Pressan - 12.12.1991, Síða 22

22
FIMMTUDAGUR PRESSAN 12. DESEMBER 1991
ækur &
'akkelsi
Haraldur Friðriksson er bak-
arameistari hjá Ömmubakstri
í Kópavogi.
Haraldur Friðriksson
Júnímorgunn
„Ég ætla að nefna Júní-
morgun úr Stjörnum vorsins
eftir Tómas Guðmundsson.
Ástæðan fyrir því að ég vel
þetta kvæði er hversu vel það
lýsir morgunfegurðinni. Það
erum jú við bakararnir sem
njótum hennar öðrum frem-
ur."
Úðinn drýpur og sindrar í
silfurgljá.
í svona veðri finnst regninu gaman
að detta
á blómin, sem nú eru upptekin
af að spretta
og eru fyrir skemmstu komin á
stjá.
Og upp úr regninu rís hin unga
borg,
rjóð og tær eins og nýstigin upp af
baði.
Og sólin brosir á sinu himneska
hlaði
og horfir með velþóknun yfir
stræti og torg.
Og léttir geislar glitra um lygnan
fjörð
eins og glóbjört minning um tungl-
skinið frá því í vetur.
Ó, engan ég þekki, sem gæti gert
þetta betur
en guð, að búa til svona fallega
jörð.
Margrét Lóa Jonsdottir er
Ijóðskáld. Hún hefur nýlega
lokið við að yrkja Ijóðabókina
Ávextir.
Margrét Lóa Jónsdóttir
Vínberjaterta
Lísu
„Mér fannst vel við hæfi að
hafa vínberjatertu af því nýja
Ijóðabókin mín heitir Ávext-
ir.“
125 g smjör eða sólblóma
125 g hveiti
100 g saxaðar möndlur
75 g sykur
1 cl koníak
1 eggjarauða
V.i tsk. lyftiduft
'h tsk. kanill
hnoðað og látið í hringform,
2 cm upp með börmum.
400 g græn vinber (án kjarna),
skorin í bita og geymd í skál.
Fylling:
100 g smjör eða sólblóma
4 eggjarauður
50 g sykur
1 tsk. vanilludropar
svolítið af rifnum sítrónu-
berki
Hrærigrautur
af bókstöfum
— bækur sem fá falleinkunn í frágangi
„Þetta eru kannski ekki endilega Ijótu bækurnar, bara nokkur handahófsdæmi úr flóðinu."
Nokkuð áhyggjusamlegt er
hversu slæmt útlit er núorðið
á íslenskum bókum og virðist
fara hríðversnandi. Allt of
margar bækur mundu blátt
áfram fá falleinkunn i frá-
gangi. Á þessu eru sjálfsagt
ýmsar skýringar; útgefendur
vilja hafa allan kostnað sem
minnstan og gera sig þá
stundum bera að þeirri reg-
inskyssu að spara smáupp-
hæðir í útliti og frágangi.
Ekki er þó örgrannt um að
tölvur hljóti að teljast einn
helsti sökudólgurinn; þótt
tölvur séu nákvæm tæki er
ekki einhlítt að þær séu
trygging fyrir vandvirkni.
Núorðið eru flestar bækur
settar og jafnvel brotnar um í
litlum einkatölvum. Þá virð-
ist oft undir hælinn lagt að
gaumgæfð séu meginatriði í
bókagerð, eins og til dæmis
mismunandi læsileiki og
áferð leturgerða, línubil,
spássíur og þéttleiki texta á
síðu. Utkoman vill allt of oft
verða einn allsherjar hræri-
grautur af bókstöfum og bók-
in fyrir vikið óaðlaðandi og
erfið aflestrar.
Pappír er iðulega lélegur,
gulleitur og grófur eins og í
dagblaði ellegar svo lítilfjör-
legur að matar í gegn yfir á
næstu eða jafnvel þarnæstu
síðu. Þarna gæti slæmri
prentun líka verið um að
kenna. Glanspappír, sem til
skamms tíma var algengur í
íslenskum bókum, er þó orð-
inn blessunarlega fáséður,
enda glampar hann þannig í
birtu að mætti álíta að bækur
sem prentaðar eru á slíkan
pappír skuli lesnar í myrkri.
Og svo er það eitt smáatriði
sem virðist ýmsum gleymt
sem stunda bókaútgáfu á ís-
landi: Lengd texta í línu eða
öllu heldur lengd hverrar línu
í bók frá vinstri spássíu til
þeirrar hægri. Línurnar eru
einfaldlega og einatt of lang-
ar. Menn geta sannreynt það
á sjálfum sér — og það er
reyndar margsannað grund-
vallaratriði í bókagerð — að
línu sem er um það bil 10
sentímetra löng les maður í
einu augnakasti. Hins vegar
les maður línu sem er 11 og
hálfur eða 12 sentímetrar að
lengd í tveimur augnaköst-
um. Maður sem les bók sem
er prentuð með þeim hætti
þreytist einfaldlega fyrr á því
að vera alltaf að skotra til
augunum. Samt er línulengd
í íslenskum bókum yfirleitt á
bilinu frá 11 og allt upp í 13
sentímetrar.
