Morgunblaðið - 03.09.2004, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 3. SEPTEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SKELFILEG GRIMMDARVERK
Gíslatakan í barnaskóla í Suður-Rússlandi hefur eðlilega vak-ið hörð viðbrögð og óhug víða
um heim. Erfitt er að ímynda sér
skelfilegri leið til að reyna að fá póli-
tískum baráttumálum framgengt en
að ráðast til atlögu gegn saklausum
börnum.
Vopnaðir karlar og konur ruddust
á miðvikudagsmorgun inn í barna-
skóla í borginni Beslan í sjálfstjórn-
arhéraðinu Norður-Ossetíu og tóku
að minnsta kosti á fjórða hundrað
manna í gíslingu, aðallega börn. Tal-
ið er að þeir hafi við árásina drepið
tólf óbreytta borgara.
Gíslatökumennirnir settu fram
kröfur um að menn sem handsam-
aðir voru í grannhéraðinu Ingúsetíu
í júní, grunaðir um hryðjuverk, yrðu
látnir lausir, og að Rússar drægju
allan herafla sinn á brott frá
Tétsníu.
Auk nemenda og kennara voru
margir foreldrar staddir í skólanum,
til að vera viðstaddir fyrsta skóladag
barna sinna. Talið er að gíslatöku-
mennirnir séu um tuttugu talsins.
Þeir smöluðu börnunum, nokkrum
tugum foreldra og kennurum inn í
leikfimisal skólans, og kváðust hafa
komið þar fyrir sprengjum. Hótuðu
þeir að sprengja upp skólann yrði á
þá ráðist og einnig að drepa 50 börn
fyrir hvern mann fallinn í þeirra liði
og 20 börn fyrir hvern særðan.
Mikill fjöldi hermanna hefur um-
kringt skólann og leyniskyttur eru á
húsþökum allt um kring. Foreldrar
og aðrir aðstandendur gíslanna haf-
ast við í grenndinni og bíða eftir
fréttum, uggandi um örlög ástvina
sinna. Um þrjátíu konum og ungum
börnum var sleppt eftir samninga-
viðræður við hryðjuverkamennina
síðdegis í gær, en í gærkvöldi var
talið að yfir 300 manns væri enn
haldið föngnum í skólabyggingunni.
Rússar hafa undanfarin ár búið við
sívaxandi hryðjuverkaógn af hálfu
aðskilnaðarsinnaðra uppreisnar-
hreyfinga múslima. Gíslatakan í
Beslan er fjórða grimmdarverkið á
aðeins rúmri viku. Níutíu manns fór-
ust er hryðjuverkamenn sprengdu
upp tvær farþegaþotur 24. ágúst og
fyrr í vikunni létu níu lífið og tugir
særðust í sprengjutilræði við neð-
anjarðarlestarstöð í Moskvu. Þá vek-
ur gíslatakan í Beslan upp sárar
minningar meðal Rússa um gísla-
töku tétsneskra skæruliða í leikhúsi
í Moskvu fyrir tæpum tveimur árum,
þar sem yfir 700 leikhúsgestir voru
teknir í gíslingu og yfir 100 þeirra
týndu síðan lífi í áhlaupi lögregl-
unnar.
Stjórnin í Moskvu hefur að sönnu
sýnt töluverða hörku í málefnum
Tétsníu allt frá því uppreisn aðskiln-
aðarsinnaðra múslima hófst þar fyr-
ir um áratug. Rússar hafa legið und-
ir ámæli á alþjóðavettvangi fyrir
grimmd og mannréttindabrot í Téts-
níu, og hafa fulltrúar uppreisnar-
manna reynt að höfða til umheimsins
í von um stuðning. En ljóst er að æ
alvarlegri hryðjuverkaógn og at-
burðir viðlíka þeim sem nú vekja
skelfingu um allan heim spilla mjög
fyrir málstað Tétsníu og eru honum
síst til framdráttar.
PÓLITÍSKT SKIPAÐIR
RÁÐUNEYTISSTJÓRAR?
