Morgunblaðið - 28.04.2004, Blaðsíða 31

G
era má ráð fyrir að um-
svif skipulagðra glæpa-
samtaka muni aukast
nokkuð í Evrópusam-
bandinu með inngöngu
10 nýrra aðildarríkja 1. maí. Sam-
evrópska lögreglustofnunin Europol
telur að í mörgum inngönguríkjanna
hafi umbætur síðustu ára valdið því
að lögregluliðið þar sé nú búið að ná
því stigi sem krafist er í sambandinu,
að sögn Kevin O’Connels, sem annast
eftirlit með slíkum efnum hjá Euro-
pol.
Europol er með aðalbækistöð í
Haag í Hollandi, var stofnað 1992 og
er verkefni stofnunarinnar að berjast
gegn skipulögðum glæpasamtökum
og hryðjuverkum í sambands-
ríkjunum. Ciriel Fijnout, sem er pró-
fessor í alþjóðlegum sakamálarétti
við Tilburg-háskóla í Hollandi, segir
að stækkun ESB muni ekki breyta
miklu í alþjóðlegu samhengi hvað
snerti glæpatíðni.
„Allt frá hruni kommúnismans
hefur Evrópa verið vettvangur
skipulagðrar glæpastarfsemi og það
gæti hún ekki verið án samstarfs af
hálfu manna í vestanverðri álfunni,“
segir hann. Fijnout segir að eftir sem
áður muni löndin í Austur-Evrópu
verða viðkomustöð fyrir afbrot á
borð við verslun með vændiskonur,
fíkniefni, stolna bíla, vopn eða falsaða
peninga.
Hann telur að stækkunin geti orðið
jákvæð í baráttunni gegn skipulögð-
um glæpahópum að því leyti að hún
muni auðvelda samstarf milli gömlu
aðildarríkjanna og hinna nýju sem
eru flest í austanverðri álfunni.
Jürgen Storbeck, yfirmaður Euro-
pol, álítur einnig að stækkunin muni
verða til bóta á sviði löggæslu. Hann
segir að tvær tegundir afbrota muni
verða æ þungvægari á næstu árum:
peningafölsun og umhverfisglæpir,
til dæmis ólögleg förgun hættulegra
efna.
Gagnrýni embættismanna
Sumir eru fullir efasemda.Yfir-
maður eftirlitsstofnunar með fíkni-
efnum í ESB, Georges Estievenart,
er svartsýnn á að sambandið sé
reiðubúið að takast á við þau verkefni
sem stækkunin muni færa því á sviði
hans. Hann telur að mikið skorti á að
búið sé að afmarka með skýrum
hætti nægilegt vald til að taka á þess-
um málum með sameiginlegu átaki.
Hann segir að vandinn sé neðarlega á
forgangslista sambandsins og vill að
komið verði á fót sérstakri fíkniefna-
lögreglu er tengist beint fram-
kvæmdastjórninni í Brussel.
„Í nýju ríkjunum eru uggvænleg
merki um að neyslumynstrið [hjá
fíklum] sé að fara að líkjast því sem
gerist í vestrænum löndum,“ segir
hann. Estievenart bendir einnig á að
í grannríkjum nýju aðildarlandanna,
Rússlandi, Úkraínu og Hvíta-Rúss-
landi, sé ástandið í þessum efnum
stórhættulegt en þar mun neysla
fíkniefna nú aukast hröðum skrefum.
Segir Estievenart að þróun þessara
mála í Mið-Asíu, Kákasus, Rússlandi
og Úkraínu væri „tímasprengja“ fyr-
ir löndin í stækkuðu Evrópusam-
bandi, jafnt ný sem gömul.
Heimildarmenn segja að Pólland
og Eystrasaltslöndin, þar sem rúss-
neskir glæpaflokkar hafa öflug
tengsl, séu nú orðin helstu miðstöðv-
ar fyrir afganskt ópíum sem flutt sé
þangað til sölu í Evrópu. Estievenart
segir að brotthvarf landamæra-
gæslu á innri landamærum ESB á
næstu árum muni geta gert smygl-
urum auðveldara fyrir. Auðveldara
verði að ná í efni til að framleiða þró-
uð fíkniefni og loks verði auðveldara
að stunda peningaþvætti.
