Morgunblaðið - 03.12.2003, Blaðsíða 24

LISTIR
24 MIÐVIKUDAGUR 3. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
U
mræður um velgengni
Ólafs Elíassonar, grein í
Svenska dagbladet frá 1990
og önnur í Weekendavisen
24.–30. október í ár, urðu til
að enn einu sinni fann ég
hjá mér þörf til að víkja að
íslenzkum vettvangi. Það hef ég raunar þrá-
faldlega gert í áranna rás, en nú ýtti við mér að
ég hef öðlast meiri yfirsýn og með fleiri tromp
handa á milli. Sú hugmynd fæddist hjá mér að
til að undirbyggja orðræðuna viki ég í upphafi
að þróuninni ytra og reyndist það hálfu meira
mál en ég hugði, gat þannig ekki komið frá mér
nema hluta af mörgum góðum sem minna góð-
um staðreyndum.
Kannski verður innlendur vettvangur helst
skilgreindur í ljósi viðvarandi andvaraleysis,
jafnt hjá listamönnum, þeim er að listum koma
og ráðamönnum, sem hin lágstemmda orðræða
hefur helst verið til vitnis um.
Smásýningar í síbylju út um allar trissur
bera frekar merki um sýningargleði en að vera
raunhæfur vottur um
blómlegt listalíf, slag-
kraftur og gagnsæi er
sem fyrri daginn það
sem gildir. Á stundum
liggur við að menn rífi í
hár sér þegar þeir
verða vitni að hinum hrópandi þekkingarskorti,
einkum meðal þeirra sem helst ættu að vera
með galopin augu. Einnig er líkast sem margir
hverjir vilji helst ekki vita annað en þeir álíta
sig vita fyrir og vilja vita, telja sig þó bein-
tengda helstu hræringum heimslistarinnar.
Það er helst að einhverjir rjúki upp ef þeim
finnst á sig hallað og koma þá iðulega upp um
afar takmarkaða þekkingu á skrifum og skoð-
unum greinahöfunda, og að þeir eru lítið með á
nótunum.
Fyrir nokkrum árum er Ólafur Elías-son var að hasla sér völl og éggreindi fyrstur manna frá því í skrif-um mínum, var þeim ekki tekið alltof
vel af ákveðnum hópi íslenzkra núlistamanna
líkt og verið væri að taka spón úr aski þeirra.
Hann lét þó íslenzkan listavettvang full-
komlega í friði, síður eðlislægt að stefna á
frægð og frama á útjöðrum heimsins, hefur trú-
lega ekki látið þá fjarstæðu hvarfla að sér að
fara í samkeppni við landa sína, hvorki á heima-
velli né utan landsteinanna. Hröð leið hans á
toppinn, sem hefur reglulega verið tíunduð hér
í blaðinu virðist svo hafa fullkomlega farið
framhjá áhrifamönnum þjóðfélagsins, sem eins
og vöknuðu við vondan draum er einn yfirmáta
viðamikill gjörningur listamannsins fyllti túrb-
ínusal Tate Modern í Lundúnum fyrir skömmu.
Þetta eru alltof dapurlegar staðreyndir til að
hægt sé að halda þeim á lofti, farsælla að gera
sem minnst veður útaf, snúa sér frekar að öðru
og mikilvægara sem við öllum þeim blasir sem
hér eru eitthvað inni í málum.
Hvað greinina í Weekendavisen snertir kem-
ur hún okkur mikið við, því hún varpar ljósi á
afleiðingarnar þegar lýðræðisreglur eru ekki í
heiðri hafðar. Enginn þó að mæla með þess
lags lýðræði sem leiðir af sér útjöfnun og með-
almennsku heldur að markaðar séu reglur og
farið eftir þeim, að hvorki einstaklingar, mið-
stýringaröfl né lítill hópur nái undirtökunum og
misnoti.