Ómar Kristmundsson, lektor íopinberri stjórnsýslu við Há-
skóla Íslands, varpar fram þeirri
hugmynd í Morgunblaðinu í gær að
rétt geti verið að ráðherrar velji
ráðuneytisstjóra og byggi það val
sitt á persónulegum eða pólitískum
tengslum. Þá sé hins vegar rétt að
ráðuneytisstjórinn yfirgefi ráðu-
neytið um leið og ráðherrann.
Ómar færir þau rök fyrir þessu
að ráðuneytisstjórar séu nánustu
samstarfs- og trúnaðarmenn ráð-
herra hverju sinni. Erfitt sé fyrir
ráðherra að ráða mann í slíkt emb-
ætti sem hann þekki ekki. Sagan
sýni að sjaldgæft sé að ráðuneyt-
isstjóri hafi verið skipaður, sem
ekki hafi þekkt viðkomandi ráð-
herra persónulega. Ómar bendir á
hliðstæður og fordæmi í öðrum
löndum; að í Noregi sé æðsti emb-
ættismaður í ráðuneyti, sk. stats-
sekretær, skipaður af ráðherra, án
auglýsingar og oft úr sama stjórn-
málaflokki.
Margt er til í þessu hjá Ómari
Kristmundssyni. Stundum hafa
verið leiknir hálfgerðir feluleikir
með ráðningar ráðuneytisstjóra og
þess eru dæmi að persónulegir
samstarfsörðugleikar ráðherra og
ráðuneytisstjóra hafi staðið starfi
ráðuneytanna fyrir þrifum.
Á móti kemur það sjónarmið, að
ráðuneytisstjórarnir eigi að vera
embættismenn, sem tryggi sam-
fellu og fagleg vinnubrögð í stjórn-
sýslunni. Auðvitað eru til fjölda-
mörg dæmi um ráðuneytisstjóra,
sem stýrt hafa sama ráðuneytinu
lengi og átt gott og farsælt sam-
starf við marga ráðherra, úr mis-
munandi flokkum. Gera má ráð fyr-
ir að það hefði margvíslega ókosti í
för með sér ef skipan í ráðherra-
embætti væri stokkuð upp einu
sinni eða oftar á kjörtímabili og
það þýddi að ráðuneytisstjórarnir
færu líka á flakk. Gera verður ráð
fyrir að burtséð frá pólitískum og
persónulegum tengslum velji ráð-
herrar ráðuneytisstjóra, sem hefur
haldgóða þekkingu á þeim mála-
flokki, sem um ræðir.
Það er full ástæða til að menn
velti fyrir sér kostum og göllum
þeirrar hugmyndar, sem Ómar
Kristmundsson setur fram. Og
burtséð frá því hvort menn telja að
breyta eigi núverandi fyrirkomu-
lagi á ráðningum ráðuneytisstjóra
eða halda við óbreytt ástand, liggur
nokkurn veginn í augum uppi að
ráðherra skipar ekki í þetta mik-
ilvæga embætti annan en þann,
sem hann telur sig eiga auðvelt
með að starfa með og getur hugsað
sér að verði hans nánasti trúnaðar-
maður.
Þ
að er mjög mikilvægt, bæði fyrir Ís-
land og Bandaríkin, að varnarvið-
búnaði Bandaríkjahers á Keflavíkur-
flugvelli sé viðhaldið að mati Richard
Lugar, formanns utanríkismála-
nefndar öldungadeildar Bandaríkjaþings. „Þörfin
fyrir að halda áfram uppi varnarviðbúnaði hér er
mjög mikilvæg. Um það hefur verið rætt á æðstu
stöðum og áfram verður reynt að finna leið til að
tryggja hér öryggi sem er viðunandi fyrir Íslend-
inga jafnt sem Bandaríkjamenn,“ segir Lugar en
vill ekki tilgreina nákvæmlega í hverju sá viðbún-
aður eigi að felast. Hann er repúblikani og hefur
setið í öldungadeildinni fyrir Indiana-ríki í 28 ár.
