Morgunblaðið - 28.04.2004, Blaðsíða 12

VIÐSKIPTI/ATHAFNALÍF
12 MIÐVIKUDAGUR 28. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
ÖLLUM yfirmönnum á rækjufrysti-
togaranum Rauðanúpi hefur verið
sagt upp. Togarinn er nú að veiðum,
en framhaldið er alveg óljóst. Rauði-
núpur er eina rækjufrystiskipið sem
nú er gert út á rækju á Íslandsmið-
um. Þrátt fyrir töluverðar veiðiheim-
ildir á Flæmingjagrunni, nýtir aðeins
eitt skip sér rétt til veiða þar, Pétur
Jónsson. Rækjuafli Íslendinga þar
var aðeins um 4.000 tonn á síðasta ári,
en leyfilegur afli ríflega 11.000 tonn.
Mestur heildarafli af rækju af öll-
um miðum varð árið 1996. Þá veidd-
ust alls ríflega 89.000 tonn, þar af
20.700 á Flæmingjagrunni. Mestur
varð rækjuaflinn á Íslandsmiðum ár-
ið 1995, tæp 80.000 tonn.
Bullandi tap
„Það er ljóst að bullandi tap er á
rækjuútgerðinni þegar afurðaverðið
er komið svo langt niður. Það hefur
lengi verið mjög lágt, en nú er það
farið niður úr öllu valdi. Það er ljóst
að miðað við þessar forsendur er eng-
inn grundvöllur fyrir þessari útgerð
og því liggur fyrir að endurskipu-
leggja hana. Í því ljósi var öllum yf-
irmönnum Rauðanúps sagt upp
störfum, segir Guðmundur Krist-
jánsson, stjórnarformaður ÚA, á
heimasíðu félagsins. Undirmönnum
hefur ekki verið sagt upp en upp-
sagnarfrestur hjá yfirmönnum er
þrír mánuðir.
Eftir nokkuð góða rækjuveiði á
fyrstu vikum ársins hefur veiðin
minnkað verulega og jafnframt hefur
verð á rækjuafurðum hrunið. Fyrir
helgina var landað 115 tonnum af
frystri rækju úr Rauðanúpi ÞH eftir
26 daga túr. Aflaverðmætið var 10,7
milljónir króna, að jafnaði 411 þús-
und krónur á dag.
Ágætis veiði
„Það hefur í raun verið ágætis fisk-
irí í vetur. Við vorum í slipp í janúar
en höfum síðan farið þrjá túra og
gengið vel að veiða,“ segir Jóhann
Gunnarsson, skipstjóri á Rauðanúp,
er Morgunblaðið náði í hann úti á sjó.
„Það er því ekki aflaleysi sem er að
plaga okkur heldur afurðaverðið. Það
hefur ekki náðst að selja þær afurðir,
sem við höfum fullunnið um borð,
hráa frysta rækju í skel fyrir Japan
og soðna skelrækju fyrir aðra mark-
aði. Við höfum verið eina skipið á
þessu hér heima og svo virðist sem
það hafi verið lítill áhugi hjá sölusam-
tökunum að selja þessa rækju, enda
kannski ekki um mikið magn að
ræða. Það gerir útslagið, því iðnaðar-
rækjan hefur öll selzt hér innan
lands.“
Jóhann segir að þeir geri ráð fyrir
að vinna uppsagnarfrestinn, en þeir
hefðu svo gjarnan vilja snúa sér að
öðrum verkefnum. „Við fáum von-
andi áfram vinnu við að draga fisk úr
sjó. Skýringin á þessum uppsögnum
er eingöngu erfiðleikar við sölu af-
urðanna og þær tengjast ekki á nokk-
urn hátt nýlegum eigendaskiptum á
fyrirtækinu. Það hefur einfaldlega
smám saman verið að fjara undan-
þessu og því koma uppsagnirnar ekk-
ert á óvart,“ segir Jóhann Gunnars-
son, skipstjóri.
Miklar sveiflur
Miklar sveiflur hafa orðið í rækju-
veiðinni bæði við Ísland og á flæm-
ingjagrunni. Lágt afurðaverð hefur
ráðið miklu um minni áhuga á því að
veiða og frysta rækjuna úti á sjó og
hátt gengi íslenzku króunnnar hefur
gert illt verra. Sókn í úthafsrækjuna
hófst á níunda áratugnum að nokkru
marki en áður hafði veiðin að mestu
verið stunduð inni á fjörðum. Sóknin
jókst svo hratt á þorskleysisárunum,
bæði vegna stækkandi rækjustofns
og minni verkefna við aðrar veiðar.
Tugir skipa stunduðu veiðarnar hér
við land þegar mest var, bæði öflug
frystiskip og minni bátar sem ísuðu
rækjuna og lönduðu til vinnslu heima
fyrir.
Með vaxandi þorskstofni og að
sama skapi hnignunar rækjustofns-
ins minnkaði veiðin og verðið féll að
auki, meðal annars vegna þess að það
fór mjög hátt á sínum tíma en því
fylgdi kauptregða sem leiddi til veru-
legrar verðlækkunar. Litla veiði ís-
lenzkra skipa á Flæmingjagrunni má
að miklu leyti skýra með frekar dýru
úthaldi og lágu afurðaverði. Kanada-
menn hafa aukið veiðar sínar gríð-
arlega, sem leitt hefur til aukins
framboðs á rækju í Evrópu og verðið
helst áfram lágt.
Þessar ástæður allar leiddu svo til
mikilla rekstrarerfiðleika í rækju-
vinnslu á Íslandi og eru nú aðeins
örfáar verksmiðjur starfandi. Þær fá
hráefni til vinnslu frá ísrækjuskipum
hér við land og frysta iðnaðarrækju
af frystiskipum á Flæmingjagrunni
og í Barentshafi.
Síðasti rækjufrystitog-
arinn að hætta veiðum



