Morgunblaðið - 19.06.2004, Síða 32

32 LAUGARDAGUR 19. JÚNÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
H
ér fer á eftir ræða Davíðs Odds-
sonar forsætisráðherra sem
hann flutti á dagskrá þjóðhátíð-
ar á Austurvelli í Reykjavík að
morgni þjóðhátíðardagsins.
Fyrirsögn og millifyrirsagnir
eru blaðsins:
„Góðir Íslendingar.
Á þessu ári er tvíheilagt hjá okkur. Við fögnum
eitt hundrað ára afmæli heimastjórnarinnar, mik-
ilvægasta áfanga sjálfstæðisbaráttunnar og gleðj-
umst um leið yfir því, að sextíu ár eru síðan stofn-
að var til lýðveldis á Þingvöllum 17. júní 1944.
Jón Sigurðsson var fullhugi mikill og framsýnn
baráttumaður, en jafnvel hann hvorki sá fyrir né
gerði kröfu um að slíkur endapunktur í sjálfstæð-
isbaráttunni myndi nást. En svo vel þekkjum við
persónu hans og innri mann, þrátt fyrir mistur
liðins tíma, að við erum þess fullviss að enginn
hefði verið glaðari og stoltari en hann yfir úrslit-
unum og þeim árangri sem þjóðin hefur náð.
Sagan virðist oft sundurleit og flöktandi, og
kaflaskipt með kúnstugum hætti, en þó er sam-
hengið meira en sýnist, þegar grannt er skoðað.
Aðeins fjórum vikum eftir að jarðarför þeirra
Jóns Sigurðssonar og Ingibjargar er gerð frá
Dómkirkjunni okkar, að viðstöddu fjölmenni er
syrgði þau mjög, komu menn saman á ný og nú
glaðir í bragði til að leggja hornstein að Al-
þingishúsinu vestan við kirkjuna. Í steininn er
lagður silfurskjöldur og á hann skráð orðin
,,sannleikurinn mun gera yður frjálsa“. Það má
margt gott og göfugt segja um Alþingishúsið og
það sem þar fer fram innan dyra. En ekki er endi-
lega víst að sannleikanum sé alltaf haldið betur til
haga í því húsi en öðrum á Íslandi. Í mörgum bar-
daganum hefur hann fallið fyrstur. Það breytir þó
ekki því, að engin ein stofnun hefur meiri þýðingu
fyrir heill og hamingju þjóðarinnar en Alþingi Ís-
lendinga.“
Árangur Alþingis á aldar-
afmæli fær góða einkunn
„Dæmin sanna, að þá Alþingi tekst best til í
verkum sínum er árangurinn mikill fyrir land og
þjóð og leiðin til betra lífs greiðari fyrir sérhvern
mann. Þó er það svo, að virðing fyrir þinginu hef-
ur verið með ýmsum hætti gegnum tíðina og al-
gengara er, en ætla mætti, að hnýtt sé harkalega í
þá, sem þar sýsla í þjóðarumboði. Þingið hefur
jafnvel orðið fyrir beinum sem óbeinum árásum
og var hin harkalegasta þeirra, þegar lýðveldið
Ísland var aðeins fárra ára gamalt. En þó er eng-
inn vafi á að innst inni finnst fólkinu í landinu
vænt um þingið sitt og vill veg þess og virðingu.
Hornsteinn hússins var áðan nefndur til sög-
unnar, en sjálft er þingið hornsteinn lýðræðis og
frelsis á Íslandi. Og þegar árangur þess er skoð-
aður á aldarafmæli heimastjórnar og af sanngirni
dæmt er einkunnin góð. Ísland, sem um aldir
hafði verið eitt fátækasta ríki Evrópu, er nú kom-
ið í hóp efnuðustu ríkja veraldar. Þetta hefur tek-
ist þrátt fyrir fámennið, en sumir töldu að Ísland
gæti aldrei staðið á eigin fótum af þeim sökum.
