Morgunblaðið - 07.02.2004, Blaðsíða 40

40 LAUGARDAGUR 7. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
MÁLEFNI SPRON
Stjórn Sparisjóðs Reykjavíkur og ná-grennis tilkynnti í gærmorgun, aðhún hefði ákveðið að falla frá áform-
um um að breyta sparisjóðnum í hluta-
félag. Var þessi ákvörðun tekin í fram-
haldi af samþykkt Alþingis í fyrrakvöld á
lögum, sem varða sparisjóði.
Ljóst er að nokkur sársauki fylgir þess-
ari ákvörðun stjórnar Spron. Í yfirlýsingu
hennar segir: „Alþingi hefur nú samþykkt
stjórnarfrumvarp, sem kollvarpar áform-
um stjórnar Spron með hagsmuni spari-
sjóðsins til framtíðar í huga. Er það óneit-
anlega sérstakt að sett séu lög til að
hindra að farið verði eftir gildandi lögum
og er lagabreytingunni leynt og ljóst beint
gegn viðskiptasamningi. Um leið er komið
í veg fyrir, að myndaður verði sex millj-
arða króna sjóður, sá langstærsti sinnar
tegundar á Íslandi, sem ætlað var að
styðja við menningar- og líknarmál í
Reykjavík og nágrenni.
Stjórn Spron hefur lagt sig fram við að
fara að vilja löggjafans og hefur því ákveð-
ið að falla frá tillögu um breytingu á
rekstrarformi sparisjóðsins í hluta-
félag … Í kjölfar hinnar nýju lagasetning-
ar horfir stjórn sparisjóðsins til framtíðar
og kappkostar að efla starfsemi spari-
sjóðsins og treysta sterka stöðu hans í
krefjandi samkeppnisumhverfi.“
Þegar umræður hófust sumarið 2002
vegna áforma Búnaðarbanka Íslands um
að kaupa hluti stofnfjáreigenda Sparisjóðs
Reykjavíkur og nágrennis á margföldu
nafnverði lýsti Morgunblaðið grundvall-
arafstöðu sinni til málsins með svofelldum
hætti í forystugrein hinn 27. júní það ár.
Þar sagði:
„Þegar einstaklingur gerist stofnfjár-
aðili að sparisjóði með því að taka boði
stjórnar sparisjóðs þar um er honum ljóst
á hvaða forsendum hann leggur fram fjár-
muni. Hann fær peningana verðbætta og
væntanlega eðlilega ávöxtun til viðbótar.
Stofnfjáreigandi er hins vegar ekki að
kaupa hlutdeild í eigin fé sparisjóðsins
með þeim fjármunum, sem hann leggur
fram. Hann á ekkert tilkall til slíkrar hlut-
deildar. Eigið fé sparisjóðanna hefur orðið
til á löngum tíma og í tilviki Sparisjóðs
Reykjavíkur og nágrennis hefur það orðið
til á 70 árum. Það hefur fyrst og fremst
orðið til vegna viðskipta viðskiptavina, al-
mennings, sem telja sig hafa verið að eiga
viðskipti við sjálfseignarstofnun.
Þegar umræður hófust um hugsanlega
hlutafélagavæðingu sparisjóðanna fyrir
nokkrum árum efndi Morgunblaðið til
töluverðra umræðna á síðum blaðsins um
þetta mál. Þá voru deilur um kvótakerfið í
sjávarútvegi í hámarki og Morgunblaðið
benti á að menn gætu ekki selt það, sem
þeir ættu ekki. Augljóst var að ef ekki
væri rétt staðið að hlutafélagavæðingu
sparisjóðanna væri hætta á að þar gæti
orðið til nýr gjafakvóti. Stofnfjáreigendur
í sparisjóðum gætu eignast hlutdeild í eig-
in fé sparisjóðanna án þess að hafa nokkru
sinni lagt fram fjármuni til þess að eignast
þá hlutdeild. Eigið fé sparisjóðanna á Ís-
landi nemur á annan tug milljarða króna.
Fyrirsjáanlegt var, að sú gífurlega eigna-
tilfærsla, sem varð í skjóli kvótakerfisins,
gæti endurtekið sig við hlutafélagavæð-
ingu sparisjóðanna.“
Ríkisstjórninni var þetta vel ljóst og í
því lagafrumvarpi, sem lagt var fyrir Al-
þingi á sínum tíma, sagði í 17. gr.: „Stofn-
fjáreigendur hafa ekki rétt til ágóðahlutar
af rekstrarafgangi sparisjóðs umfram það,
sem mælt er fyrir um í lögum þessum.“
Í sömu lagagrein sagði: „Stofnfjáreig-
endur skulu einungis njóta arðs af inn-
borguðu stofnfé sínu.“
Áform Búnaðarbanka Íslands um að
kaupa stofnfjáreign á margföldu nafn-
verði fór út um þúfur. Ný löggjöf var sett
um fjármálafyrirtæki á Alþingi í desem-
ber árið 2002.