 


 

   











!
"
#$ %
% $%
&'
(
$
%
 "
*%  
"
% Enginn grundvöllur fyrir útgerðinni vegna lágs afurðaverðs
ÚR VERINU
EFTIR langvarandi lækkun stýri-
vaxta seðlabanka bæði hér á landi og
erlendis er nú útlit fyrir að vextir fari
að hækka á ný. Vextir hafa raunar
þegar hækkað nokkuð í Bretlandi,
eru 4%, en í Bandaríkjunum, á evru-
svæðinu og í Japan hafa vextir enn
haldist óbreyttir, 1% í Bandaríkjun-
um, 2% á evrusvæðinu og 0,1% í Jap-
an. Þessi þróun er þó ekki einhlít, því
að í Kanada voru vextir til að mynda
lækkaðir fyrr í þessum mánuði og
sömu sögu má segja um Svíþjóð, en
vextir seðlabanka beggja þessara
landa eru 2%. Engu að síður má gera
ráð fyrir að á heildina litið og á þeim
efnahagssvæðum sem skipta Ísland
mestu máli, evrusvæðinu og í Banda-
ríkjunum, verði þróun vaxta heldur
upp á við. Eftir nýjustu fregnir af
bættu atvinnuástandi og lítillega
hækkandi verðbólgu í Bandaríkjun-
um, að ógleymdum orðum Alans
Greenspans seðlabankastjóra í þessa
veru, er gert ráð fyrir að vextir muni
taka að hækka á ný síðar á þessu ári,
ef til vill strax í sumar. Efnahags-
ástandið í Evrópu gefur hins vegar
ekki tilefni til að vænta vaxtahækk-
unar þar í náinni framtíð, en þegar
fram í sækir, ef til vill á næsta ári, má
gera ráð fyrir vaxtahækkun þar.
1.200 milljarða króna
erlendar skuldir
Erlendar skuldir íslenska þjóðar-
búsins námu tæpum 1.200 milljörð-
um króna um síðustu áramót og
höfðu þá hækkað um 28% milli ára.
Langmestur meirihluti þessara
skulda er með breytilegum vöxtum,
sem þýðir að við vaxtabreytingar er-
lendis eykst vaxtabyrði þessara lána.
Greiningardeild KB banka áætlaði
fyrr á þessu ári að 87% erlendu lán-
anna væru með breytilegum vöxtum,
og ef miðað er við það hlutfall myndi
1% vaxtahækkun erlendis fela í sér
að vaxtagreiðslur Íslands til erlendra
lánardrottna myndu hækka um 10
milljarða króna. Þetta gerir um 9% af
útflutningsverðmæti sjávarafurða Ís-
lands í fyrra. Áhrifin af vaxtahækkun
erlendis gætu því verið umtalsverð.
Eitt af því sem nefna má í þessu
sambandi er að töluverður hluti
þeirra miklu hlutabréfaviðskipta sem
hafa átt sér stað hér á landi að und-
anförnu eru talin hafa verið fjár-
mögnuð með erlendri lántöku. Með
vaxtahækkun erlendis verða þessi
viðskipti óhagstæðari en ella. Vaxta-
hækkun erlendis getur því bæði
dregið úr hlutabréfaviðskiptum hér á
landi og, vegna breytilegra vaxta,
gert þau viðskipti sem þegar hafa átt
sér stað óhagstæðari.
Ekki er þó útlit fyrir að vextir
helstu myntsvæða erlendis muni
hækka þetta mikið á næstunni þann-
ig að áhrifin verða ekki svona mikil,
ekki í bráð að minnsta kosti. Sam-
kvæmt upplýsingum frá greiningar-
deild KB banka er um helmingur lán-
anna í evrum og eins og áður sagði er
ólíklegt að þeir vextir hækki alveg á
næstunni. Bandaríkjadalur vegur um
28% og ef vextir seðlabankans þar í
landi hækka um 1% munu vaxtagjöld
Íslendinga því hækka um nálægt þrjá
milljarða króna. Aðrar myntir sem
hafa þýðingu í þessu sambandi eru
breska pundið og japanska jenið, en
lán í þeim myntum vega þó innan við
tíu af hundraði erlendu lánanna.
Ekki augljóst að elta þurfi
erlenda seðlabanka
Eins og fyrr sagði er einnig útlit
fyrir vaxtahækkun hér á landi eftir
að stýrivextir hafa haldist óbreyttir,
5,3%, í fjórtán mánuði. Hæst fóru
vextirnir í 11,4% í árslok 2000 og
fram á vorið 2001 en lækkuðu svo
skarpt þar til í febrúar í fyrra. Eitt af