Lugar segir flugstjórnar- og hafsvæðið í kring-
um Ísland mjög stórt. Það sé ein meginröksemd-
in fyrir því að halda þurfi uppi eftirliti á þessu
svæði, eins og íslensk stjórnvöld hafi bent á og yf-
irvöld í Bandaríkjunum tekið undir.
Davíð Oddsson forsætisráðherra ræddi fram-
tíð varnarsamningsins við Bandaríkin og viðbún-
að varnarliðsins á Íslandi við
George Bush í sumar. Eftir fund
þeirra sagði Bush að Davíð hefði
lagt mikla áherslu á að hér yrðu
fjórar F-15 orrustuþotur, en í
vor kom fyrirskipun að þær færu
frá Keflavík. Þeir myndu vinna
saman að því að leysa málið.
Nýr forseti breytir litlu
Þegar Lugar er spurður að því
hvort mikið muni breytast í af-
stöðu bandarískra stjórnvalda
varðandi framtíð varnarsamn-
ingsins ef John Kerry, forseta-
frambjóðandi Demókrataflokks-
ins, nái kjöri í nóvember segir
hann svo ekki vera. Ekki skipti
meginmáli hvort Kerry eða Bush
nái kjöri, enda sé stefna þeirra
mjög svipuð þótt hún sé ekki ná-
kvæmlega eins. Demókratar haldi
fram að Bandaríkin hafi ekki farið
nógu gætilega í samskiptum sínum við ríki Atl-
antshafsbandalagsins og Evrópu í viðleitni sinni
til að umbreyta herafla sínum í heimsálfunni
m.t.t. nýrra ógna. Betra hefði verið að ná meiri
samstöðu um breytingarnar meðal þjóðanna-
.Lugar segir repúblikana fullyrða að þeir hafi far-
ið gætilega og ráðfært sig við þjóðirnar áður en til
ákvörðunar kom. Árangurinn af því starfi hafi í
raun verið góður eins og samstaðan innan NATO
sýni. Dæmi um það sé stuðningur margra
ríkjanna við innrásina í Írak og þátttaka þeirra í
uppbyggingu Afganistans. Stuðningur íslenskra
stjórnvalda sé án efa mjög mikilvægur í þessu
samhengi, segir hann.
Farsælt varnarsamstarf
Aðspurður hvað gæti mögulega ógnað öryggi
Íslendinga segir hann það ekki augljóst í augna-
blikinu. Engin hernaðarleg ógnun blasi við Ís-
landi eins og staðan sé í dag og líklega ekki heldur
ógn af hryðjuverkum – eða svo virðist ekki vera
þótt aldrei sé hægt að fullyrða um neitt slíkt.
H
h
þ
n
l
s
h
g
þ
i
l
s
g
g
u
a
u
v
g
a
s
r
g
r
h
f
y
m
v
i
s
i
s
Halda þarf uppi eftirliti með flugstjórnar- og hafsvæ
segir Richard Lugar, öldungadeildarþingmaðu
Varnarviðbúna
Keflavík mikilv
Morgunb
Vera varnarliðsins í Keflavík
er bæði mikilvæg fyrir
Bandaríkin og Ísland að mati
Richards Lugar, formanns
utanríkismálanefndar öld-
ungadeildar Bandaríkjaþings.
Hann sagði Björgvini
Guðmundssyni að finna þyrfti
leið til að viðhalda hér varn-
arviðbúnaði sem væri við-
unandi fyrir báðar þjóðirnar.
Richard Lugar sat fund formanna þingnefndanna í boði Sólveigar P
b
FORMENN utanríkismálanefnda
þinga Norðurlanda og Eystrasalts-
ríkja funduðu í Reykjavík í gær und-
ir stjórn Sólveigar Pétursdóttur,
formanns íslensku þingnefnd-
arinnar. Jafnframt sat Richard Lug-
ar, formaður utanríkismálanefndar
öldungadeildar Bandaríkjaþings,
fundinn í hennar boði.
