Morgunblaðið - 04.07.2004, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 4. JÚLÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
3. júlí 1994: „Þegar íslensk-
ar fiskvinnslustöðvar hófu
kaup á þorski úr Barents-
hafi af rússneskum fiski-
skipum komu fram marg-
víslegar efasemdir um þessi
viðskipti. Bent var á óvenju-
lega viðskiptahætti, rottu-
gang í rússnesku skipunum
og lélegt hráefni. Á þessu
virðist hafa orðið breyting.
Nú er litið svo á, að vinnsla á
svonefndum rússaþorski sé
mikilvægur þáttur í starfi
fiskvinnslustöðvanna. Fáist
þessi fiskur ekki til vinnslu
geti það leitt til uppsagna í
frystihúsum.
Rússar virðast gera sér
ljóst, að þessi viðskipti hafa
vaxandi þýðingu fyrir okkur
Íslendinga. Þeir gera nú til-
raun til að stöðva veiðar ís-
lenzkra skipa í Smugunni
með því að takmarka á einn
eða annan veg sölu á fiski
hingað úr rússneskum fiski-
skipum. Raunar eru skiptar
skoðanir á, hvort um sam-
ræmdar aðgerðir sé að
ræða. Viðtöl sendiherra Ís-
lands í Moskvu við ráða-
menn þar gefa til kynna að
mismunandi afstaða sé í
Múrmansk og á Kirjála-
svæðinu. Varaformaður
fiskveiðiráðsins í Moskvu
segir að löndunarbann rúss-
neskra togara sé til komið
að frumkvæði útgerð-
armanna en ekki stjórnvalda
í Moskvu, sem hins vegar
styðji þessar aðgerðir. Alla
vega er ljóst, að lönd-
unarbannið nær ekki til allra
viðskiptaaðila. Sumir út-
gerðarmenn og fiskselj-
endur í Rússlandi sýnast til-
búnir til að selja okkur fisk
en aðrir ekki.“
. . . . . . . . . .
4. júlí 1984: „Mikil hreyfing
hefur komizt á framtíðarupp-
byggingu stóriðju hér, eftir
að ráðherraskipti urðu í iðn-
aðarráðuneytinu fyrir rúmu
ári. Hjörleifur Guttormsson
stöðvaði nánast alla viðleitni
til þess að halda áfram bygg-
ingu stórra iðjuvera, þau tæp
fimm ár, sem hann sat í ráðu-
neytinu. Það eru glötuð ár að
þessu leyti, því að undirbún-
ingur að byggingu slíkra iðju-
vera tekur langan tíma. Við-
ræðum við Svissneska
álfélagið um lúkningu deilu-
mála milli þess og íslenzkra
stjórnvalda er ekki lokið en
þær eru komnar vel á veg og
þess er að vænta, að sam-
komulag muni að lokum tak-
ast, sem báðir aðilar geti við
unað.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
A
fstaða Morgunblaðsins til
málefna, sem til umræðu
eru hverju sinni, og þátt-
taka blaðsins í þjóðmálaum-
ræðum virðist stundum
valda töluverðum hugaræs-
ingi hér og þar í samfélag-
inu. Þau viðbrögð lýsa sér
með ýmsum hætti. Á síðasta áratug var því gjarn-
an haldið fram, að Morgunblaðið hagaði sér eins
og stjórnmálaflokkur, vegna þess, að blaðið lýsti
skoðunum á málum. Aðrir héldu því fram í þeim
umræðum, að blaðið hefði einhvern tíma lýst því
yfir, að það væri hlutlaust í þjóðmálabaráttunni og
ákveðin málefnaleg afstaða væri brot á slíkri yf-
irlýsingu. Morgunblaðið hefur aldrei gefið slíka
yfirlýsingu og aldrei hagað sér eins og stjórnmála-
flokkur. Hins vegar kom sú afstaða skýrt fram af
hálfu Morgunblaðsins á sínum tíma, að það styddi
engan einn stjórnmálaflokk og að afstaða blaðsins
til mála byggðist ekki á flokkspólitískum sjónar-
miðum heldur yrði hún til með öðrum hætti. Í
þessu fólst ekki yfirlýsing um hlutleysi í þjóðmála-
umræðum eins og sumir vildu halda fram.
