Morgunblaðið - 28.04.2004, Síða 30

30 MIÐVIKUDAGUR 28. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
E
vrópuþingið samþykkti í síðustu viku um-
deilda skýrslu sem fjallar um hættuna á
að tjáningarfrelsi og réttur til upplýsinga
sé brotinn í aðildarlöndum Evrópusam-
bandsins, og þá sérstaklega Ítalíu, þar
sem samþjöppun eignarhalds fjölmiðla er
hvað mest og eigandi stærstu fjölmiðla-
samsteypunnar er enginn annar en Silvio
Berlusconi, forsætisráðherra Ítalíu.
Evrópuþingmenn hvetja framkvæmdastjórnina til að koma
á fót eftirlitsstofnun til að tryggja fjölbreytta fjölmiðlaflóru.
Þeir telja að sérstök áhersla eigi að vera lögð á þetta í sam-
keppnislöggjöf Evrópu og að líta skuli svo á að markaðs-
ráðandi staða fjölmiðlafyrirtækja hindri þennan fjölbreyti-
leika. Telur þingið að semja þurfi lög sem komi í veg fyrir að
stjórnmálamenn geti átt mikilla fjárhagslegra hagsmuna að
gæta á fjölmiðlamarkaði.
Evrópuþingið telur að Evrópusambandið hafi pólitíska, sið-
ferðislega og lagalega skyldu til að tryggja að réttur þegna
ESB til frjálsra og fjölbreyttra fjölmiðla sé virtur og að sam-
bandið grípi til aðgerða þegar aðildarríkin gera það ekki –
annaðhvort þar sem þau geta það ekki eða vilja það einfald-
lega ekki.
Þá er harmað hversu sundraðar reglugerðir Evrópusam-
bandsins um fjölmiðla eru og leggur þingið áherslu á að lág-
marksskilyrði sem aðildarríki verði að hafa í heiðri til að
tryggja nægilega fjölbreytni á fjölmiðlamarkaði verði skil-
greind. Í þessu sambandi eru nefndar reglugerðir um ljós-
vakamiðla, samkeppnismál, fjarskipti, ríkisstyrki, opinbera
þjónustu og rétt borgara.
Þegar skýrslan var borin upp til atkvæða á Evrópuþinginu í
Strassborg í Frakklandi á fimmtudag samþykktu 237 Evr-
ópuþingmenn hana, 24 voru á móti og 14 sátu hjá. Áður höfðu
259 á móti 214 hafnað tillögu um að vísa skýrslunni aftur til
nefndarinnar. Þegar skýrslan var afgreidd úr nefnd um rétt-
indi borgaranna um síðustu mánaðamót kusu 28 með skýrsl-
unni en 19 á móti. Aðalhöfundur skýrslunnar er hollenski Evr-
ópuþingmaðurinn Johanna Boogerd-Quaak.
Í skýrslunni eru kynnt frumdrög rannsóknar sem Fjöl-
miðlastofnun Evrópu (European Institute for the Media)
vinnur nú á umhverfi fjölmiðla í öllum þeim 25 löndum sem til-
heyra Evrópusambandinu frá og með 1. maí, eða næsta laug-
ardegi. Lokaskýrslu er að vænta í júní á þessu ári og má gera
ráð fyrir að lagasetning muni fylgja í kjölfarið.
Í skýrslunni, sem Evrópuþingið samþykkti í síðustu viku, er
fjallað um átta af löndunum 25 og í þeim öllum komu í ljós at-
riði sem þyrfti að rannsaka frekar. Brotalömin er þó mest á
Ítalíu, en Evrópuþingmenn hafa miklar áhyggjur af stöðunni
þar.
Aðkoma stjórnmálamanna verði takmörkuð
Evrópuþingið hvetur aðildarlönd ESB og framkvæmda-
stjórnina til að standa vörð um fjölbreytni fjölmiðla og tryggja
að fjölmiðlar í öllum aðildarríkjum séu frjálsir, sjálfstæðir og
fjölbreyttir. Segir að í samkeppnislöggjöf ESB beri að vernda
fjölbreytni fjölmiðla og að líta beri svo á að ráðandi staða fjöl-
miðlafyrirtækis á markaði komi í veg fyrir fjölbreytileikann.
Þá vill nefndin að stjórnmálamönnum verði bannað með lög-
gjöf að eiga mikilla fjárhagslegra hagsmuna að gæta í fjöl-
miðlum og að kynnt verði til sögunnar lögleg verkfæri til að
koma í veg fyrir að slíkir hagsmunaárekstrar geti orðið.
Framkvæmdastjórnin er hvött til að leggja fram tillögur um
hvernig megi tryggja að fulltrúar í ríkisstjórn beiti ítökum sín-
um í fjölmiðlum ekki í stjórnmálalegum tilgangi.