Sú löggjöf opnaði möguleika á þeim við-
skiptum, sem stefnt var að á milli Spron og
KB banka. Afstöðu stjórnar Spron að nýta
þann möguleika má skilja í ljósi þeirrar af-
stöðu, sem fram hafði komið hjá nær helm-
ingi stofnfjáreigenda í sparisjóðnum.
Þingmenn voru hins vegar mjög gagn-
rýnir á þessi áform í desembermánuði sl.
Þegar sú afstaða lá fyrir sagði Morgun-
blaðið í forystugrein hinn 27. desember sl.:
„En jafnframt benda ummæli þingmann-
anna til að þverpólitísk samstaða gæti ver-
ið á Alþingi til lagabreytingar, sem útilok-
aði þau viðskipti, sem nú er stefnt að með
hlut stofnfjáreigenda í Spron.
Ætla verður að þeir þingmenn, sem hér
eiga hlut að máli, og aðrir, sem ástæða er
til að ætla, að séu sömu skoðunar, hafi for-
göngu um það um leið og þing kemur sam-
an eftir jólahlé, að nauðsynlegar breyting-
ar verði gerðar á lögunum um
fjármálafyrirtæki, svo að stofnfjáreigend-
ur geti ekki selt það, sem þeir hafa aldrei
átt.“
Þetta hefur nú orðið niðurstaðan. Sumir
deila á þingið fyrir þessa lagasetningu á
þeirri forsendu, að þar sé nánast verið að
breyta gerðum samningum eins og m.a.
kemur fram í yfirlýsingu stjórnar Spron.
Þeir samningar höfðu hins vegar hvorki
verið staðfestir né framkvæmdir.
En hvað sem líður skiptum skoðunum
um það mál er ljóst, að hér er skýrt dæmi
um, að Alþingi hefur síðasta orðið eins og
Morgunblaðið hefur nokkrum sinnum
vakið athygli manna í viðskiptalífinu á.
AFNÁM FYRNINGARFRESTS
Á Alþingi hefur verið lagt fram laga-frumvarp um afnám fyrningarfrests
vegna kynferðisafbrota gegn börnum
undir 14 ára aldri. Fyrsti flutningsmaður
tillögunnar er Ágúst Ólafur Ágústsson,
og segir í greinargerð sem fylgir frum-
varpinu að kynferðisafbrot gegn börnum
séu „í eðli sínu ólík öðrum ofbeldisbrot-
um“ og að nauðsynlegt sé „að viður-
kenna sérstöðu þessara brota“.
Sérstaða kynferðisafbrota gegn börn-
um gerir það að verkum að veigamikil
rök eru fyrir því að aðrar reglur en gilda
um almenn brot skuli gilda um fyrningu
þeirra. Í greinargerðinni er t.d. bent á að
í slíkum tilfellum sé aðstöðumunur ger-
anda og þolanda eðli málsins samkvæmt
gríðarlegur, þar sem brotaþoli sé „ekki í
aðstöðu til að skynja að um lögbrot sé að
ræða né [þekki] hann leiðir til að losna
undan oki gerandans“. Jafnframt er
réttilega bent á að gerandinn eigi „ekki
að hagnast á þeim mikla aðstöðumun
sem er á honum og brotaþola“. Fram
kemur ennfremur að umboðsmaður
barna hafi nýverið hvatt Alþingi til að af-
nema fyrningarfrest vegna kynferðisaf-
brota gegn börnum og að sú hvatning
hafi fyrst komið fram í skýrslu frá árinu
1997. Það er því vissulega tími til kominn
að taka afstöðu til þessa máls.
Morgunblaðið hefur áður lýst því yfir
að í ljósi þess hve kynferðisafbrot gegn
börnum eru alvarleg og staða barna sem
þolenda veik sé brýnt að tryggja að rétt-
læti geti náð fram að ganga. Fyrning-
arfrestir, eins og þeim er nú háttað, eru
iðulega of skammir fyrir þennan við-
kvæma hóp brotaþola, sem oft áttar sig
ekki á brotinu eða treystir sér til að
kæra það fyrr en langt er um liðið. Dóm-
ar þar sem einstaklingar hafa verið
sýknaðir fyrir kynferðisafbrot gegn
börnum, þrátt fyrir að sekt þeirra hafi
verið sönnuð, eru staðfesting á því.