Vændi, mansal
og hnattvæðing
En hvað með vændi og mansal
sem hefur hvorttveggja stóraukist
eftir hrun járntjaldsins fyrir rúmum
áratug? Oft má sjá ungar, rússnesk-
ar konur veifa bílum sem aka fram
hjá rauðljósahverfum í borgum á
landamærum Tékklands og Þýska-
lands. Og stúlkur frá Asíu veita svo-
nefnda „nuddþjónustu“ með meiru í
stofum margra Evrópuborga. Marg-
ar vændiskonur stunda sem fyrr iðju
sína á heimaslóðum. En vandinn er
að sögn sérfræðinga sá að vændi er
líka orðið hluti af umfangsmiklu og
gróðavænlegu mansali sem nýtir sér
aðferðir hnattrænna viðskiptahátta.
„Snemma á tíunda áratugnum var
Tékkland yfirleitt land þar sem þær
[vændiskonurnar] áttu uppruna sinn
en nú er landið að breytast hratt í
viðkomustöð og lokahöfn fyrir konur
frá Úkraínu, Moldóvu, Rússlandi,
Búlgaríu, Rúmeníu, Víetnam og
Kína,“ segir í skýrslu sem tékkneska
ríkisstjórnin lét gera árið 2002.
Tékkneska innanríkisráðuneytið
hefur lagt til að vændi verði gert lög-
legt í von um að hægt verði að halda
fjölda vændiskvenna í lágmarki og
hindra að stúlkur undir 18 ára aldri
leggi starfið fyrir sig.
Og Lettar segja nú að lögreglan
hafi breytt um áherslur. Ekki sé
reynt að kveða niður vændi, það
minnki vonandi þegar hagur fólks í
löndunum batni eins og reynslan
hafi til dæmis verið í Þýskalandi eftir
seinni heimsstyrjöld. Nú sé fremur
barist gegn skipulögðum glæpa-
flokkum sem reyni stöðugt að fá
fleiri ungar stúlkur til að vinna fyrir
sig.
Umfangið á viðskiptunum með
konur yfir landamærin er mikið.
Justus Visser, sendiherra Hollands
hjá Öryggis- og samvinnustofnun
Evrópu, ÖSE, sagði á ráðstefnu í Vín
sl. haust að árlega væru „175.000-
200.000 ungar konur og börn“ flutt
frá Austur-Evrópu vestur á bóginn
til að sinna þörfum vændishringja og
fylla í skörðin. Konunum er oftast
haldið í kynlífsþrældómi og hótað
öllu illu reyni þær að sleppa.
Óvissa um áhrifin af
stækkun ESB á skipu-
lagða glæpastarfsemi
Reuters
Hópur ungra kvenna, baðaður bílljósum, við aðalgötuna frá alþjóða-
flugvellinum í Moskvu til miðborgarinnar. Margar rússneskar og aðrar
a-evrópskar vændiskonur hafa farið til V-Evrópu í von um meiri tekjur,
eða hafa verið lokkaðar þangað af glæpamönnum í kynlífsþrældóm.
Varað við því að
smygl á fíkniefnum
og vændiskonum
geti enn aukist
Haag, Vín. AFP.
kjon@mbl.is
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 28. APRÍL 2004 31
plýsingar um eign-
með breytingum og
gnar fjölbreytni
inkarekna fjölmiðla
vaxtar og fjölbreytni
nt á að aukin sam-
aldar fjölmiðla-
iri en einu landi, ógni
amþjöppunin mögu-
ópu.
astjórn ESB rann-
a sem eigi sér stað,
sérstaklega. Skýrslu-
ngsstórra fjölmiðla-
nn og að áhrif slíkra
undið, annaðhvort af
órnvaldi, eins og
t.
og samkeppni þeirra
nda, til að tryggja að
æðan er aukin notk-
það að verkum að
og innihald fréttanna
undinna fjölmiðla í
ytileika í tungumáli
miðla í almennings-
iðlar geta ekki sinnt
of litlir.
mannaeigu séu sjálf-
amanna, þannig að
ðir til að halda stjórn-
ka gagnrýni á stjórn-
hafi stjórnvöld af-
að reka málið fyrir
gi borgarana til
almannaeigu verði
lutlausum og auð-
órnmál og stofnanir
ð eftir því að þróun
gæðum og innihaldi
ættu að þjóna ein-
inn með tilliti til
afa umfram einka-
slega sömu upplýs-
n.Í þeim átta löndum
arfsumhverfi fjöl-
andi, Írlandi, Ítalíu,
s staðar fram atriði
aka frekar.
