Heimilistíminn - 04.07.1974, Qupperneq 6

slæmt. Höfundar vildu heldur semja
skáldsögur og ljóð en leikrit. Það var
aðeins Shakespeare, sem hélt lifinu i
alvarlegri leiklist, kannski ásamt
fáeinum öðrum. Vinsælustu leikrit þeirra
tima hétu nöfnum eins og:Morðinginn i
rauðu hlöðunni og Brjálaði rakarinn i
Fleet Street. Fólk sem sótti leikhús var
einkum lágstéttar, og leikarar voru talið
litið skárri manntegund en flakkarar og
rónar. Bezti leikarinn um þessar mundir,
William Macready, fyrirleit starf sitt svo,
að hann dró sig i hlé við fyrsta mögulegt
tækifæri.
Þetta var sá heimur, sem Irving hinn
ungi álpaðist inn i, og lifið varð honum
erfitt. Hann var fátækur að öllu nema
stjörnum himinsins, og flestir leikarar
eyddu ævinni á ferðalagi i þá daga og lágu
iðulega úti.
Sum leikfélög voru með viðamikla
dagskrá, oft tvær sýningar á kvödli, og
hver leikari varð iðulega að leika mörg
hlutverk i hverju verki. Irving var i Edin-
borg i tvö ár,áður en hann kom til
Dublinar, og lék þar 429 hlutverk á 782
dögum.
Hann var ákveðinn i að ná langt, en
hann vildi hins vegar ekki verða leikari i
London, fyrr en hann væri orðinn nægil.
góður að eigin áliti. En þegar hann lék i
fyrsta sinn i höfuðborginni, var honum
ekki sérlega vel fagnað. En það breyttist
með „Bjöllunum”,
Bjöllurnar var fyrsta flokks leikrit á
þessum tima. Það fjallaði um mann,
Matthias að nafni, sem myrti pólskan
Gyðing og heyrði æ siöan hljóðið i sleða-
bjöllum Gyðingsins gegnum samvizku-
kvalirnar.
Leikritið var frumsýnt 1871 i London.
Það var bandariskt leikfélag, sem stóð
fyrir sýningunni, og forstjóri þess hét
Bateman. Þessi sýning varð ein hin sögu-
legasta i leiklistarsögunni. Hún varð gæfa
Batemans, geröi Irving ódauðlegan og
hafði mikil áhrif á leikhúsmálin. Þegar
Irving lék Hamlet i fyrsta sinn, þremur
árum slðar, varð hann óumdeilanlega
fremstur i sinni grein á Englandi.
Fólk af öllum stéttum flykktist til að sjá
hann, og brezka leikhúsið endurfæddist
bókstaflega. Irving var fæddur leiðtogi,
og hann sá um, að verk þau, sem
hann lék i, væru vel sett á svið og að ljósa-
tæknin væri nýtt á sem áhrifarikastan
hátt. Gasljós voru þá enn notuð. Það
brást ekki, að eftir hverja sýningu stóðu
áhorfendur upp og fögnuðu gifurlega.
Leikur i þann tið var ákaflega yfir-
drifinn, og við yrðum senniiega hissa
núna, ef okkur væri boðið upp á slikan
leik, en engin ástæöa er til að ætla, að
Irving væri ekki einnig snillingur nú til
dags, ef hann birtist. A 18. öld vildi fólkið
að leikarar „léku”. Þeir áttu að sýna
hræðslu og reiði með öllum likamanum,
og það rækilega, og enginn mátti vera
eðlilegur á sviði.
6
Irving var gagnrýndur. Menn fundu að
framburði hans, göngulagi og þvi, að
hann var litið fyrir að koma fram með ný
leikrit. Litið var að visu til af þeim,
þangað til George Bernard Shaw kom
fram á sjónarsviðið upp úr 1890.
Leikhúsið Lyceum i London varð
leikhús Irvings, og þaðan kom byltingin i
brezku leiklistarlifi. Allt félagið var af
bezta tagi, og hin fagra Ellen Terry, sem
var aðalleikkonan, var bezta leikkonan i
þá daga. Bráðlega var hætt að lita á
leikarastéttina sem flakkara og róna, og
það var Irving að þakka.
Arið 1895 aðlaði Victoria drottning
Irving, og var það i fyrsta sinn, sem
leikari hlaut þann heiður. Irving taldi
heiðurinn hafa fallið starfi sinu og list i
skaut fremur en sér sjálfum. Hann lék
nær eingöngu i leikritum eftir Shake-
speare og vinsælum glæpaleikritum, og
þeir sem álösuðu honum fyrir það,
gleymdu, að þá var eiginlega ekki um
neitt af öðru tagi að ræða. A árunum eftir
1870 var leikritun i Bretlandi i algjöru lág-
marki.
Þegar Shaw, Oscar Wilde og Pinero
tóku að hasla sér völl, var Irving orðinn
ráðsettur og skipti sér ekki af þeim, hann
lét aðra um það.
A yfirborðinu virtist Irving ákaflega
merkilegur með sig, en þeir sem þekktu
hann undir þeirri grimu, elskuðu hann og
dáðu sem manneskju. Griman átti senni-
lega rót sina að rekja til erfiðleika þeirra,
sem Irving átti við að striða i upphafi.
Hann var oft skarpur i tilsvörum og
hrósaði yfirleitt engum. Keppinatur hans,
Bandarikjamaðurinn Richard Mansfield,
lék Rikharð III i London, og Irving fór til
búningsherbergis hans eftir sýningu.
Mansfield var þreyttur og löðursveittur
og beið eftir að Irving segði eitthvað um
frammistöðu hans, en meistarinn leit
aðeins á hann og sagði: „Dick, drengur-
inn minn, ég sé aðhúð þin leikur vel.”
Uppsetningar Irvings á leikritum voru
allar mjög miklar i sniðum og kostnaðar-
samar, en það kom alltaf margfalt aftur.
Hann borgaði leikurum sinum vel.
Loks tók stjarna hans að siga, þótt
honum tækist snilldarlega upp siðasta
leikár sitt i London i „Becket at Drury
Lane” eftir Tennyson.
Þann 13. október 1905 lék hann i siðasta
sinn og lézt nóttina eftir. Siðustu orð hans
á sviðinu i hlutverki Beckets voru: „í
hendur þinar, ó guð, I hendur þinar.”
Herferð var farin til að fá hann
jarðsettan i Westminster Abbey. Sumum
þótti óviðeigandi að „aðeins leikari” yrði
heiðraður þannig, en svo fór, að Sir Henry
Irving, sem fæðzt hafi sem Henry
Brodribb, var grafinn meðal konunga, og
öll þjóðin syrgði.
HI&GIÐ
— Hvað meinið þið með þvl að ég eigi
að sýnast hrædd? Ég er hrædd!
fí fí fí
I
i