Til að mynda geta menn at-
hugað þetta nánar með því
að líta á tvær þekktar útgáfur
íslendingasagna. Margir hafa
kvartað undan því að stór-
bækur sem gefnar voru út af
forlaginu Svart á hvítu séu
nánast ólæsilegar og því
óbrúklegar nema sem hillu-
stáss. Eitt markmið útgáfunn-
ar var náttúrlega að koma
fyrir miklu lesmáli á fáum síð-
um; þótt margt sé vei gert og
fallega er textinn einfaldlega
of þéttur og línurnar svo
langar að Njála virðist óyfir-
stíganlegt torf.
Hin samræmda útgáfa
Fornritafélagsins, sem nú
hefur loks runnið sitt skeið, er
náttúrlega gölluð og mörkuð
sérvisku þeirra manna sem
fylgdu henni úr hlaði. Margir
síðari tíma menn hafa til
dæmis álitið að sú stafsetning
sem þar er fylgt sé hálfgerð
skrítla. Á hinn bóginn virðist
þeir hlutir kórréttir sem láta
lítið yfir sér og lúta að svip-
móti þessa bókaflokks: letur-
stærð, leturgerð, þéttleiki
texta á síðu, línubil og línu-
lengd. Útgáfan er blátt áfram
læsileg þrátt fyrir kenjar nor-
rænufræðinganna.
Kannski er hægt að stinga
upp á þeirri mótbáru að hér
sé ómaklegur samanburður á
ólíkum útgáfum sem þjónuðu
tvennum tilgangi. Vísast er
nokkuð hæft í því. Frá sjónar-
hóli bókagerðarlistarinnar er
samanburðurinn þó athyglis-
verður og marktækur.
Að endingu, fyrst við erum
komin út í þessa sálma: Ný-
skeð kom út bókarkorn sem
ætti að vekja eftirtekt bóka-
útgefenda, rithöfunda, les-
enda og allra þeirra sem sýsla
með bækur. Við látum inni-
hald bókarinnar liggja milli
hluta, en þetta er nýtt smá-
sagnasafn eftir Elísabetu Jök-
ulsdóttur og nefnist Rúm eru
hœttuleg. Það er annað sem
vekur athygli í þessu sam-
hengi: Þótt Elísabet gefi bók-
ina út sjálf, eða kannski ein-
mitt vegna þess, hefur hér
verið lagður fágætur metnað-
ur í útlit og ytri gerð. Á glæst-
ara skeiði í bókagerð hefði
maður kannski ekki tekið
neitt sérstaklega eftir svona
bók, tiltölulega látlausri, en
nú í miðju bókaflóði er eins
og hún undirstriki allt það
sem hefur aflaga farið í útliti
annarra bóka; hún líkt og
hreykir sér hátt yfir aðrar
bækur.
Það er kannski ekki að
undra: Pappírinn hefur þá
fyllingu sem einkennir al-
mennilegan pappír, letrið er
afbragð, öllum skynsamleg-
um prinsíppum um það
hvernig texti fer best á síðu er
fylgt út í hörgul, og loks er
eitt atriði sem vekur áleitnar
spurningar um hvort nauð-
synlega sé einhlít fylgni milli
nútímatækni og framfara;
bók Elísabetar er blýsett og
trukkprentuð upp á gamla
móðinn.
Var Bláskjár rasisti?
Var Bláskjár rasisti? Það er
aldrei að vita. En höfundur
hans, Þjóðverjinn Franz Hoff-
mann, var það alveg örugg-
lega, þótt hann hafi sér til
nokkurrar afbötunar að hann
var uppi á framanverðri
nítjándu öldinni, eiginlega
samtímamaður Jónasar Hall-
grímssonar. Eða muna ekki
allir eftir Bláskjá, Ijóshærða
og bláeyga greifasyninum
sem mátti hírast fanginn hjá
hörundsblökkum og svart-
brýndum hellisbúum, drykk-
felldu og ruddalegu illþýði
undir forystu óbermisins
Svarta-Eiríks?
Þetta eru þýskar miðaldir
eins og þær voru í meðförum
rómantískra skálda nítjándu
aldar; skógarnir eru dimmir
og þrungnir ógn, það glittir í
kastala í tunglsljósinu, hug-
umprúðir riddarar kljást við
myrkraöfl sem vega úr laun-
sátri.
