Morgunblaðið - 04.07.2004, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 4. JÚLÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
F
yrst flugu flugvélarnar
yfir og skutu á okkur.
Síðan komu Janja-
weed-vígamennirnir.
Þeir byrjuðu að skjóta
og leggja eld að hús-
um. Þeir tóku allar eig-
ur okkar. Þeir tóku
karlmennina og skáru þá á háls með
sveðjum. Þeir tóku konurnar og
nauðguðu þeim.“ Þannig hljóðaði frá-
sögn ungrar konu í flóttamannabúð-
um í Darfur-héraði í vesturhluta Súd-
ans, þegar Kofi Annan,
framkvæmdastjóri Sameinuðu þjóð-
anna, heimsótti búðirnar á fimmtu-
dag.
Nú þegar loks sér fyrir endann á
tveggja áratuga borgarastyrjöld í
Súdan milli stjórnvalda í norðri og
uppreisnarmanna í suðri hafa brotist
út alvarleg átök í Darfur í vesturhlut-
anum, sem talið er að hafi kostað allt
að 30 þúsund manns lífið á undanförn-
um sextán mánuðum. Um ein milljón
blökkumanna af afrískum uppruna
hefur lagst á flótta undan árásum
vígasveita araba, og telja fulltrúar
Sameinuðu þjóðanna ástandið vera
alvarlegustu mannúðarkrísuna í
heiminum í dag. Alþjóðasamfélagið
hefur verið seint að bregðast við, en
Annan og Colin Powell, utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, sem einnig
heimsótti Súdan í vikunni, gáfu til
kynna að málið yrði nú tekið föstum
tökum. Annan sagði á fundi með súd-
önskum ráðamönnum á miðvikudag
að til greina kæmi að senda alþjóðlegt
friðargæslulið til Darfur, og við heim-
sókn í aðrar flóttamannabúðir á föstu-
dag hét hann því að Sameinuðu þjóð-
irnar myndu fylgjast grannt með
ástandinu í héraðinu. Powell kvaðst
hafa krafist þess af stjórnvöldum í
Kartúm að þau afvopnuðu vígasveit-
irnar, afléttu hömlum á hjálparstarf
og tryggðu frið í héraðinu innan fárra
vikna. Þá hefur Bandaríkjastjórn
hvatt til þess að Öryggisráð Samein-
uðu þjóðanna samþykki vopnasölu-
bann gagnvart vígasveitunum.
Þjóðernishreinsanir
Átökin í Darfur hafa staðið síðan í
febrúar á síðasta ári, þegar hópar
uppreisnarmanna úr röðum blökku-
manna hófu að gera árásir á opinber-
ar byggingar og embættismenn til að
mótmæla kúgun stjórnvalda á íbúum
af afrískum uppruna. Ólga milli þel-
dökkra Afríkumanna og araba á sér
langa sögu í Súdan, og í Darfur hafa
afrískir bændur og arabískir hirðingj-
ar í gegnum margar kynslóðir tekist á
um vatn og beitiland.
Vígasveitir araba, sem hliðhollar
eru stjórnvöldum í Kartúm, voru sett-
ar á fót til að kveða niður uppreisnina.
Flestir telja að sveitirnar hafi verið
stofnaðar og starfi að undirlagi
stjórnvalda, en ríkisstjórnin sver af
sér tengsl við þær.
Vígasveitirnar, sem nefndar eru
Janjaweed, eru sagðar telja nokkur
þúsund bardagamenn, sem fara um á
hestum og gera árásir á bæi og þorp á
valdi uppreisnarmanna. Oft hefur
súdanski flugherinn áður gert árásir
úr lofti.
Janjaweed-vígamennirnir hafa á
undanförnum mánuðum myrt 10–30
þúsund manns og mikill fjöldi kvenna
hefur orðið fyrir nauðgunum, sem
virðast skipulagðar í þeim tilgangi að
geta þeim börn með arabískt blóð í
æðum. Hundruð þorpa hafa verið
lögð í eyði og þeir íbúar sem komast
undan eru neyddir á flótta. Stjórnvöld