Einnig eru aðildarríki hvött til að koma á fót sjálfstæðu eft-
irliti með eignarhaldi á fjölmiðlum og með því að aðgangur að
fjölmiðlum sé öllum jafn. Segir að slík stofnun þyrfti að vera
sjálfstæð og geta hafið rannsóknir að eigin frumkvæði. Er tal-
ið nauðsynlegt að settar verði reglur sem kveða á um gegnsæi
eignarhalds á fjölmiðlum, einkum er varðar eignarhald er-
lendra aðila og í fleiri en einu landi. Þyrfti að koma á fót evr-
ópsku eftirliti sem skylt væri að senda upp
arhald fjölmiðla svo hægt væri að fylgjast
þróun í eignarhaldi innan sambandsins.
Aukin samþjöppun eignarhalds óg
Í skýrslunni er fjallað sérstaklega um ei
og er framlagi þeirra til nýsköpunar, hagv
innan fjölmiðlaflórunnar fagnað. Þó er ben
þjöppun í eignarhaldi fjölmiðla, þar með ta
samsteypur sem sumar hverjar starfi í flei
fjölbreytni í fjölmiðlun. Einnig takmarki s
leika fjölmiðlunar sem atvinnuvegar í Evr
Bent er á að þrátt fyrir að framkvæmda
saki alla mikilvægustu fyrirtækjasamruna
séu áhrif þeirra á fjölbreytni ekki skoðuð s
höfundar telja að jafnvel samrunar miðlun
fyrirtækja geti haft mikil áhrif á markaðin
samruna ættu að vera rannsökuð kerfisbu
samkeppnisyfirvöldum eða sjálfstæðu stjó
OECD hefur reyndar lagt til að verði gert
Fjölbreytilegt eignarhald á fjölmiðlum o
á milli nægir þó ekki, að mati skýrsluhöfun
fjölmiðlar endurspegli ólík sjónarmið. Ástæ
un á þjónustu fréttastofa sem hefur gert þ
sömu fyrirsagnir eru notaðar í blöðunum o
það sama. Þá er minnt á hlutverk svæðisbu
að stuðla að fjölbreytni og vernda fjölbrey
og menningu og hin sérstöku verkefni fjölm
eigu á svæðum þar sem einkareknir fjölmi
þessu hlutverki þar sem markaðirnir séu o
Skattpeningar ekki notaðir til að
takmarka gagnrýni á stjórnvöld
Lögð er áhersla á að ljósvakamiðlar í alm
stæðir og lausir við afskipti t.d. stjórnmála
fjármunir skattborgaranna séu ekki notað
völdum við stjórnvölinn, eða til að takmark
völd hverju sinni. Þá þyrfti að tryggja að h
skipti af umræddum fjölmiðlum sé hægt a
dómstólum.
Evrópuþingið telur að til að skylda meg
greiðslu afnotagjalda af ljósvakamiðlum í a
þeir að miðla fjölbreyttum, nákvæmum, hl
skiljanlegum hágæða upplýsingum um stj
samfélagsins. Evrópuþingið hefur þó tekið
þessara miðla sé á hinn bóginn þannig að g
þeirra hafi hrakað. Afnotagjöldin eigi á hæ
göngu því hlutverki að afskræma markaði
þeirra yfirburða sem almannafjölmiðlar ha
rekna fjölmiðla, sem fjalla um og gefa efni
ingar og bjóða upp á sömu gæði í umfjöllun
sem borin eru saman í skýrslunni hvað sta
miðla varðar; Bretlandi, Frakklandi, Holla
Póllandi, Svíþjóð og Þýskalandi, komu alls
sem Evrópuþingið telur að þurfi að rannsa
Silvio Berlusconi, forsætisráðherra Ítalíu, á 51% í Mediaset, sem er stærsta fjölmiðlaveldi á Ítalíu.
Evrópuskýrsla um hættuna á að brotið verði á
Ráðandi staða
hindrar fjölbreyt
Evrópuþingmenn hafa áhyg
þjöppun eignarhalds fjölmi
til þess að Evrópusamband
gerða til að tryggja fjölbrey
Telja þingmennirnir að ESB
tíska, siðferðilega og lagale
að tryggja að réttur þegna E
frjálsrar og fjölbreyttrar fjö
virtur.
EFLING
RÍKISÚTVARPSINS
Samstaða er á milli stjórnar-flokkanna um að efla Rík-isútvarpið og jafnframt að
afnema afnotagjöldin, sem notuð
hafa verið til að fjármagna RÚV
að stærstum hluta. Málefni RÚV
hafa lengi verið í kyrrstöðu, ekki
sízt af því að ekki hefur náðst
neitt samkomulag milli stjórnar-
flokkanna um breytingar. Nú
virðist málið loks komið á hreyf-
ingu, þótt ekki sé ljóst hvað tekur
við.