Auðvitað er hægt að gefa út dagblað án þess, að
það lýsi skoðunum. Það er líka hægt að gefa út
blað, sem hefur eina skoðun í dag og aðra á morg-
un, er eins konar Ragnar Reykás svo vitnað sé til
vinsællar persónu þeirra Spaugstofumanna. Í
sögu blaða eru jafnvel dæmi um blöð, sem hafa
haft það að yfirlýstu markmiði að sveiflast með al-
menningsálitinu og hafa alltaf þá skoðun, sem vin-
sælust er þá stundina meðal almennings.
Sterk afstaða til málefna hefur hins vegar alla
tíð verið ríkur þáttur í útgáfu Morgunblaðsins eins
og m.a. má lesa um í stórfróðlegri ævisögu Jakobs
F. Ásgeirssonar um Valtý Stefánsson, ritstjóra
Morgunblaðsins í fjóra áratugi, sem Guðjón Frið-
riksson telur eintóna en virðist ekki átta sig á
hversu eintóna blaðasaga hans sjálfs er. Að Morg-
unblaðið hafi skýra afstöðu til þjóðmála hefur því
fylgt blaðinu alla tíð og það hefur vissulega ekki
verið stefna blaðsins að fylgja almenningsálitinu
og sveiflunum í því. Þvert á móti hefur blaðið oft
skrifað þvert á almenningsálitið og oft átt á bratt-
ann að sækja, ef skoðanir þess hafa ekki verið í
samræmi við viðteknar skoðanir á hverjum tíma.
Þeir sem starfa við Morgunblaðið eiga stundum
erfitt með að skilja hvers vegna skoðanir blaðsins
koma stundum meira umróti á huga fólks en skoð-
anir, sem ýmsir aðrir setja fram. Andstæðingar
sjónarmiða blaðsins hverju sinni grípa gjarnan til
þess ráðs að halda því fram, að Morgunblaðið hafi
tekið upp stuðning við þennan flokk eða hinn eða
jafnvel „gengið í“ viðkomandi flokka. Á síðasta
áratug var því haldið stíft fram að Morgunblaðið
hefði tekið upp stuðning við Alþýðuflokkinn. Rök-
in fyrir þeirri staðhæfingu voru, að Morgunblaðið
og Alþýðuflokkurinn áttu nokkra samleið í bar-
áttu fyrir auðlindagjaldi, þótt áherzlur Alþýðu-
flokksins á þeim tíma væru nokkuð aðrar en blaðs-
ins. Nú er því haldið fram (af einhverjum ástæðum
af þeim dagblöðum, sem Baugur er aðalútgefandi
að) að Morgunblaðið sé gengið í Sjálfstæðisflokk-
inn. Rökin, sem borin eru fram fyrir þeirri stað-
hæfingu, eru að Morgunblaðið á málefnalega sam-
stöðu með raunar báðum stjórnarflokkunum í
afstöðu til fjölmiðlalaganna og um þau markmið,
að setja beri löggjöf, sem setji ákveðinn ramma
utan um starfsemi stóru viðskiptasamsteypnanna,
sem nú er unnið að í viðskiptaráðuneytinu. Í
einkabréfum, sem ritstjórn Morgunblaðsins ber-
ast, er það sjónarmið jafnvel viðrað, að blaðið geri
sér nú alvarlega dælt við Framsóknarflokkinn.
Í umræðum um kvótakerfið á síðasta áratug var
því aftur og aftur haldið fram í opinberum um-
ræðum, að ritstjórar Morgunblaðsins væru sósíal-
istar og bryddað hefur á þeim sjónarmiðum á ný á
undanförnum mánuðum. Í einkabréfum er því líka
haldið fram, að Morgunblaðið um þessar mundir
minni einna helzt á Þjóðviljann á sínum tíma, en
Þjóðviljinn var málgagn Sameiningarflokks al-
þýðu-Sósíalistaflokks og síðar Alþýðubandalags á
20. öldinni og barðist fyrir sósíalísku þjóðskipulagi
á Íslandi.
Í ljósi þessa er ekki úr vegi að fjalla svolítið um
afstöðu Morgunblaðsins til þjóðmála og verður
látið nægja að fara ekki lengra aftur í tímann en til
síðasta áratugar til þess að setja þá stefnumörkun
blaðsins í samhengi.