halda því fram að Janjaweed-sveitirn-
ar séu aðeins að kveða niður upp-
reisn, en fulltrúar alþjóðlegra mann-
úðarsamtaka segja að um sé að ræða
hreinar og beinar þjóðernishreinsan-
ir. Arabísku vígasveitirnar flæmi íbúa
af afrískum uppruna kerfisbundið á
brott.
Tuttugu ára borgarastríð
Átökin í Darfur tengjast borgara-
stríðinu sem geisað hefur undanfarna
tvo áratugi milli norðurhluta landsins,
þar sem arabískir múslimar eru í
meirihluta, og suðurhlutans, þar sem
afríkumenn sem aðhyllast kristni og
ýmis ættbálkatrúarbrögð eru í meiri-
hluta. Súdan varð sjálfstætt ríki árið
1956 og þar hefur síðan meira og
minna ríkt ófriður. Borgarastyrjöld-
in, sem nú sér fyrir endann á, hófst
árið 1983, þegar ríkisstjórnin, sem
norður-súdanskir arabar leiða, reyndi
að koma á íslömskum sharia-lögum í
öllu landinu, einnig á svæðum þar
sem múslimar eru í minnihluta. Afr-
ískir íbúar suðurhlutans gátu ekki un-
að því og út brutust átök sem kostað
hafa tvær milljónir manna lífið. Aðrir
hagsmunir en trúardeilur hafa einnig
blandast inn í átökin, ekki síst vegna
olíusölu á síðustu árum. Súdan hóf að
flytja út olíu árið 1999 og er hún orðin
helsta útflutningsvara landsins. Gjöf-
ulustu olíulindirnar eru í suðurhlut-
anum og stjórnvöld hafa tekist á við
uppreisnarmenn um yfirráð þeirra.
Friðarviðræður milli stjórnvalda
og uppreisnarmanna hófust í Kenýa
fyrir tveimur árum og í lok maí náðu
samninganefndir saman um grund-
völl að friðarsamningum. Stjórnin í
Kartúm féllst á að suðurhlutinn
skyldi njóta sjálfsstjórnar í sex ár og
að þeim tíma liðnum myndi fara fram
þjóðaratkvæðagreiðsla um sjálfstæði
hans. Sunnanmenn viðurkenndu á
móti að sharia-lögin skyldu gilda í
norðurhlutanum. Samkomulagið fel-
ur í sér að komið verði á fót 39.000
manna herliði sem skipað yrði her-
mönnum úr báðum fylkingum.
En óttast er að ágreiningur kunni
að rísa um hagnað af olíusölu, sem á
samkvæmt samkomulaginu að
skiptast jafnt milli norður- og suður-
hlutans. Þá hefur verið bent á að
vandamál kunni að skapast vegna
stöðu þriggja landsvæða á mörkun-
um, sem verða undir sameiginlegri
stjórn norðan- og sunnanmanna, ef
suðurhlutinn ákveður í fyllingu tím-
ans að lýsa yfir sjálfstæði.
Samkomulagið tekur heldur ekki
til átakanna í Darfur og margir óttast
að þau kunni að stefna vopnahlénu í
tvísýnu. Aðrir segja á hinn bóginn að
unnt verði að byggja á friðarsam-
komulaginu milli norðurs og suðurs
til að stilla til friðar í Darfur.
Hætta á hungursneyð og farsóttum
Átökin í Darfur hafa leitt af sér
gríðarlegt flóttamannavandamál. Að
minnsta kosti 1,2 milljónir manna eru
taldar hafa neyðst til að flýja heimili
sín og samkvæmt mati Flóttamanna-
stofnunar SÞ, UNHCR, hafa um
150.000 manns leitað skjóls í ná-
grannaríkinu Chad. Þá hefst mikill
fjöldi fólks við í flóttamannabúðum
meðfram landamærunum og býr það
við stöðuga hættu á árásum af hálfu
Janjaweed-sveitanna. Konur hætta
sér ekki út úr búðunum til að sækja
vatn, af ótta við að verða rænt og
nauðgað. Flóttafólkið skortir tilfinn-
anlega húsaskjól, hreint vatn, mat og