Um Ítalíu segir Evrópuþingið að þar gæti orðið hætt við að
tjáningarfrelsi og réttur til upplýsinga verði brotinn. Á Ítalíu
er samþjöppun á sjónvarpsmarkaði sú mesta í allri Evrópu.
Hættan á hagsmunaárekstrum í tengslum við auglýsingar er
talin hvað mest áberandi. Ítalía er sögð vera sérstakt frávik
þar sem mikil efnahagsleg og pólitísk völd, sem og yfir fjöl-
miðlum, séu saman komin á einni hendi, hendi Silvios Berl-
usconi, núverandi leiðtoga ítölsku ríkisstjórnarinnar.
Evrópuþingmenn hvetja Ítali til að hraða endurbótum hvað
varðar ljósvakamiðla í samræmi við ráðleggingar ítalska
stjórnskipulagsdómstólsins og forseta almannaréttar. Hafa
Evrópuþingmenn áhyggjur af því að staðan sem uppi er á Ítal-
íu gæti komið upp í öðrum löndum ef fjölmiðlajöfrar á borð við
Rupert Murdoch fengju áhuga á að láta til sín taka í stjórn-
málum.
Þrátt fyrir að á Ítalíu standi tólf sjónvarpsstöðvar til boða
sem ná til allra landsmanna, auk tíu til fimmtán svæðisbund-
inna sjónvarpsstöðva, er markaðinum stjórnað af tveimur fjöl-
miðlaveldum, RAI og Mediaset. Samanlögð markaðshlutdeild
þeirra er um 90% þegar litið er á áhorf og renna um 97% af öll-
um auglýsingatekjum til þeirra. Berlusconi er eigandi Media-
set, sem er stærsta einkarekna samstæðan í rekstri sjónvarps-
stöðva og fjarskipta á Ítalíu, sem og í heiminum. Evrópuþingið
bendir á að Berlusconi hafi ekki, eins og hann hafði þó lofað,
dregið úr möguleikum á hagsmunaárekstrum, heldur þvert á
móti aukið hlut sinn í samsteypunni úr 48% í 51%.
Þá segir að Mediaset stjórni fjölmiðlafyrirtækjum sem hafi
orðið uppvís af því að vera í ráðandi markaðsstöðu þvert á lög
landsins.
Engin lög hamla samþjöppun fjölmiðla í Póllandi
Hvað hin löndin sjö sem skoðuð voru varðar þykir gagn-
rýnivert að engin ákvæði pólskra laga hamli samþjöppun á
fjölmiðlamarkaði og verndi þannig fjölbreytni fjölmiðla. Fjöl-
miðlafyrirtækið Agora, sem gefur út söluhæsta dagblað lands-
ins, 11 tímarit og rekur 20 staðbundnar útvarpsstöðvar, „er
sagt hafa verið beðið um að greiða mútur til að vinna að því að
hagstæðari fjölmiðlalög yrðu samþykkt, sem hefði gert útgef-
andanum kleift að eignast einkarekna sjónvarpsstöð“, segir í
skýrslunni. Þá er talið að 40% af prentmiðlum séu í eigu er-
lendra fjárfesta, sem er talið hamla frelsi blaðamanna.