Frumvarpið er því án efa mikilvægt
skref í þá átt að koma lögum yfir sem
flesta þeirra sem gerst hafa sekir um
jafn alvarlegan og afdrifaríkan glæp og
að beita börn kynferðisofbeldi.
U
MRÆÐUR um afskipti framkvæmda-
valdsins og löggafarvaldsins af umsvifum
einstaklinga og fyrirtækja þeirra taka á
sig ýmsar myndir. Þannig spyr Birgir
Hermannsson stjórnmálafræðingur í
Morgunblaðinu 4. febrúar hvort ég hafi sýnt vítaverðan
skort á fyrirhyggju sem menntamálaráðherra með því
að beita mér ekki fyrir almennum reglum um eignarhald
á fjölmiðlum. Segist Birgir vilja slíkar reglur en eiga
bágt með að styðja þær ef með þeim eigi að koma höggi á
óþekka kaupsýslumenn eða klekkja á Baugsfeðgum.
Skorar hann á mig að segja hvað Sjálfstæðisflokkurinn
hafi verið að gera í þessum málum
Stjórnmálafræðingur ætti að hafa áttað sig á því að
viðfangsefni stjórnmálamanna felast einkum í því að
bregðast við atburðum í samræmi við hugsjónir sínar og
stjórnmálaleg markmið.
Frelsi einstaklingsins til orða og athafna er meg-
inkjarni sjálfstæðisstefnunnar. Kjarni vinstristefnunnar
er að einstaklingurinn skuli víkja fyrir heildinni. Að mati
vinstrisinna er hlutverk stjórnmálamanna ekki að skapa
einstaklingum sem mest svigrúm til athafna heldur að
hafa vit fyrir fjöldanum og leiða hann í krafti ímyndaðra
yfirburða sinna.
Ég hef setið fundi með norrænum ráðherra úr flokki
jafnaðarmanna sem sagði tæpitungulaust að best væri
að hafa skatta háa og láta sem mesta fjármuni renna um
hendur stjórnmálamanna og stjórnvalda því að þau
hefðu meira vit á að nýta fjármunina til „góðra“ verka en
þeir sem öfluðu fjárins og greiddu skattana.
Þetta hefur aldrei verið stjórnmálaviðhorf mitt. Skatt-
ar eiga að vera sem lægstir, með því er alls ekki vegið að
innviðum þjóðfélaga. Skatttekjur aukast gjarnan með
lækkun skatta eins og dæmin sanna hér á landi.
Svigrúm einstaklinga til að láta að sér kveða í atvinnu-
lífinu á að vera sem mest. Besta leiðin til að tryggja hag
fyrirtækja og viðskiptavina þeirra er frjáls samkeppni. Í
tíð minni sem menntamálaráðherra var mér ekkert
kappsmál að hlutast til um hinn frjálsa fjölmiðlamarkað
og lét ég þá skoðun oftar en einu sinni í ljós.
Ég vildi styrkja innviði Ríkisútvarpsins með
lagsbreytingum en áhugi minn á þeim umbótum
ekki árangri vegna andstöðu annarra. Kvað ég
að orði sem menntamálaráðherra um þessa rík
að ég teldi hana í tilvistarkreppu. Er ég enn sö
unar og raunar enn frekar en áður, meðal anna
þess hvernig starf fréttastofu hljóðvarpsins he
þróast.
Að minni tilhlutan var almennu löggjöfinni u
varpsrekstur breytt og hún löguð að evrópskum
Tókst sú lagasetning vel og er hið almenna star
hverfi útvarpsstöðva hér að þessu leyti eins og
verður á kosið. Ég beitti mér einnig fyrir því að
í lög ákvæði sem veita Stöð 2 vörn vegna mynd
hennar og afruglunar.
Á þeim tveimur árum sem liðin eru frá því að
úr embætti menntamálaráðherra hefur orðið m
breyting á eignarhaldi fjölmiðla og umræður u
un hníga til þeirrar áttar að óhjákvæmilegt sé f
gjafann að láta hana sig einhverju skipta.
Á fundi reykvískra sjálfstæðismanna laugar
31. janúar flutti ég ræðu sem ég nefndi Frelsi í
aga og lesa má á vefsíðu minni bjorn.is. Þar sag
meðal annars:
„Eins og hér hefur verið rakið stangast það a
Brugðist við sérkenn
Eftir Björn Bjarnason
’ Við þessari stöðu er veribregðast. Hún var ekki fyrir
þegar ég var menntamálará
herra og ég hafði ekki freka
nokkur annar hugmyndaflug
ímynda mér að þessi þróun
þennan veg á íslenskum fjö
miðlamarkaði. ‘
F
jármál háskólanna hafa verið mikið í
umræðunni á síðustu dögum og því
jafnvel verið haldið fram að háskólarnir
og þá ekki síst Háskóli Íslands hafi
verið í einhvers konar fjársvelti á síð-
ustu árum. Þá hefur tölum verið haldið á lofti með
það að markmiði að sýna fram á að Ísland standi
verr hvað háskólamenntun varðar en aðrar þjóðir í
Evrópu. Því fer hins vegar víðs fjarri. Við erum í
hópi þeirra þjóða er verja mestu fé til menntamála
og jafnframt ein þeirra þjóða er geta státað af hvað
flestum í háskólanámi.