Og þetta hefur tekist þótt landið sé fjarri því að
vera í alfaraleið. Þegar árangur á einstaka sviðum
er veginn og metinn ber þjóðin sig aðeins saman
við þá sem náð hafa lengst á því sviði, sem til um-
ræðu er. Nú er reyndar svo komið að það er eins
og flestum Íslendingum þyki sjálfsagt að svo vel
hafi til tekist og gæli jafnvel við að ekki þurfi mik-
ið að leggja á sig til að þjóðin fái haldið svo sterkri
stöðu um alla framtíð. Vissulega eigum við góða
möguleika á næstu árum og áratugum. Tækifær-
in eru fjölmörg og þau eru víða, en það þýðir ekki,
að við getum fengið allt fyrir ekkert. Við munum
alltaf þurfa að hafa fyrir því að skipa eitt af for-
ystusætunum í samfélagi þjóðanna.“
Þingheimur gerir sér full-
vel grein fyrir ábyrgð sinni
„Ég gat áðan um tvo atburði, sem urðu á þess-
um stað, með fáeinna daga millibili fyrir eitt-
hundrað tuttugu og fimm árum. Annar var jarð-
arför brautryðjendanna og hinn þá hornsteinninn
var lagður að Alþingishúsinu. Þótt mér vitanlega
séu ekki til um það skriflegar heimildir, er næsta
öruggt, að nemandi, sem þá var í efsta bekk
Lærða skólans og gegndi embætti Inspectors
Scholae, Hannes Hafstein, hefur verið viðstaddur
báða atburðina og mjög sennilega borið, eins og
skólapiltar gerðu, kistu Jóns eða Ingibjargar
hluta af leið. Hannes átti síðar eftir að verða flest-
um skörungum meiri í húsinu, sem hornsteinninn
var lagður að. Því fór þó fjarri, að hann ætti þar
alltaf sæla daga, enda varð hann iðulega að sitja
undir árásum og jafnvel ótrúlegum svívirðingum,
þegar mestur hiti hljóp í leikinn. Þótt honum mis-
líkaði þetta oft, eins og mannlegt er, erfði hann
það ekki við einstaka þingmenn. Sjálfur var
Hannes annálað prúðmenni, þótt vitað væri, að
hann væri bæði geðríkur og skapstór og hefur því
orðið að beita sig hörðu. Stundum gefa einstök
dægurmál, sem upp koma, þann svip af þinginu
að þar logi allt í átökum, klögumál og brigslyrði
ganga á víxl og stóryrði og svigurmæli hvergi
spöruð. En hafa verður í huga að þessi þáttur er
minnstur hluti af starfi þingsins og telst jafnvel til
nauðsynlegrar kappræðu þjóðarmálstofunnar,
þótt auðvitað reyni flestir þingmenn að halda sér
innan málefnalegra marka. Landsmenn mega
trúa því, að þingheimur sem heild gerir sér fullvel
grein fyrir þeirri ábyrgð, sem á honum hvílir og
hávært vopnaglamur skylminganna í málstof-
unni, breytir engu um það.“
„…þá legg ég, að föngum,
mitt líf við þitt mál – “
„Þingmenn hafa hlotið þau forréttindi að fá að
starfa um stundarsakir í umboði og þjónustu
þjóðar sinnar á virðulegasta vettvangi hennar.
Þeir eru auðvitað þakklátir fyrir það tækifæri. Og
Hannes Hafstein var það svo sannarlega. Það var
hann á hinn bóginn sem hvatti landa sína til að
fara ekki offari og sagði: „Strikum yfir stóru orð-
i
l
o
h
r
s
l
t
m
þ
h
H
l
s
r
þ
m
þ
e
l
Ræða Davíðs Oddssonar forsætisráðherra
Forystusæti m
þjóða kostar
stöðuga fyrirh
Davíð Oddsson forsætisráðherra flytur hátíðarræðu
MIKILVÆGI ALÞINGIS
Davíð Oddsson forsætisráðherragerði mikilvægi og þýðingu Al-þingis fyrir íslenzku þjóðina
að meginefni 17. júní ræðu sinnar á
Austurvelli í fyrradag. Hann sagði
m.a.:
„Það má margt gott og göfugt segja
um Alþingishúsið og það sem þar fer
fram innandyra. En ekki er endilega
víst að sannleikanum sé alltaf haldið
betur til haga í því húsi en öðrum á Ís-
landi. Í mörgum bardaganum hefur
hann fallið fyrstur. Það breytir þó
ekki því, að engin ein stofnun hefur
meiri þýðingu fyrir heill og hamingju
þjóðarinnar en Alþingi Íslendinga.
Dæmin sanna, að þá Alþingi tekst bezt
upp í verkum sínum er árangurinn
mikill fyrir land og þjóð og leiðin til
betra lífs greiðari fyrir sérhvern
mann. Þó er það svo, að virðing fyrir
þinginu hefur verið með ýmsum hætti
í gegnum tíðina og algengara er en
ætla mætti að hnýtt sé harkalega í þá,
sem þar sýsla í þjóðarumboði.“
Það var fullt tilefni til þess fyrir for-
sætisráðherra að fjalla um Alþingi og
stöðu þess í þjóðhátíðarræðu sinni á
60 ára afmæli lýðveldisins. Á Alþingi
sitja þingmenn, sem sækja umboð sitt
beint til þjóðarinnar. Þeir eru kjörnir í
þingkosningum, með mikilli kosninga-
þátttöku. Meirihluti Alþingis hefur
tekið höndum saman um myndun rík-
isstjórnar. Þessi sami meirihluti hefur
nýlega samþykkt ný lög um fjölmiðla.
Ákvörðun forseta Íslands um að
nýta sér stjórnarskrárákvæði sem
aldrei fyrr í sögu lýðveldisins hefur
verið notað er öðrum þræði til þess
fallin að rýra stöðu Alþingis. Engin
stofnun á Íslandi er mikilvægari en
Alþingi. Um stöðu þess og hlutverk
verður þjóðin að standa traustan vörð.