Afstaðan bygg-
ist á málefnum
Morgunblaðið myndar
sér skoðun á grund-
velli málefna en ekki
eftir því hvaða flokkar
fylgja hvaða máli hverju sinni. Þátttaka Morg-
unblaðsins í þjóðmálaumræðum er því fyrst og
fremst málefnabarátta, sem hefur ekkert með
flokkspólitíska afstöðu að gera. Ástæða er til að
nefna nokkur dæmi um þetta.
Á síðasta áratug og raunar seinni hluta níunda
áratugarins einnig barðist Morgunblaðið fyrir
ákveðnum sjónarmiðum í sjávarútvegsmálum. Sú
afstaða blaðsins byggðist á einföldum og skýrum
rökum. Í lögum, sem Alþingi hafði samþykkt, var
kveðið á um með afdráttarlausum hætti, að auð-
lindir hafsins væru sameign þjóðarinnar. Smátt
og smátt kom í ljós, að þessi sameiginlega eign
þjóðarinnar var seld á milli einstaklinga og út-
gerðarfélaga fyrir miklar fjárhæðir án þess að eig-
andinn fengi nokkuð í sinn hlut. Morgunblaðið
barðist fyrir því, að eigandinn fengi eitthvað í sinn
hlut af þessum miklu verðmætum. Blaðið var ekki
eitt í þeirri baráttu. Þar komu fjölmargir aðrir við
sögu. Þá var því haldið fram af útgerðarmönnum,
að fréttir Morgunblaðsins af sjávarútvegsmálum
væru litaðar af skoðunum blaðsins á þessu til-
tekna máli. Það var sama ásökun og forseti Ís-
lands setti fram á kosninganóttina um daginn,
þegar hann hélt því fram, að fréttir Morgunblaðs-
ins væru litaðar af einhvers konar andstöðu við
hann, þótt blaðið hafi aldrei lýst andstöðu við for-
setann en hins vegar gagnrýnt sjónarmið hans í
einstökum málum.
Bæði Sjálfstæðisflokkur og Framsóknarflokk-
ur voru mjög andsnúnir afstöðu Morgunblaðsins í
kvótamálinu og forsvarsmenn þeirra deildu stund-
um hart á blaðið fyrir stefnu þess. Við því var og er
ekkert að segja. Það er eðlilegt að fram fari um-
ræður, stundum harðar umræður, um einstök
málefni. Það sem máli skiptir er að slíkar umræð-
ur fari fram með málefnalegum hætti.
Að því kom að forystumenn stjórnarflokkanna
tveggja réttu fram sáttarhönd til þeirra, sem
börðust fyrir auðlindagjaldi. Þar var ekki um að
ræða neina venjulega sáttarhönd. Færa má rök að
því, þegar horft er til sögu þessara umræðna, að
þeir Davíð Oddsson og Halldór Ásgrímsson hafi
rétt fram risastóra sáttarhönd til þeirra, sem bar-
izt höfðu fyrir auðlindagjaldi í meira en áratug.
Auðlindagjald er orðið að lögum og innheimta
þess hefst síðar á þessu ári. Þeir sem halda því
fram, að pólitík þessara tveggja stjórnmálamanna
einkennist af einstrengingslegri afstöðu til mála,
mættu gjarnan minnast þess í hvaða farveg um-
ræður um kvótakerfið og auðlindagjald fóru.
Menn, sem voru tilbúnir til að stíga jafn stórt
skref og þeir Davíð og Halldór gerðu í kvótamál-
inu til málamiðlunar, eru augljóslega til alls vísir í
þeim efnum!
En hvers vegna tók Morgunblaðið þessa af-
stöðu til grundvallaratriða í sjávarútvegsmálum
og barðist fyrir þeim svo lengi, sem raun bar vitni?
Ástæðan fyrir því var mjög skýr. Blaðið taldi sig
berjast fyrir almannahagsmunum í því máli.
Seinni hluta síðasta áratugar kom upp annað
mál, sem einnig varð að ágreiningsefni á milli
Morgunblaðsins og núverandi stjórnarflokka.