Sólveig sagði að fulltrúar Eystra-
saltslandanna hefðu mikið rætt
stöðu sína eftir inngöngu í Atlants-
hafsbandalagið. Formaðurinn frá
Eistlandi hefði minnt á að 31. ágúst
sl. væru aðeins tíu ár frá því að rúss-
neski herinn hvarf frá landinu og
innganga þeirra í NATO hefði valdið
titringi í samskiptum ríkjanna. Nú
væri svo komið að NATO héldi uppi
loftvörnum í Eistlandi og staðan
gjörbreytt frá því sem áður var.
Á blaðamannafundi lögðu for-
mennirnir mikla áherslu á samstarf
Evrópu og Bandaríkjanna í varnar-
og öryggismálum. Jens Hald Mad-
sen, formaður utanríkismálanefndar
danska þingsins, sagði ríki Evrópu
ekki mega skera niður í varn-
armálum sínum heldur þyrfti að
breyta áherslum varðandi allan við-
búnað. Ríki Evrópu gætu ekki fjár-
fest eins mikið og Bandaríkin í varn-
arviðbúnaði en hann hefði áhyggjur
af því mikla bili sem væri í út-
gjöldum til þessa málaflokks milli
heimsálfanna.
Sólveig sagði fulltrúana hafa rætt
stöðu Íslands og mikilvægi sam-
starfsins yfir Norður-Atlantshafið
fyrir varnir landanna. Lugar sagði
formennina hafa tekið undir það
sjónarmið að mikilvægt væri að
tryggja varnir Íslands og að hér
væri varnarlið. Sólveig sagðist hafa
skýrt frá stöðu varnarviðræðanna
milli Íslands og Bandaríkjanna og
fundi þeirra Davíðs Oddssonar for-
sætisráðherra og George Bush
Bandaríkjaforseta í sumar. Báðir
væru staðráðnir í að finna viðunandi
lausn á málinu og unnið vær
henni á æðstu stöðum í stjó
um ríkjanna.
„Ég lagði ennfremur áhe
það að viðhalda viðunandi o
nægjandi vörnum á Íslandi
minnti ég á hversu gríðarle
flugstjórnarsvæðið er yfir Í
sagði Sólveig eftir fundinn.
ópskar þjóðir yrðu að efla st
sinn við NATO og mikilvæg
sem sameiginlegs varnarba
Þetta væri eina stofnunin se
hernaðarlega getu til að bre
við þegar á reyndi. Miklar u
hefði verið um þetta atriði o
hefði tekið þetta sjónarmið
varlega. Hann hefði sagt að
ríkjamenn vildu hlúa vel að
og þótt eftirtektarvert hver
sterka návist Bandaríkjame
hefðu á Íslandi og vildi viðh
Sólveig sagði að Lugar he
formönnunum á að nauðsyn
væri að stækka tiltækt herl
Fundur formanna utanríkismálanefnda þinga Norðurlan
Ríki Evrópu efli stuðning sinn
FORMENN utanríkismálanefnda þinga Norð-
urlanda og Eystrasaltsríkja héldu fund ásamt
formanni utanríkismálanefndar öldungadeild-
ar Bandaríkjaþings í Reykjavík í gær. Eftir
fundinn sendu þeir frá sér svohljóðandi yfirlýs-
ingu vegna gíslatökumálsins í Norður-Ossetíu:
„Við fordæmum harðlega gíslatöku þá sem
nú stendur yfir í borginni Beslan í Norður-
Ossetíu. Þessar fyrirlitlegu aðgerðir, sem bein-
ast gegn saklausum börnum og ungmennum,
eru algerlega óviðunandi. Ekkert getur rétt-
lætt það að ráðast á saklausa borgara, sér-
staklega ung skólabörn. Við hvetjum brota-
mennina til að frelsa gísla sína tafarlaust.
Á sama tíma og hugur okkar stendur hjá
rússnesku þjóðinni, sérstaklega fjölskyldum
þeirra sem þegar hafa látið lífið, hvetjum við
alla aðila til að finna tafarlausa og friðsamlega
lausn á ástandinu.“
Fordæma gíslatöku