Í Hollandi eiga þrjú fyrirtæki 85% markaðshlutdeild, bæði í
sjónvarpi og prentmiðlum. Í Svíþjóð er eignarhald mjög sam-
ofið, þannig að ljósvakamiðlum og prentmiðlum er stjórnað af
sama hópi. Á Spáni er gagnrýnt að ekkert sjálfstætt yfirvald
hafi eftirlit með fjölmiðlum og t.d. bent á að þrýstingur stjórn-
valda á spænska ríkisútvarpið, TVE, hafi orðið til þess fréttir
af hryðjuverkaárásunum í mars á þessu ári voru rangfærðar
og litið var framhjá staðreyndum um hver bæri ábyrgð á árás-
unum.
Endurskoða þarf valdsvið og löggjöf ESB
„Margir þættir benda til þess að þörf sé á að uppfæra laga-
rammann til að tryggja að fjölbreytileiki sé tryggður hjá aðild-
arríkjum. Búast ætti við að aðildarríkin sjálf grípi til viðeigandi
ráðstafana til að tryggja fjölbreytni og þau verða að hafa réttu
tækin til þess. Þrátt fyrir allt er ekki hægt að leysa öll
áhyggjuefni, eins og t.d. viðskiptalegan þrýsting, mál er tengj-
ast framboði og eftirspurn og þörfina fyrir auglýsingatekjur,“
segir í skýrslunni.
Til þessa hafi eingöngu verið fengist við mál af þessu tagi
með óbeinum hætti, en í skýrslunni er bent á að stjórn-
skipulegur lagarammi ESB hafi breyst í kjölfar Amsterdam-
og Nice-samninganna, þannig að eitt af helstu forgangsmark-
miðum sambandsins sé að standa vörð um grundvallar rétt-
indi. Því sé nauðsynlegt að endurskoða valdsvið og löggjöf
sambandsins í ljósi skyldu þess að tryggja að grundvallarrétt-
indi þegna ESB séu tryggð innan lagarammans í hverju aðild-
arríki.
Reuters
á tjáningarfrelsi og rétti til upplýsinga
a á markaði
tta fjölmiðlun
ggjur af sam-
ðla og hvetja
ið grípi til að-
ytni þeirra.
B hafi póli-
ga skyldu til
ESB til
ölmiðlunar sé
nina@mbl.is





’Austur-Evrópa viðkomustöð fyrir
afbrot á borð við
verslun með vænd-
iskonur, fíkniefni,
stolna bíla, vopn og
falsaða peninga.‘
„Fórnarlambið er ambátt“
LUCIA lítur út fyrir að vera stúlka í framhaldsskóla sem bíður eftir
strætisvagni. En komið er fram á kvöld og það snjóar í tékkneska
landamærabænum Cheb (sem fram til 1945 var súdeta-þýski bærinn
Eger). Lucia, sem er 15 ára og Slóvaki, var á sínum tíma þvinguð til að
gerast vændiskona. Sumar stúlkurnar í hverfinu eru enn yngri en
Lucia.
Bíll er stöðvaður, hann er með Berlínarnúmerum enda fara mörg
þúsund Þjóðverjar yfir landamærin við Cheb í hverri viku til að kaupa
sér ódýra kynlífsþjónustu. Bílstjórinn hikar, hann er kannski að velta
því fyrir sér hvað Lucia sé gömul. En hann þarf ekki að borga nema um
15 evrur, rúmlega þúsund ísl. krónur. Lucia er enn veikburða eftir að
hafa alið barn fyrir tveim vikum. Faðirinn er maður sem lofaði að taka
hana með til Þýskalands – og hún notaði ekki verju.
Cheb er sagt vera stærsta hóruhús Evrópu undir beru lofti og 1. maí
verður það komið í Evrópusambandið. Kúnnarnir koma frá Berlín,
Leipzig, Stuttgart, Hannover eða enn fjarlægari stöðum. „Þeir geta
komið hingað og fyrir einn tíunda af því sem þeir yrðu að greiða á
heimaslóðum geta þeir fengið að gera hluti sem þeir fengju aldrei að
gera heima í Þýskalandi,“ segir Ludmila Irmscher, sem starfar hjá
sjálfstæðri hjálparstofnun, Caro, sem aðstoðar stúlkur eins og Luciu.
„Fórnarlambið er ambátt þeirra, ótti og vesöld koma í veg fyrir að það
berjist á móti eða fari til lögreglunnar ef beitt er ofbeldi.“