Áform voru uppi um svonefnda Fljótsdalsvirkjun
fyrir austan. Fyrir hendi var gamalt virkjunar-
leyfi, sem átti að nýta í því skyni, en frá því að það
var gefið út og að til ákvörðunar kom höfðu verið
sett lög um að slíkar framkvæmdir færu í um-
hverfismat. Ríkisstjórnin taldi að hægt væri að
hefja framkvæmdir við Fljótsdalsvirkjun á grund-
velli hins gamla virkjunarleyfis en Morgunblaðið
og margir fleiri töldu, að vegna hinna nýju laga um
umhverfismat væri eðlilegt að Fljótsdalsvirkjun
færi í umhverfismat. Þessi skoðanaágreiningur
leiddi til harðra átaka. Morgunblaðið barðist fyrir
því, að virkjunin færi í umhverfismat, og átti þar
málefnalega samstöðu með ýmsum umhverfis-
verndarsamtökum og umhverfisverndarsinnum.
Til voru þeir, sem töldu, að í þessari afstöðu fælist
andstaða við virkjunina sem slíka. Það var ekki
rétt túlkun á afstöðu blaðsins.
Að því kom að ríkisstjórnin féll frá áformum um
byggingu Fljótsdalsvirkjunar. Jafnframt var haf-
inn undirbúningur að byggingu Kárahnjúkavirkj-
unar. Þau virkjunaráform fóru rétta boðleið í
gegnum allt kerfið og lögum samkvæmt. Ýmsir í
hópi umhverfisverndarsinna töldu, að Morgun-
blaðið hefði „svikið“ málstaðinn með því að berjast
ekki gegn Kárahnjúkavirkjun. Þeir sem þá skoð-
un höfðu virtust telja, að blaðið hefði haft kröfu
um umhverfismat á Fljótsdalsvirkjun að yfirvarpi.
Svo var ekki.
Hvers vegna tók Morgunblaðið upp baráttu fyr-
ir því að Fljótsdalsvirkjun færi í umhverfismat?
Vegna almannahagsmuna. Blaðið taldi ekki verj-
anlegt að nota gamalt virkjunarleyfi, sem gefið
hafði verið út tæpum tveimur áratugum áður, og
hirða ekki um breyttar aðstæður, ný viðhorf og ný
lög um umhverfismat.
Önnur baráttu-
mál
Seint á síðasta áratug
hóf Morgunblaðið bar-
áttu fyrir því, að tekið
yrði upp beint og milli-
liðalaust lýðræði með því að þjóðin tæki ákvörðun
um tiltekin mál í þjóðaratkvæðagreiðslu og að íbú-
ar einstakra sveitarfélaga tækju ákvörðun um til-
RÉTTARSTAÐA EINKASKÓLA
Það er erfitt að stofna einkaskóla,rekstur einkarekinna skóla ererfiður og einkaskólarnir í
Reykjavík berjast fyrir lífi sínu. Meg-
inástæðan er mikið ósamræmi í fjár-
framlögum til einkaskóla og skóla sem
sveitarfélög reka.
Þetta kom fram í máli Auðar Finn-
bogadóttur, viðskiptafræðings og
MBA-nema, á morgunverðarfundi
Verzlunarráðs á fimmtudag og kemur
út af fyrir sig ekki á óvart. Þeir fáu
einkaskólar, sem hafa orðið til hér á
landi, hafa flestir lent í kröggum und-
anfarin ár. Ástæðan er fyrst og fremst
stefna Reykjavíkurborgar, þar sem
þeir eru flestir staðsettir, en borgaryf-
irvöld hafa ekki verið fáanleg til að
greiða sömu upphæð með börnum sem
ganga í einkarekinn skóla og hún greið-
ir með börnum í hennar eigin skólum.
Því síður hafa borgaryfirvöld verið
reiðubúin að taka upp kerfi, þar sem
foreldrar og börn hafa valfrelsi um
grunnskóla og velja skóla eftir stefnu
þeirra og áherzlum. Önnur stór sveit-
arfélög hafa sýnt málefnum einkaskóla
lítinn áhuga, með einni undantekningu.
Garðabær hefur staðið með afar at-
hyglisverðum hætti að stofnun einka-
skóla í sveitarfélaginu og innleitt val-
frelsi foreldra um skóla.