lyf, og óttast er að ástandið versni til
muna nú þegar regntímabilið er hafið
og hættan á farsóttum eykst. David
Nabarro, yfirmaður Alþjóðaheil-
brigðisstofnunarinnar, sagði frétta-
mönnum á fimmtudag að 10 þúsund
manns gætu dáið úr hungri og far-
sóttum í þessum mánuði ef ekki yrði
gripið til róttækra aðgerða.
BBC hefur eftir yfirmanni
UNHCR, Ruud Lubbers, að ástandið
meðal flóttafólksins, bæði í Tsjad og
við landamærin, sé hörmulegt. Stór
hluti fólksins hefst við á afskekktum,
harðbýlum svæðum, þar sem erfitt er
að veita neyðaraðstoð, enda eru fjar-
lægðirnar miklar og vegakerfið lé-
legt. Lubbers segir fjárskort að auki
hamla hjálparstarfi á vegum Flótta-
mannastofnunarinnar.
Þá kvarta alþjóðlegar hjálparstofn-
anir undan óútskýrðum töfum á toll-
afgreiðslu hjálpargagna og því að
langan tíma taki að fá leyfi frá stjórn-
völdum í Kartúm fyrir hjálparstarfs-
menn til að ferðast til Darfur.
Þjóðarmorð eins og í Rúanda
endurtaki sig ekki
Ýmsir hafa orðið til að gagnrýna
hægagang við að koma hjálparstarfi
og friðargæslu á skrið í Súdan. Vísað
er til þess að margir þjóðarleiðtogar
og yfirmenn alþjóðastofnana lýstu því
yfir þegar þess var minnst fyrir
skömmu að tíu ár voru liðin frá þjóð-
armorðinu í Rúanda að alþjóðasam-
félagið mætti aldrei aftur bregðast
skyldum sínum með slíku aðgerða-
leysi.
Kofi Annan, sem stýrði friðargæslu
SÞ á þeim tíma, hefur með heimsókn-
inni til Darfur í vikunni sýnt að Sam-
einuðu þjóðirnar ætla ekki að leiða
ástandið þar hjá sér, en hann hefur
jafnframt vakið athygli á því að það sé
enginn hægðarleikur að gæta friðar
og sinna hjálparstarfi í Súdan.
Í skýrslu til Öryggisráðsins fyrr í
þessum mánuði benti framkvæmda-
stjórinn á að landið væri 35 sinnum
stærra að flatarmáli en Sierra Leone,
þar sem Sameinuðu þjóðirnar héldu
úti stærsta friðargæsluliði sínu, sem
taldi 17.000 hermenn, og að kostnað-
urinn við það hefði verið gríðarlegur.
Annan undirstrikaði einnig að lélegt
samgöngukerfi í þessu stóra, harð-
býla landi og aðrar brotalamir í inn-
viðum samfélagsins þýddu að friðar-
gæsluliðar þyrftu að vinna við afar
erfiðar aðstæður.
Ein milljón manna á flótta
Átökin í Darfur-héraði í
Súdan hafa ekki vakið
mikla athygli umheims-
ins, þrátt fyrir að Sam-
einuðu þjóðirnar skil-
greini þau sem mestu
mannúðarkrísuna í
heiminum í dag. En
með heimsóknum Col-
ins Powells og Kofis
Annans til Darfur í vik-
unni kann að verða
breyting þar á. Að-
alheiður Inga Þor-
steinsdóttir segir frá
rótum átakanna og
gríðarlegum flótta-
mannavanda sem þau
hafa leitt af sér.
Reuters
Kofi Annan fylgist með konum dæla vatni í Zamzam-flóttamannabúðunum í Darfur á fimmtudag.
adalheidur@mbl.is

       
  



 
        
        
    !  
  
 "#


 

 
 
 


 !"#$
%&' ()'*(!$++ '(
!"#$

,&$', !"#$
-!"#$#
& (.
!',$(//0&$ +0
++
-!"#$#
& (
.!',$ 120+!',


  
3 )0
-(,+
  3-4 5 3


60,70
$''$ 120+08&0 
7
+,)7(//0&$ +0
++89
:)0$ ;9$0'+,
"0$+$++*-<,+
$ %
 
=


++ 89
9''$# *#+ +&

. *# 
.0$*.>(

$''$(//0&$ +0

++)7!*7 !&$ &

(,,0&0(9 120+!>',(

&  
"
   & '


Tíu þúsund manns
gætu dáið úr hungri
og farsóttum í þess-
um mánuði