Forsagan er að 1953 var menningar-
málaráðuneyti komið á laggirnar í Danmörku,
fyrstur þar í forystu Julius Bomholt. Fékk
hann Knud W. Jensen, eiganda og forstjóra
Gyldendal-bókaforlagsins, til liðs við sig í því
skyni að leggja línur til framtíðar, og meðal
annars var Listasjóður ríkisins stofnaður 1964,
þ.e. Statens Kunstfond. Þetta reyndist viturleg
hugmynd hjá nýskipuðum ráðherra líkt og
hver og einn mun eiga auðvelt með að ganga úr
skugga um er sækir landið heim. Bæði stærri
borgir sem landsbyggðin hafa notið góðs á
þeim tíma mun hliðstæða sjóðsins ekki til í
heiminum. Listasjóðurinn hafði síðast sjö
starfsmenn svo eitthvað hefur verið umleikis til
úthlutunar, hér athyglisvert að listamenn voru
heiðraðir fyrir að vera virkir og sýnilegir, en
síður tekið mið af tekjum þeirra eða þjóðfélags-
stöðu, aldrei litið á tilnefningar sem sósíal-
aðstoð eins og það nefnist, slíkt allt annar hand-
leggur.
Til umræðu að Brian Mikkelsen, ný-skipaður menningarmálaráðherra ístjórn Poul Nyrup Rasmussen, tókþá stefnu að leggja niður smærri ein-
ingar í listageiranum og setja undir einn hatt.
Nýstofnuð er yfirstjórn lista, Kunststyrelsen,
með samtals níutíu starfsmenn (!), síðasta af-
rekið að krafsa endurtekið í fallega hreiður
listasjóðsins að Knabrostræde, og gera úrslita-
tilraun til að flytja það til höfuðstöðvanna í
Harsdorfs höll við Kóngsins nýjatorg. Er þetta
önnur tilraun ráðherrans, hin fyrri mistókst
vegna stórsjóa mótmæla og voru þannig enn
um stund tvennar dyr að peningum til lista og
menningar í Danaveldi. Fyrirtektin hefur vakið
mikla ókyrrð í röðum listamanna svo sem fyr-
irsögn greinarinnar í Weekendavisen má vera
til vitnis um; Listasjóður ríkisins vanaður,
„Statens Kunstfond kastreret“. Málarinn Sis
Hindsbo, sem var í stjórn listasjóðsins, líkir
þessu við þá tíma er settar voru teygjur utan
um eistu grísa, sem svo með tíð og tíma duttu af
þeim eins og tvær litlar svartar kúlur! Segir sig
sjálft að það verður lítið úr sjö manna liði lista-
sjóðsins á móti þeim áttatíu og þrem sem fyrir
eru í byggingunni.
Í hnotskurn er þetta lokahnykkurinn á deil-
um sem skara lengstum farsæla starfsemi
listasjóðins og staðið hafa í mörg ár, með út-
hlutanir úr honum á brennidepli. Síðustu 15–20
ár hafði hópur frá Eks-skólanum, með fólk eins
og skúlptúristann Hein Heinsen, hreiðrað um
sig á staðnum og legið á gulleggjunum, prófess-
or við akademíuna og einn þeirra sem voru
fremstir í flokki við að rífa niður eldri gildi
seinni hluta sjöunda áratugarins, sem sagt 68-
kynslóðin. Deilurnar munu að sjálfsögðu hafa
veikt burðarstoðir sjóðsins, þýðingarmestu og
virtustu listastofnunar þjóðarinnar, nagað ræt-
ur þeirra þannig að það reynist núverandi ráð-
herra auðveldara en skyldi að ryðja þeim um
koll, gerist þó ekki án mikils titrings í fjöl-
miðlum.
Að sameina á þennan hátt ólíkar listgreinar
undir einn hatt straumlínustefnunnar er jafn-
umdeilanlegt og að ýta öllum listaskólum ís-
lenzku þjóðarinnar inn í eina byggingu, ryðja
um leið ótal hliðar- og grunnþáttum út af borð-
inu. Einkum fráleitt þar sem til að mynda
fræðsla í sjónmenntum hefur alla tíð mætt af-
gangi, er ígildi þess að ungir fái stúdentspróf
og inngöngu í háskóla í fermingargjöf.
