Morgunblaðið - 18.04.2004, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18. APRÍL 2004 19
ekki, því okkur vantar grunnfor-
sendurnar til að meta það. Við þurf-
um að vita stofnstærðina og hvort
veðurfarið spilar gegn honum að
einhverju leyti. Menn hafa talað um
að stofninn sé 8.000 til 20.000 dýr
en stofninn gæti hæglega verið mun
stærri. Stofnstærðarrannsóknir eru
hafnar á vegum Náttúrustofu Vest-
urlands en hafa ekki enn verið að
fullu fjármagnaðar.“
Áki Ármann segir mikilvægt að
rannsaka minkastofninn vel, því
þekking sé forsenda þess að vel
takist til við að herja á minkinn.
Hann nefnir til dæmis hvernig
Bretar fóru að því að útrýma svo-
nefndri bjórrottu (Myocastor Coyp-
us). Hún hafði verið flutt inn til
ræktunar vegna feldsins, en slapp
og þótti boðflenna í breska lífríkinu.
Rannsóknir sýndu að bjórrottan
kom illa undan sumum vetrum, því
hún þoldi tiltekin veðurskilyrði illa.
„Svo biðu þeir þess að hagstæðar
aðstæður mynduðust í náttúrunni,
þegar stofninn var í lágmarki, til að
herja á bjórrottuna. Þá hófst sam-
stillt átak vísindamanna og veiði-
manna. Þeir réðust á stofninn og
lögðu hann að velli árið 1989. Þetta
er besta dæmið sem ég þekki um
vel heppnaða útrýmingarherferð
gegn stórum lífvænlegum stofni
villtra dýra.“
En er raunhæft að ætla sér að
eyða minkastofninum nema að
hætta jafnframt minkaeldi? „Það
kæmi að því að taka þyrfti pólitíska
ákvörðun um að leggja minkaeldi
af.“
Áki Ármann segist muna eftir því
að leitað var leyfis til að flytja til
landsins aðra marðartegund, en því
var hafnað. „Síðan höfum við verið
að sleppa út í náttúruna dýrategund
sem gæti orðið næsta stóra um-
hverfisslys. Það eru kanínurnar.
Þær eru orðnar mikið vandamál í
Vestmannaeyjum. Þeir hafa reynt
að útrýma þeim í tvö ár en gengið
frekar illa.“
LOÐDÝRAELDI hófst fyrir alvöru í Norður-Ameríku
á síðari hluta 19. aldar og í byrjun þeirrar 20. Villt
loðdýr voru fönguð og síðan alin í búrum. Þeirra á
meðal var rándýrið minkur, eða sundmörður eins og
sumir kölluðu skepnuna, enda dýrið af marðarætt.
Loðdýraeldi barst nokkru síðar til Evrópu og
fyrstu minkabúin voru stofnuð 1927 í Noregi og ári
síðar í Svíþjóð. Minkar voru fyrst fluttir til Íslands
haustið 1931, þrjú dýr sem keypt voru frá Noregi.
Þeir munu hafa verið af stofni villiminka ættaðra úr
Mississippi-dalnum í Bandaríkjunum og af svæðinu
kringum Hudsonflóa. Voru dýrin höfð á Fossi í
Grímsnesi. Fáeinum mánuðum síðar voru 75 minkar
fluttir inn fyrir minkabú á Selfossi. Minkabúum fjölg-
aði næstu árin en feldgæði voru lítil og dýrin smá-
vaxin. Minkaeldið koðnaði niður á 6. áratugnum og
lagðist svo alveg af um hríð.
Minkaeldi hófst aftur upp úr 1970 en gekk brös-
uglega. Frjósemi var lítil og sjúkdómar herjuðu á ali-
minka. Um 1980 voru örfá minkabú eftir í landinu.
Stofninn var skorinn niður og skipt um stofn á ár-
unum 1983-85. Minkaeldi gekk í endurnýjun lífdaga
og urðu minkabú flest 1988, um 170 talsins með
um 85 þúsund ásettar læður. Lækkandi skinnaverð
setti strik í reikning uppsveiflunnar og búum fækk-
aði ört. Í ársbyrjun 2000 voru 39 minkabú starf-
andi með um 32 þúsund ásettar læður. Nú eru
minkabúin 31 talsins og læðufjöldi svipaður og árið
2000.