Í skýrslu nefndar menntamála-
ráðherra um eignarhald á fjöl-
miðlum var lagt til að hugað yrði
að eflingu Ríkisútvarpsins. Ein
ástæða þess að nefndin benti á
þann kost, er að það sé „æskileg
leið til að tryggja þá hagsmuni
sem felast í pólitískri og menn-
ingarlegri fjölbreytni í lýðfrjálsu
þjóðfélagi og þar með til að mæta
skyldum ríkisins í þessum efn-
um.“ Nefndin bendir m.a. á að til-
hneigingin sé sú að einkareknir
ljósvakamiðlar verði mun eins-
leitari í dagskrá en almennings-
útvarp og skemmtun og létt af-
þreying verði jafnvel uppistaðan í
dagskránni, á kostnað upplýstrar
og málefnalegrar umræðu um
mikilvæg samfélagsleg málefni.
Morgunblaðið hefur ítrekað
bent á að Ríkisútvarpið standi
ekki undir þeim skyldum, sem því
ber að uppfylla sem almennings-
útvarp, heldur sé það einmitt að
stórum hluta fullt af skemmti- og
afþreyingarefni, sem einkareknir
ljósvakamiðlar séu einfærir um
að bjóða upp á. Blaðið hefur ekki
talið það hlutverk ríkisstofnunar
að reka afþreyingarútvarp og
sömuleiðis talið vandfundin rökin
fyrir því að Ríkissjónvarpið sé að
stórum hluta afþreyingarsjón-
varp, rekið í samkeppni við einka-
sjónvarpsstöðvar. Blaðið hefur
lagt til að Ríkissjónvarpið sinni
annars vegar því hlutverki að
veita þjóðinni aðgang að hágæða-
menningarefni í sjónvarpi, en
hins vegar að það verði vettvang-
ur lýðræðislegrar umræðu í land-
inu, m.a. með vönduðum frétta-
skýringa- og umræðuþáttum,
útsendingum frá fundum Alþingis
og helztu sveitarstjórna o.s.frv.
Í ljósi þessara hugmynda hefur
Morgunblaðið talið eðlilegt að
RÚV yrði sett á fjárlög og þar
með hætt að innheimta afnota-
gjöld. Blaðið hefur talið eðlilegt
að Útvarpið yrði áfram vettvang-
ur auglýsinga og tilkynninga,
eins og löng hefð er fyrir. Hins
vegar velti á ýmsu hvort eðlilegt
sé að Ríkissjónvarpið verði áfram
auglýsingamiðill, ekki sízt því
hvort raunveruleg samkeppni
ríki á milli einkarekinna sjón-
varpsstöðva um auglýsingar.
Efling Ríkisútvarpsins þarf
ekki endilega að þýða að meira fé
verði varið til reksturs þess.
Þvert á móti er nauðsynlegt að ná
tökum á fjárhagsvanda stofnun-
arinnar. Það þarf hins vegar að
nota peningana, sem skattgreið-
endur leggja til RÚV, til þess að
stofnunin sinni menningar- og
lýðræðishlutverki sínu í stað þess
að reyna að líkjast einkareknu
stöðvunum æ meir með kaupum á
dýru, erlendu afþreyingarefni.
ÁLYKTUN
BLAÐAMANNAFÉLAGS ÍSLANDS
Fjallað var um frumvarp rík-isstjórnarinnar um eignar-
hald á fjölmiðlum á aðalfundi
Blaðamannafélags Íslands á
mánudagskvöld. Lyktaði þeirri
umræðu með því að samþykkt var
harðorð ályktun um málið og
meðal annars lýst yfir andstöðu
við frumvarpið. Umræðan á fund-
inum og orðalag ályktunarinnar
gefa hins vegar til kynna að
Morgunblaðið og Blaðamanna-
félagið eigi meiri samleið hvað
varðar grundvallaratriði málsins
en virðist við fyrstu sýn.
Á fundi Blaðamannafélagsins
kom fram tillaga um að í álykt-
uninni yrði hafnað alfarið allri
lagasetningu um eignarhald á
fjölmiðlum. Þessari tillögu var
vísað frá á fundinum og í álykt-
uninni, sem síðan var samþykkt,
stendur: „Aðalfundurinn hvetur
til málefnalegrar umræðu í sam-
félaginu um eignarhald á fjöl-
miðlum með mögulega lagasetn-
ingu í huga, en efnisatriði
fyrirliggjandi frumvarps munu
tæplega fá viðunandi umræðu á
opinberum vettvangi eigi að sam-
þykkja það sem lög fyrir þing-
frestun í vor.“
Morgunblaðið hefur bent á það
að ekki sé hægt að láta það við-
gangast að fjölmiðlar í landinu
safnist á of fáar hendur. Hér er
um grundvallaratriði að ræða og
ljóst að það verður aðeins tryggt
með lagasetningu. Það að Blaða-
mannafélagið vísar frá tillögu um
að segja í ályktun að hafna skuli
allri lagasetningu um eignarhald
á fjölmiðlum og samþykkir það
orðalag að fram skuli fara um-
ræða um eignarhald á fjölmiðlum
„með mögulega lagasetningu í
huga“ sýnir að um þetta grund-
vallaratriði ber ekki mikið á milli
Blaðamannafélags Íslands og
Morgunblaðsins.