Morgunblaðið - 03.12.2004, Síða 29

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 3. DESEMBER 2004 29
MENNING
Í SINNI fyrstu skáldsögu, Myrkra-
vélinni, gerði Stefán Máni tilraun til
að kortleggja rými sem fáfarin eru í
íslenskum nútímaskáldsögum: und-
irheima Reykjavíkur og sálarlíf
þeirra einstaklinga sem þessa ver-
öld byggja. Skáldsagan var athygl-
isverð fyrir ýmsar sakir, ekki síst
þá þrákelkni sem höfundur sýndi
við að viðhalda myrku andrúmslofti
bókina í gegn, en var líka gölluð þar
sem frásögnin sagði að lokum skilið
við íslenskan veruleika, og tók í
auknum mæli að líkjast kvikmynda-
rökvísi á borð við þá sem fyrir augu
ber í myndinni Maður bítur hund.
Bókin tók með öðrum orðum á sig
óraunsæislegt og dálítið lotning-
arfullt yfirbragð gagnvart atburð-
um sem einmitt kröfðust raunsæis-
legrar meðhöndlunar. Í sinni
nýjustu bók er hins vegar ljóst að
Stefán Máni ætlar sér ekkert annað
en að skrifa fyrstu altæku raunsæ-
issöguna um íslenska undirheima.
Sviðið er stærra en í fyrstu bók höf-
undar, og atburðarásin hefur yf-
irbragð epískrar frásagnarlistar.
Markmiðið Stefáns er ljóslega að
fanga veruleikann – veruleika sem
er bæði sjaldséður og óhugnan-
legur, veruleika sem fæstir les-
endur bókarinnar munu þekkja af
eigin raun. Þannig birtist metnaður
sögunnar ekki aðeins í fjölbreyttri
persónuflóru heldur líka í tilraun til
að skrásetja, og framsetja í rökvísu
samhengi, þær margflóknu breyt-
ingar sem átt hafa sér stað á Íslandi
síðastliðin fimmtán ár hvað varðar
skipulagða glæpastarfsemi.
Aðalsöguhetja bókarinnar, og
sögumaður, er Stebbi psycho – upp-
nefni sem er kaldhæðnislegt í ljósi
þess hve illa það passar við saklaus-
ustu og varkárustu persónu bók-
arinnar. Stebbi tilheyrir persónu-
tegund sem velþekkt er úr
íslenskum bókmenntum, saklaus
sveitapiltur sem kemur á mölina
með göfugan ásetning en flækist
brátt í spillingarvef borgarlífsins.
Frásögnin hefst í miðju kafi og
lesandi fylgist með Stebba smám
saman komast í kynni við innstu
koppa í undirheimabúrinu. Þar er
hann hins vegar eins og fiskur á
þurru landi og meginhluti bók-
arinnar er kynning aðstæðna.
Stebbi ásamt lesandanum gerir sitt
besta til að raða saman söguhlutum
til að úr verði skiljanleg heild. Fyrir
Stebba er slík yfirsýn reyndar
spursmál um líf og dauða.
Þannig liggur nefnilega í því að
þrátt fyrir hlutleysi er Stebbi kom-
inn á kaf í yfirstandandi styrjöld um
völd í undirheimum
Reykjavíkur, og frá-
sögnin tekur gjarnan
hliðarstökk í tíma þar
sem munnmælasögur
úr fortíðinni eru not-
aðar til að varpa ljósi á
þá flóknu atburðarás
sem einmitt er að ná
hámarki þegar bókin
hefst.
En þótt formgerðin
sé kannski ekki ný af
nálinni er ýmislegt
varðandi efnistökin ný-
stárlegt. Tilraun hefur
verið gerð af hálfu sjón-
varpsþátta, spjallþátta í útvarpi og
einstaka blaðagreina (en þar ber
sérstaklega að nefna grein Hrafns
Jökulssonar um dópsalann Franklín
Steiner í tímaritinu Mannlífi fyrir
nokkrum árum) til að varpa ljósi á
þann hliðarveruleika sem skapast
hefur á Íslandi í tengslum við eit-
urlyf – en þetta er veröld sem fyrir
löngu hefur sagt skilið við fé-
lagslegan uppreisnaranda áttunda
áratugarins og er í dag fyrst og
fremst bisness sem veltir gríð-
arlegum fjármunum.
Enginn að mér vitandi hefur
samt sem áður lagt til atlögu við
þennan heim af sama fítonskrafti og
Stefán Máni gerir í þessari bók.
Engu er hlíft (allra síst íslenskunni)
í þeirri panóramísku mynd sem hér
er dregin upp af áratugslangri at-
burðarás úr undirheimunum. Dópið
flæðir, ofbeldið hefur kynferð-
islegan undirtón og í
veröld bókarinnar er
kynlíf ofbeldi. Þetta
er veröld ungs fólks
sem engu hefur að
tapa nema virðing-
unni og stendur þess
vegna á sama um
næstum allt.
Þrátt fyrir tæmandi
metnað og þverhand-
arþykkt umfang eru
fjölmargir lausir end-
ar í sögunni: tóma-
rúmið sem skapast
eftir að Faraóinn fell-
ur frá fær litla um-
fjöllun, Herra Nemó axlar mun
meiri ábyrgð og metafóríska þyngd
en hann getur borið, og ýmislegt
annað frásagnarlegs eðlis fer úr-
skeiðis. Það segir hins vegar margt
um hæfileika höfundar sem sögu-
manns að lesandi fyrirgefur misfell-
ur af þessu tagi. Það er kraftur í
bókinni, einhver frumstæð frásagn-
arlöngun sem passar vel við umfjöll-
unarefnið og gerir bókina af-
skaplega lesvæna. Og áhrifamikla.
Kannski þarf einmitt dálítið
skrímslislega skáldsögu til að gera
þessu umfjöllunarefni skil. Stóra,
ólögulega, dálítið kaótíska, en líka
kraftmikla og miskunnarlausa
skáldsögu. En það er einmitt þess-
konar skrímsli sem Stefán Máni
réttir lesendum. Taki þeir sem
þora.
Undirheimar Reykjavíkur
BÆKUR
Skáldsaga
Stefán Máni
Mál og menning. 548 bls.Reykjavík.
2004
Svartur á leik
Stefán Máni
Björn Þór Vilhjálmsson
Öruggt athvarf er
eftir Danielle
Steel. Þýðandi er
Snjólaug Braga-
dóttir.
Mæðgurnar Pip
og Ophélie hafa
orðið fyrir átak-
anlegri reynslu en
nú eyða þær
sumri saman til að ná kröftum á ný.
Dag einn hittir telpan mann á strönd-
inni og hann kennir henni að teikna.
Matt heillast af Pip, hún minnir á dótt-
ur hans sem hann hefur ekki séð ár-
um saman. Pip og Matt verða mestu
mátar.
Loks hittast Matt og Ophélie og
milli þeirra skapast smám saman vin-
átta og traust. Eftir sumarið á strönd-
inni reyna þau að halda sambandi
þótt bæði séu önnum kafin á öðrum
vettvangi. En Matt þarf að glíma við
skugga fortíðar og Ophélie kemst að
ótrúlegum svikum vinkonu sem hún
hefur alltaf treyst.
Útgefandi er Setberg. Verð kr.
3.380.
Skáldsaga



   


   !"# 
$%"%# 
"

"# & ' &(
' )(
' (
*+$%,%
% -" ., /''"

    
  



  



    
 

        


 
     
   
 

  ! "# ! $ $   
% 

 
 

 
& $    $     '   $ (
  %   $   
  ( 

  (
))*   
$($