Villtir minkar
Vitað er með vissu að minkar hafi fyrst sloppið
úr haldi haustið 1932 og gerðist það í Grímsnesi.
Fyrsta minkagrenið í íslenskri náttúru fannst við
Elliðaár í Reykjavík 1937. Vorið eftir fannst annað
greni við Leirvogsá í Mosfellssveit. Villtir minkar
breiddust út frá Suðvesturlandi norður og austur
um land. Þeir komust snemma að Skeiðarársandi
vestanverðum og veiddist þar minkur 1960. Undir
lok 6. áratugarins voru minkar komnir lengst norð-
ur á Vestfirði og farnir að sjást á Norðausturlandi.
Þeir færðu sig suður eftir Austurlandi en komust
ekki í Öræfasveit fyrr en eftir lokun hringvegarins
1974 og veiddist minkur þar fyrst 1975.
Fljótt varð ljóst hver skaðvaldur minkurinn getur
verið í lífríkinu. Þegar árið 1939 var farið að greiða
verðlaun úr opinberum sjóðum fyrir veidda minka.
Þegar rætt er um skaðleg áhrif minks á íslenskar
fuglategundir eru oftast nefndar æðarfugl, keldu-
svín, flórgoði, teista og nú í seinni tíð hefur minkum
einnig verið kennt um fækkun rjúpna.
Minkurinn á færri náttúrulega óvini hér á landi en
víðast hvar á útbreiðslusvæðum erlendis. Auk
mannsins er refurinn líklega helsti fjandi minksins
hér og hafa fundist minkahræ við tófugreni.
Heimildir
Karl Skírnisson. Minkur. Villt íslensk spendýr. Reykjavík 1993.
www.visindavefur.hi.is
Ársskýrsla dýralæknis loðdýrasjúkdóma 2000
(http://www.cvo.is/pdf_skjol/dl_arssk_2000.pdf)
Minkurinn
Ljósmynd/Karl Skírnisson
því ef liður í herferð gegn mink væri
að banna eldi búrminka?
„Þetta er svo hlægilegt, bara hug-
myndin! Ég veit ekki með hvaða rök-
um á að banna minkaeldi.“
Árni segir að loðdýraeldið sé hag-
kvæmt og tekjuskapandi fyrir þjóð-
arbúið. Nú eru minkar aldir á 31 loð-
dýrabúi og settar á 32 til 33 þúsund
læður á ári. „Minkaeldið er svipað og
verið hefur undanfarin ár,“ segir
Árni. „Mér kæmi ekki á óvart að
þetta ár skilaði minkaeldið 320 til
340 milljónum króna í þjóðarbúið,
sem er söluverð skinnanna erlendis.“
Árni segir að loðdýraræktin nýti
innlent hráefni sem ella væri fargað.
Hann nefnir úrgang af kjúklingum
og svínum. Fiskurinn er orðinn dýrt
hráefni og í dag er ágætlega borgað í
Afríku fyrir hitaveituþurrkaðan fisk
frá Íslandi. „Það er engin útflutn-
ingsgrein önnur sem getur nýtt
þetta innlenda hráefni svona til
þrautar og breytt því í verðmæti.
Kaupendur skinnanna greiða fyrir
flutning og umbúðir, svo það sem
fæst fyrir skinnin eru hreinar tekjur
fyrir þjóðarbúið.“
Árni segist vilja stórauka loðdýra-
eldið og segir nóg til af hráefni í fóð-
ur sem ekki nýtist nú. „Húsin eiga að
vera vel gerð og það á að vera al-
mennilega hugsað um þetta. Þá get-
ur loðdýraeldið orðið miklu stærra
dæmi en það er í dag. Það hefur helst
þjakað loðdýraræktina hvað við er-
um fáir í þessari grein.“
Morgunblaðið/Ásdís
Árni V. Kristjánsson er fram-
kvæmdastjóri loðdýrabænda.