því sem þrýsta mun á um vaxtahækk-
un Seðlabanka Íslands er vaxta-
þróunin erlendis, en með hærri vöxt-
um erlendis minnkar vaxtamunur við
útlönd. Þessi munur hefur verið um
og yfir 3%, en greiningardeild Lands-
bankans sagði í sérriti fyrir einum
mánuði, sem gefið var út í tilefni þess
að þrjú ár voru liðin frá því tekið var
upp flotgengi hér á landi, að vaxta-
munurinn þyrfti, að því gefnu að hér
héldist sæmilegt þjóðhagslegt jafn-
vægi, eins og útlit væri fyrir, að
minnka verulega frá því sem nú væri,
ætti flotkrónan að eiga sér framtíð.
Það er þess vegna alls ekki augljóst
að Seðlabankinn verði að elta vaxta-
hækkun erlendis, en þó hefur hækk-
un erlendis jafnan áhrif til hækkunar
hér á landi. Væntingar um þenslu, að-
allega vegna mikilla framkvæmda
innanlands, hafa þó mun meiri áhrif
og verða ráðandi þáttur í ákvörðun-
um Seðlabankans.
Vaxtahækkun Seðlabankans, sem
gera má ráð fyrir í sumar eða haust,
verður líklega hófstillt í upphafi, enda
þarf að líta til fleiri þátta en hættu af
þenslu vegna framkvæmda. Hærri
vextir stuðla að hærra gengi krón-
unnar vegna innstreymis fjármagns
og þó að seint verði fullt samkomulag
um hvað sé hið æskilega gengi henn-
ar, þá er ólíklegt að vilji sé til að
styrkja það sérstaklega þar sem það
hefur neikvæð áhrif á útflutnings-
greinar. Þarna rekast því á sjónarmið
um það annars vegar að halda vöxt-
um og þar með gengi uppi til að slá á
þensluhættu og verðbólgu og hins
vegar að halda gengi lágu til að efla
tilteknar atvinnugreinar.
Markaðsvextir ólíkir
stýrivöxtum
Þrátt fyrir að Seðlabankinn ákveði
vaxtahækkun á næstunni er ekki
sjálfgefið að raunverulegt vaxtastig
allra hækki við þá vaxtahækkun, að
minnsta kosti ekki fyrst í stað. Vextir
á skuldabréfamarkaði hafa farið
hratt lækkandi á síðustu vikum og
mánuðum og má sem dæmi nefna að
ávöxtunarkrafa lengsta húsbréfa-
flokksins hefur lækkað úr um 4,7% í
um 4,1% á þremur mánuðum. Aukinn
áhugi erlendra fjárfesta á íslenskum
skuldabréfum á stærstan þátt í þess-
ari þróun, ekki síst eftir að samning-
ar náðust um skráningu bréfanna í
uppgjörskerfi Clearstream. Engin
leið er að segja nákvæmlega til um
það hver áhrif væntanlegrar vaxta-
hækkunar Seðlabankans verða á
þessa markaðsvexti, en vegna þess að
á þessum markaði verka kraftar í
báðar áttir er þó ósennilegt að þau
verði veruleg. Áhrifin verða að lík-
indum meiri á vexti á peningamark-
aði og á almenna vexti í bankakerf-
inu.
Áhrifin á vexti í bankakerfinu eru
þó ekki heldur alveg bein, því eins og
bankarnir hafa sjálfir bent á verða
þeir einnig að taka tillit til ávöxtunar-
kröfu á markaði. Að öllu samanlögðu
er þó ljóst að væntanleg vaxtahækk-
un Seðlabankans – eða yfirvofandi
vaxtahækkun eins og sumir myndu
orða það – verður á endanum til að
gera fjármagn dýrara og þrengja að
þeim sem þurfa lán. Sem þarf svo
sem ekki að koma á óvart, því að
þetta er einmitt tilgangurinn með
hækkuninni.
Vaxtahækkun framundan
Fréttaskýring |Gert er ráð fyrir að stýri-
vextir erlendis muni almennt hækka á
næstunni. Hér á landi er einnig gert ráð
fyrir vaxtahækkun. Haraldur Johannessen
fjallar um áhrif vaxtahækkunar hér á landi
og erlendis, tengsl við erlendar skuldir og
ávöxtunarkröfu á skuldabréfamarkaði.
Reuters
Erlendir vextir Vegna mikilla erlendra lána, meðal annars vegna hlutabréfakaupa á innlendum markaði, hefur
vaxtaþróun erlendra gjaldmiðla mikil áhrif hér á landi.
haraldurj@mbl.is