
fyrir ráð höggormsins. Fyrsta
synd karlsins varhins vegarsú að
gefa konunni nafn og vilja þar
með gera hana sér undirgefna.
Fyrir þessar tvær sakir, voru þau
rekin úr Eden. Það var ekki að-
eins konunni um að kenna. Sá
misskilningur, sem rikt hefur um
aldaraðir, að karlinn hafi orðiðtil
áundan konunni og þaðhafi verið
konunni að kenna að þau voru
gerð brottræk úr Paradis er orð-
inn til fyrir mistúlkun þýðenda,
sem lesa upprunalega textann
með gleraugum karlasamfélags-
ins! Ritari sögunnar er að skrá
frumstæðar vangaveltur um til-
veruna en hann talar til okkar
gegn um þykka múra, sem hlaðn-
ir hafa verið af karli eftir karl ,
þriðju síðu Mósebókar, á þriðju
siðu Bibliunnar, er karl þannig
gerður að manni og upprunaleg
þýðing orðsins „maður” er
gleymd oggrafin. Á fjórðu siðu er
'adham orðið. að nafni fyrsta
karlsins — ,,og Adam kenndi enn
að nýju konu sinnar”. Þá verður
ekki aftur snúið, karlinn hefur
hrifsað til sin embætti fulltrúa
alls mannkynsins, orðið maður,
hinn eini sanni afkomandi Adam
eða ’adham hvort sem fremur er
kosið. Konan er brottræk úr þeirri
Paradis að geta kallað sig mann.
Evudætur eru syndaselir, enda
ekki skapaðar eftir mynd Guðs.
Guð er lika karl
Þar eð vestræn trúarbrögð
verða til i samfélagi föðurveldis
og stuðla að réttlætingu þess, eru
likingar þeirra orðnar til á sjón-
arhólum karlmannsins. En trúar-
bragðafrömuðir verða óneitan-
lega að stóla á likingar, táknmál
þegar þeir lýsa þvi sem i eðli sinu
er ólýsanlegt, ef ekki er gripið til
mannlegrar reynslu.Guði veröur
þannig aðeins lýst sem hafandi
Ogpabbi fóstra?
Ef menn fara aðlesa sköpunar-
söguna með þvi hugarfari sem
hún var skrifuð á læra þeir að
þekkja sjálfa sig sem imynd
Guðs, hvort sem þeir eru konur
eða karlar. Meðvitaðir um þann
misskilning, sem röng túlkun
hefur valdið i hugmyndum okkar
og þá um leið á orðum okkar um
karl og konu, verður þeim unnt að
eyða fordómum. M.a. þeim for-
dómi, að málfræö'lega karlkyns
orð geti aðeins átt við karla. Þá
hætta bömin að hlæja þegar
mamma þeirra segist vera læknir
en ekki læknakona. A sama hátt
geta þau horfst i augu við þá stað-
reynd, að rétt eins og konur
veigra sér ekki við að kalla sig
karlkyns orðun, þurfa karlar að
koma á móts við þær og kalla sig
kvenkyns orðum, ef þvi er að
skipta. Þá geta karlar verið fóstr-
ur, alveg eins og konur verða
bólstrarar, eða smiðir.
Úr bókinni ,,Words and Women”
eftir C. Miller og K. Swift. Ms
þýddi og staðfærði hér og þar.