Þegar staðreyndir eru skoðaðar kemur í ljós að á
síðustu árum hafa miklar framfarir átt sér stað á
háskólastiginu. Framlög til Háskóla Íslands og
raunar allra skóla á háskólastigi hér á landi hafa á
undanförnum árum verið aukin til muna.
Þeirri tölu hefur gjarnan verið haldið á lofti í um-
ræðunni á síðustu vikum að á Íslandi sé einungis
varið 0,8% af vergri landsframleiðslu til há-
skólastigsins. Þessi tala, sem er tekin úr skýrslu
frá OECD, var á sínum tíma rétt, það er á árinu
2000 sem hún tekur mið af.
Það er hins vegar fjarri lagi að hún segi ein-
hverja sögu um ástandið í dag. Hér hefur ekki ríkt
nein stöðnun.
Sé miðað við árið 2000 hafa framlög til kennslu
og rannsókna á háskólastigi aukist um 49,7% á
föstu verðlagi á þeim árum sem síðan eru liðin. Á
sama tíma hefur nemendum á háskólastigi fjölgað
um 42,72% samkvæmt upplýsingum frá Hagstofu
Íslands. Sé einungis litið á framlög til kennslu hafa
þau aukist um 52,7% á föstu verðlagi en framlög til
rannsókna um 41,3%.
Ef við tölum í krónum hefur framlag ríkisins til
kennslu og rannsókna í háskólum hækkað um rúma
2,5 milljarða á föstu verðlagi frá árinu 2000.
Á því leikur enginn vafi að menntasóknin er hafin
undir forystu Sjálfstæðisflokksins. Þessi mikla
menntasókn er átt hefur sér stað á undanförnum
árum er langt í frá bundin við háskólastigið ein-
vörðungu.
Ef við miðum við árið 1990 voru útgjöld til
menntamála 4,79% af landsframleiðslu á Íslandi á
sama tíma og þau voru 5,30% að meðaltali í ríkjum
OECD. Árið 2000 voru útgjöld til menntamála orðin
6,26% á Íslandi á sama tíma og meðaltal OECD-
ríkjanna hafði einungis hækkað um 0,2 prósentu-
stig, í 5,5%.
Þrátt fyrir þessar staðreyndir hefur því verið
haldið á lofti að þrengt hafi verið að Háskóla Ís-
lands á undanförnum árum og að hann eigi nú við
mikinn fjárhagsvanda að etja sem ríkið beri ábyrgð
á.
Ég vísa því alfarið á bug að Háskóli Íslands hafi
verið í sérstöku fjársvelti á síðustu árum. Þvert á
móti hafa framlög til hans verið aukin stórlega rétt
eins og til annarra skóla á háskólastigi. Á þessu ári
nema framlög til Háskóla Íslands tæpum 4,2
örðum króna en að auki er varið rúmlega há
milljarði til ýmissa undirstofnana skólans. F
til kennslu og rannsókna í Háskóla Íslands h
árinu 2000 verið aukin um 33,8% á sama tím
nemendum í skólanum hefur fjölgað um 34,9
Á milli áranna 2003 og 2004 hafa framlögi
hækkuð um tæpan milljarð.
Samkvæmt samningum og fjárlögum ársin
var gert ráð fyrir að fjöldi ársnemenda yrði
sem var í samræmi við fyrstu áætlanir skóla
ar var gerður viðaukasamningur við Háskól
sem samþykkt var að greiða fyrir 4.950 nem
fjáraukalögum ársins 2003, í samræmi við e
skoðaða áætlun skólans.
Í fjárlögum ársins 2004 er gert ráð fyrir a
verði fyrir 5.200 ársnemendur, sem er 15% f
ársnemendur en í fjárlögum 2003.
Háskóli Íslands verður rétt eins og aðrir
og aðrar stofnanir á vegum ríkisins að starf
þess fjárhagslega ramma sem honum er ma
með samningum og fjárlögum.
Menntasóknin lö
Eftir Þorgerði Katrínu Gunnarsdóttur
’ Það er markmið mitt aðmenntasókn síðustu ára ver
fram haldið af fullum krafti.
Menntamálaráðherra segist vilja tryggja að H
öðrum ríkjum á jafnréttisgrundvelli.