Það sem hér er þó mál málanna er hveóheilbrigt og skaðlegt það er að látageðþóttaákvarðanir og hlutdrægniráða för. Hvað íslenzkan vettvang
snertir má hér minna á og vísa til að einn list-
hópur réð lögum og lofum svipaða tímalengd.
Skiptir harla litlu hve ágætir þessir menn voru,
einstefna og útilokunarárátta bera alltaf í sér
vafasamar og ólýðræðislegar athafnir, þannig
voru meðal annars Guðmundur Erró, Louisa
Matthíasdóttir og Dieter Roth fullkomlega úti í
kuldanum, eins heilbrigt og það nú var. Upp-
stokkun í sýningarnefnd 1968 breytti stöðunni,
nýir menn stóðu fyrir sýningu ungra lista-
manna í Laugardalshöll, höfðu fljótlega sam-
band við Erró og seinna Louisa, en er svo var
komið hafði SÚM-hópurinn hafið sýning-
arstarfsemi (1969) og þeir sáu um sinn mann
enda sjálfir undir verndarvæng hans. Louisu
var boðin þátttaka á haustsýningunni að Kjar-
valsstöðum 1974, sem varð til þess að hún
tengdist landinu aftur og hófst þá nýr og frjór
kafli í list hennar. Haustsýningarnar urðu æ
fjölþættari og stærri allt fram til 1976–77, en þá
urðu aftur snögg umskipti með vandræðagangi
og fumi sem leiddi til þess að þær voru lagðar
niður er fram liðu stundir. Nefndin hafði í ljósi
reynslunnar sett reglur um hámarksviðveru
kjörinna fulltrúa og varð auðvitað að hlíta þeim
en þeir sem við tóku reyndust ekki tilbúnir til
að leggja á sig jafnmikla fyrirhöfn fyrir félaga
sína og Pétur og Pál endurgjaldslaust. Áður
hafði litlu munað að grundvöllur skapaðist fyrir
að störf nefndarmanna væru að hluta launa-
tengd en því glutrað niður.
Á þessum tímum komu líka fram háværar
kröfur um breytta skipan mála varðandi út-
hlutun listamannalauna, en þegar þær komust
seint og síðar í gagnið kom strax svipað ástand
upp og minnst var á í danska listasjóðnum og
stóð hérumbil í áratug, lauk með eins konar
hallarbyltingu á aðalfundi Sambands íslenzkra
myndlistarmanna fyrir fáeinum árum. Þeir
sem harðast gengu fram um breytingar reynd-
ust er til kom hvorki hafa vilja né metnað til að
koma þeim lýðræðislegu vinnubrögðum í gagn-
ið sem þeir höfðu brennimerkt hina eldri fyrir
að vanvirða.
Að þessu vikið í ljósi vaxandi og aðhluta uppörvandi umræðu um stöðumyndlistar á landinu, jafnframt mik-ilvægi þess að við tengjumst alþjóð-
legum straumum. En um leið þurfa menn að
gera sér nokkra grein fyrir birtingarmynd list-
heimsins og hvers eðlis þessir alþjóðlegu
straumar eru, hvaðan þeir eru runnir og hvaða
hagsmunum menn eru að þjóna, einnig í hve
miklum mæli peningaflæði ræður hvað kemst í
sviðsljósið. Eins og sjö manna starfslið hefur
lítið að gera í það sem fyrir er og telur áttatíu
og þrjá hausa, er framlag íslenzka ríkisins eins
og sandkorn á móts við það sem stórþjóðirnar
ráða yfir, og til að mynda bræðraþjóðirnar
hygla sínu fólki, jafnvel þótt miðað sé við höfða-
tölu. Á síðustu tímum breyttrar heimsmyndar
og upplýsingabyltingar hafa möguleikarnir til
að ná til fólks hundraðfaldast, óvíða auðveldara
en á hér á landi. Samt hefur lítið breyst, og þótt
við séum talin með ríkustu þjóðum heims hafa
listir og menning ekki notið meintrar hagsæld-
ar sem skyldi. Þvert á móti því sem gerst hefur
annars staðar í Evrópu undanfarna áratugi, Ís-
lendingar hér fremstir meðal amlóða.