Í máli Þorbjargar Helgu Vigfúsdótt-
ur, ráðgjafa menntamálaráðherra, á
fundinum kom fram að óvenjulega lágt
hlutfall íslenzkra barna stundar nám í
einkaskóla. Í ríkjum Efnahags- og
framfarastofnunarinnar, OECD, er
meðaltalið um 10% en hér á landi ganga
um 0,8% barna í einkaskóla og þeim fer
fækkandi.
Þetta er öfugþróun, því að eins og
Þorbjörg benti á er reynsla nágranna-
ríkja okkar sú að valfrelsi og fjöl-
breytni í rekstrarformi grunnskóla
hefur jákvæð áhrif á skólakerfið í heild
sinni. „Einkarekinn skóli skynjar hlut-
verk sitt betur, þ.e. þjónustu við nem-
endur og foreldra. Þeir eiga auðveldara
með að ná hagkvæmara rekstrarfyrir-
komulagi sem segir okkur í rauninni af
hverju Ísaksskóli t.d. er ekki farinn á
hausinn nú þegar. […] Hugmyndir um
kennsluhætti og form fara hraðar í
framkvæmd og ýta þannig við kröfum
foreldra og samkeppnishugsjón í öðr-
um skólum,“ sagði Þorbjörg.
Foreldrar barna í einkaskólum í
Reykjavík hljóta að spyrja hvers vegna
Reykjavíkurborg greiði aðeins um 300
þúsund krónur til menntunar barna
þeirra, en 500–640 þúsund með hverj-
um nemanda í sambærilegum skólum
sem borgin rekur sjálf. Foreldrar þess-
ara barna hafa borgað útsvarið sitt eins
og foreldrar barna í skólum borgarinn-
ar. Öllum börnum er tryggt fjárfram-
lag til grunnskólanáms með stjórnar-
skrá og lögum. Rík samstaða er um að
kosta skuli grunnskólamenntun af fé
skattgreiðenda. Reynslan frá ná-
grannalöndum okkar sýnir hins vegar
að það er langt frá því að vera eitthvert
náttúrulögmál að eingöngu hið opin-
bera sjái um að veita þessa þjónustu.
Betri árangur og meiri fjölbreytni í
skólastarfi næst þar sem einkaaðilar,
félagasamtök, hópar kennara og for-
eldra, söfnuðir og fleiri geta stofnað
skóla og rekið innan ákveðins ramma
fjárveitinga og gæðastaðla, sem er eins
og sá, sem opinberir skólar búa við.
Þannig eru kostir samkeppninnar nýtt-
ir til hagsbóta bæði fyrir þá, sem njóta
þjónustunnar, þ.e. nemendur og for-
eldra þeirra, og þá sem greiða hana,
skattgreiðendurna.
Morgunblaðið hefur áður bent á að
fyrst stærstu sveitarfélög landsins hafi
ekki áhuga á að auka valfrelsi og fjöl-
breytni í skólastarfinu verði að koma til
lagarammi um starf grunnskóla, þar
sem staða einkaskóla sé tryggð og fólki
auðveldað að setja slíka skóla á stofn.
Það er því sérstakt ánægjuefni að Þor-
gerður Katrín Gunnarsdóttir mennta-
málaráðherra skuli í samtali við Morg-
unblaðið í gær taka af skarið í þessu
efni og lýsa vilja til að tryggja réttar-
stöðu sjálfstæðra skóla og einkaskóla.
„Menn ættu ekki að vera hræddir við
það, því það er ekki verið að tala um að
gera börnum í einkaskólum hærra und-
ir höfði eða mynda einhverja forrétt-
indaskóla. Það er einfaldlega átt við að
einkaskólar og börn sem sækja þá
standi jafnfætis öðrum gagnvart hinu
opinbera varðandi fjárframlög,“ segir
menntamálaráðherra. „Réttarstaðan
þarf að vera sú sama og það má ekki
verða háð pólitískum duttlungum
hverju sinni hvort einkaskólarnir hafi
möguleika til að lifa af.“
Þetta er hárrétt hjá menntamálaráð-
herra og þess er vonandi skammt að
bíða að hún leggi fram lagafrumvarp
sem tryggi sanngjarna samkeppni op-
inberra skóla og einkaskóla.