En er von að maður spyrji?
Ekki síst nú á tímum þegar
það er orðin heil fræðigrein
hvað sé hollt og hvað óhollt
fyrir börn, og geðþekkar
söguhetjur á borð við Dodda,
Andrés Önd og Tinna hafa
sums staðar verið settar á
bannlista vegna ávirðinga í
ætt við kynþáttafordóma og
brenglað kynlíf.
Eða skiptir alls engu máli
hvort bókmenntirnar eru
góðar eða slæmar þegar
börn eiga í hlut, svo fremi
sem þær eru siðferðilega og
pólitískt réttar?
Eitthvað hlýtur Bláskjár þó
að hafa til síns ágætis, þótt
því verði ekki neitað að í sög-
unni er Ijóshærða og bláeyga
fólkið gott og göfugt, en
svarthærða og hörunds-
dökka fólkið vont, spillt og
alls ills maklegt. Það er allt-
ént víst að allar götur síðan
bókin kom fyrst út á íslensku
1915 hafa meinleg örlög
Bláskjás vakið hljóða angist
hjá íslenskum börnum og
jafnvel kallað fram tár. Hún er
einfaldlega ein af þeim bók-
um sem hreiðra um sig í
barnshuganum og víkja aldr-
ei þaðan framar.
Forlagið stendur nú fyrir
nýrri útgáfu á Bláskjá, það er
fimmta útgáfa bókarinnar.
Útgefanda hafa greinilega
orðið ljósir áðurnefndir ann-
markar bókarinnéu-, því í eft-
irmála um sögusvið og tíðar-
anda talar Vilborg Dagbjarts-
dóttir, rithöfundur og kenn-
ari, máli flökkufólksins svart-
leita, sem hún telur víst að sé
af kynkvísl Sígauna, svokall-
að Romfólk.
Vilborg fer ekki dult með
að bækur Hoffmanns hafi
fengið misjafna dóma, enda
sé hann barn síns tíma, en um
leið tekur hún upp hanskann
fyrir þetta ævintýri:
„Gamlar sögur hjálpa okk-
ur til að skilja margt í nútím-
anum og þær vekja okkur til
umhugsunar, það sem við
héldum vera gamla fordóma
og heyra sögunni til er
kannski enn ástundað í örlít-
ið breyttri rnynd."
,Þú hefur samt sem áður ætlað að strjúka, fanturinn þinn.
Skáldsögur
Þegar rennt er yfir skáld-
sagnaflóru vertíðarinnar
stingur kannski helst í augu
hversu rýr eftirtekjan í raun-
inni er og Ijóst að margir hafa
kosið að bíða annars tíma,
annarra jóla. Flestir nafntog-
aðri og afkastameiri skáld-
sagnahöfundar gefa út enga
bók eða eitthvað allt annað
■ en skáldsögu: Þannig sendir
Thor Vilhjálmsson frá sér rit-
gerðasafn og þýðingu, Vigdís
Grímsdóttir Ijóðabók og það
gera líka Einar Már Gud-
mundsson og Steinunn Sig-
urdardóttir, en Pétur Gunn-
arsson gefur út vasabók.
Fríða A. Sigurdardóttir þýðir,
en Einar Kárason gefur ekki
neitt út og ekki heldur Sig-
urdur A. Magnússon — hann
er að þýða Ulysses. Þær nýju
íslensku skáldsögur sem ein-
hver veigur er í eru því lík-
lega teljandi á fingrum ann-
arrar handar. Þar verða fyrst
fyrir ungir menn, rétt ný-
komnir af unglingsaldri, sem
hljóta að teljast einhvers kon-
ar krónprinsar: Gudmundur
Andri Thorsson sendir frá sér
Islenska drauminn, Ólafur
Jóhann Ólafsson bókina Fyr-
irgefningu syndanna og lllugi
Jökulsson hefur loks skrifað
skáldsögu, Fógetavald heitir
hún. Systir hans Elísabet Jök-
ulsdóttir hefur tekið saman
sögur í safnið Rúm eru hoettu-
leg og Kristín Ómarsdóttir ör-
stuttar sögur í bókina Einu
sinni sögur. Gyrðir Elíasson
er líka lagstur í örsöguskrif í
bókinni Heykvísl og gúmmí-
skór. Öllu lífsreyndari eru
náttúrlega þeir Steinar Sigur-
jónsson sem skrifar úr Kjall-
aranum og Guöbergur Bergs-
son sem gefur út skáldsögu
eftir sex ára bið; það er Svan-
urinn, ábyggilega sú skáld-
saga sem beðið er með
mestri óþreyju þessi jól...