Ef hér eiga að skapast skilyrði til að menn
eins og Ólafur Elíasson fái notið sín, og enginn
skal segja mér að slíkir séu ekki til, verður að
koma til mikil viðhorfsbreyting í átt til gagn-
særra og lýðræðislegra vinnubragða. Allur
stuðningur skal þjóna því hlutverki að gera
styrkþegum kleift að helga sig list sinni óskipt-
ir og gera framlag virkra listamanna sýnilegra.
Myndlistarmenn verða að skera upp herör
gegn þeirri fáfræði sem hér ríkir meðal al-
mennings, jafnt fjósamokara sem ráðherra, og
því miður iðulega þeirra sjálfra. Gerist helst
með metnaðarfullri umræðu, þannig að fram-
kallist opið og óþvingaðað andrúm sem geri að
verkum að fleiri og fleiri taki til máls, segi álit
sitt skýrt og skorinort og hafi hugrekki til að
taka afleiðingunum.
Aðstæður og gagnsæi
Listastjórn Danmerkur, Kunststyrelsen, starfsliðið telur níutíu einstaklinga, mun líkast til í
framtíðinni öll flytjast í hina stílhreinu Harsdorfs-höll við Kóngsins nýjatorg.
SJÓNSPEGILL
Bragi
Ásgeirsson
bragi@internet.is
PÍANÓKEPPNI Íslandsdeildar
EPTA fór fram í Salnum, Tónlistar-
húsi Kópavogs um liðna helgi.
Keppt var í þremur flokkum, flokki
miðnáms (ekki eldri en 15 ára),
flokki framhaldsnáms (ekki eldri en
19 ára) og flokki háskólanáms.
Þrír keppendur voru í flokki há-
skólanáms og þurfti því dómnefnd
að laga reglur keppninnar að þeim
aðstæðum. Niðurstaðan varð sú að
ákveðið var að keppendur þyrftu
ákveðinn stigafjölda til að komast í
úrslit og náði einn keppandi að upp-
fylla þau skilyrði, hin 17 ára gamla
Xibei Zhang. Samt var ekki sjálf-
gefið að hún hlyti 1. sæti en ákveð-
inn stigafjölda þurfti til þess. Því
takmarki náði Xibei Zhang.
Í flokki framhaldsnáms hreppti
Hákon Bjarnason 1. sætið en Há-
kon sigraði í flokki miðnáms í
keppninni árið 2000, í 2. sæti varð
Ingibjörg Jóna Halldórsdóttir og í
3. sæti Þóra Kristín Gunnarsdóttir
frá Akureyri. Úrslit í flokki mið-
náms urðu þau að Hrafnhildur
Ágústsdóttir hlaut 1. sæti, Kjartan
Jósefsson 2. sæti og Dína María
Margeirsdóttir 3. sæti.
Í dómnefnd sátu Anna Guðný
Guðmundsdóttir, Anna Þorgríms-
dóttir, Halldór Haraldsson, Þor-
steinn Gauti Sigurðsson og formað-
ur dómnefndar var Peter Toperczer
píanóleikari og rektor listaakademí-
unnar í Prag. Keppnin verður hald-
in aftur að þremur árum liðnum.
Xibei Zhang
hlutskörpust
Morgunblaðið/ÞÖK
Vinningshafar í píanókeppni Íslandsdeildar EPTA; Þóra Kristín Gunnarsdóttir, Dína María Margeirsdóttir, Kjart-
an Jósefsson, Ingibjörg Jóna Halldórsdóttir, Hrafnhildur Ágústsdóttir, Xibei Zhang og Hákon Bjarnason.