„AÐ ÞJÁLFA UPP ÁHORFENDUR“
Það er um margt einstakt meðalvestrænna þjóða hversu margir
frumherjar á sviði menningar komu
fram á tuttugustu öld hér á landi; á
öld þeirrar miklu uppbyggingar á
menningarsviðinu er fylgdi nýstofn-
uðu lýðveldi og mótun ímyndar sjálf-
stæðrar þjóðar. Þeir sem stóðu í
fremstu röð á þeim vígstöðvum er það
fólk sem hið öfluga menningarlíf sem
ríkir á Íslandi í dag stendur í mestri
þakkarskuld við. Einn þessara frum-
herja er Sigríður Ármann, sem for-
seti Íslands, Ólafur Ragnar Gríms-
son, afhenti á miðvikudagskvöld
sérstök heiðursverðlaun Grímunnar
fyrir einstakt framlag til sviðslistar.
Sigríður lagði land undir fót undir
lok seinni heimsstyrjaldar til þess að
leggja stund á listdans í New York.
Eftir nám þar og í Kaupmannahöfn,
sneri hún heim og stofnaði sinn eigin
ballettskóla. Samhliða starfrækslu
hans gegndi hún margvíslegum trún-
aðarstörfum við uppbyggingu sviðs-
lista hér á landi, og samdi einnig
dansa fyrir ýmsar uppsetningar í
Þjóðleikhúsinu. Þær Sigríður og Jór-
unn Viðar tónskáld, bundust enn-
fremur skapandi böndum í ballett-
verkunum Eldurinn og Ólafur
liljurós, þar sem Sigríður samdi
dansana og Jórunn tónlistina.
Arfleifð Sigríðar er þó ekki ein-
vörðungu bundin í þeim menningar-
legu verðmætum sem hún lagði þjóð-
inni til með dansi sínum,
ballettverkum og kennslu, því hún
birtist ekki síður í því uppeldishlut-
verki sem hún gegndi á þessu sviði
fyrir þjóðina alla. Í viðtali um ball-
ettskóla sinn sem birtist í Morgun-
blaðinu hinn 22. júlí 1989, bendir Sig-
ríður Ármann m.a. á að „það [þurfi]
nefnilega líka að þjálfa upp áhorf-
endur“. Þau orð hennar eru til marks
um hugsunarhátt frumkvöðulsins
sem áttar sig á því að listin þjónar
ekki einangruðu hlutverki fyrir út-
valda í samfélaginu. Styrkur listar-
innar felst þvert á móti í því gildi sem
hún hefur fyrir samfélagið í heild;
ekki síður fyrir þá sem njóta en þá
sem skapa.
19. JÚNÍ
Þess er í dag minnst að 19. júní árið1915 hlutu íslenskar konur kosn-
ingarétt og kjörgengi til Alþingis.
Kvenna- og jafnréttishreyfingar
standa fyrir ýmsum viðburðum í tilefni
dagsins og fagna þeim áfanga sem náð-
ist fyrir nærri 90 árum, meðal annars
fyrir ötula baráttu Kvenréttindafélags
Íslands, undir forystu Bríetar Bjarn-
héðinsdóttur.
En kvenréttindadagurinn er jafn-
framt tilefni til að vekja athygli á því að
margt er enn óunnið í jafnréttismálum
á Íslandi. Þrátt fyrir að jafn réttur
kynjanna hafi verið tryggður að lögum
er flestum ljóst að jafnrétti hefur ekki
að fullu náðst í raun. Nægir að benda á
fæð kvenna í fremstu víglínu stjórn-
mála og atvinnulífs, kynbundinn launa-
mun sem seint ætlar að minnka og
hægfara breytingar á kynjahlutverk-
um innan fjölskyldunnar og heimilis-
ins.
Þrátt fyrir að þetta sé ljóst hverjum
þeim sem vill sjá má því miður segja að
viss ládeyða hafi ríkt í jafnréttisbarátt-
unni á undanförnum árum. Að vissu
leyti felst hún í skorti á umræðu og
meðvitund í samfélaginu, en einnig í
þeirri afstöðu sumra að þegar formlegu
lagalegu jafnrétti hafi verið náð sé ekki
lengur þörf á aðgerðum til að jafna
möguleika kynjanna.
Í kvæðinu Fullrétti kvenna, sem
Matthías Jochumsson orti í tilefni þess
að íslenskar konur hlutu kosningarétt,
vék hann meðal annars að því að kona
ætti heimtingu á því að "vera ekki hálf".
Í nýlegri skýrslu nefndar um efnahags-
leg völd kvenna kemur fram að at-
vinnutekjur kvenna eru einungis 59%
af atvinnutekjum karla. Af fram-
kvæmdastjórum í íslenskum fyrirtækj-
um voru aðeins 18% konur árið 2001 og
hlutfallið er svipað hvað snertir for-
stöðumenn ríkisstofnana. Einungis
þrjár konur eru meðal tólf ráðherra í
ríkisstjórninni og fyrir síðustu þing-
kosningar voru konur aðeins fjórðung-
ur gesta í pólitískum umræðuþáttum.
89 árum eftir að þjóðskáldið orti kvæð-
ið eru konur enn þá hálfdrættingar á
við karla, eða jafnvel tæplega það, á
mörgum sviðum þjóðlífsins. Á meðan
svo er blasir við að enn þá er full þörf á
kröftugri jafnréttisbaráttu.