Morgunblaðið - 12.12.2004, Blaðsíða 58

58 SUNNUDAGUR 12. DESEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
Aðventutónleikar
Digraneskirkja 13. desember kl 20:30
Hallgrímskirkja 15. desember kl 20:30
Stjórnandi: Margrét J. Pálmadóttir
ásamt strengjasveit og orgeli
GOSPELSYSTUR REYKJAVÍKUR
STÚLKNAKÓR REYKJAVÍKUR
VOX FEMINAE
Miðasala í síma 861-2668 og hjá kórfélögum
Ég ætlaði mér alltaf að verðarithöfundur og var kom-inn af stað með það en létheillast af glysinu í kring-
um kvikmyndagerðina og tók á mig
smákrók. Núna er ég kominn yfir
það,“ segir Þráinn Bertelsson sposk-
ur á svip þegar ég byrja á að spyrja
hann hvers vegna hann hafi tekið upp
þráðinn aftur við bókaskrif eftir ald-
arfjórðung í kvikmyndagerð. Þar er
reyndar margs að minnast, „Líf“-
myndanna um þá félaga Þór og
Danna, Skammdegis og Magnúsar að
ógleymdum vinsælasta íslenska
framhaldsþætti Ríkissjónvarpsins,
Sigla himinfley.
Hvernig finnst þér að vera horfinn
úr kvikmyndagerðinni yfir í rit-
störfin?
„Mér fannst mjög gaman í kvik-
myndagerðinni oft á tíðum, en í ald-
arfjórðung hugsaði ég meira um pen-
inga en fjármálaráðherrann,
Seðlabankastjóri og Björgólfur Guð-
mundsson til samans! Þetta var farið
að leggjast dálítið þungt á sinnið á
mér svo að ég er frelsinu feginn.“
Þú ert sagður einn af örfáum ís-
lenskum kvikmyndagerðarmönnum
sem tekist hefur að gera kvikmyndir
sem stóðu undir sér fjárhagslega.
„Þetta gekk svo vel að ég þurfti
allavega minni ríkisstyrki en aðrir á
þessum tíma. Ég komst frá þessu án
þess að verða gjaldþrota eða geðveik-
ur. Það er nokkur sigur.“
Árangur út af fyrir sig.
„Ég hef alltaf verið svo staðfastur
letingi að ég hef aldrei viljað taka mér
neitt fyrir hendur sem ég hef ekki
ánægju af.“
Þú ert nú samt búinn að halda vel á
spöðunum. Tvær bækur á tveimur ár-
um og báðar talsverðar að vöxtum.
„Af letingja að vera þá er ég mjög
vinnusamur. Það er með letina eins
og alkóhólismann að ef maður gefur
tommu eftir þá endar það með skelf-
ingu. Ég verð því að halda mér við
efnið svo ég leggist ekki leti og
ómennsku.“
Fyrsta bókin sem kom út í byrjun
áttunda áratugarins heitir Kópamar-
os en þar á eftir leið langur tími þar
til næsta bók birtist.
„Ég gaf út eina bók á níunda ára-
tugnum undir dulnefni.“
Það var Tungumál fuglanna og dul-
nefnið var Tómas Davíðsson. Skrif-
aðirðu undir dulnefni af því að reyf-
arar voru svo lágt skrifaðir á þeim
tíma að enginn höfundur með sæmi-
lega sjálfsvirðingu lét bendla sig við
það bókmenntaform?
„Nei, það var nú ekki ástæðan. Ég
var á þessum tíma ritstjóri Þjóðvilj-
ans og þá gengu nafnlaus bréf á milli
fjölmiðla þar sem reynt var að níða
æru ágæts manns sem staðið hafði
framarlega í pólitíkinni. Bókin fjallar
í rauninni um þetta mál og er sann-
leikanum samkvæm. Það er hins veg-
ar alveg rétt að vegur glæpasagn-
anna hefur aukist á undanförnum
árum og þar hefur Arnaldur Indriða-
son rutt brautina. Ég gladdist mjög
yfir því að Kleifarvatn skyldi vera til-
nefnd til Íslensku bókmenntaverð-
launanna og þótti dirfska nefnd-
arinnar mikil þar sem þetta er nú
bara áttunda bók Arnaldar.“
Hvaða skoðun hefurðu á Íslensku
bókmenntaverðlaununum?
„Mér finnst almennt ágætt að at-
hyglin skuli beinast að bókmenntum
og listum. Og verðlaun eru þess eðlis
að alltaf öðru hverju kemur fyrir að
einhver hlýtur þau sem er vel að þeim
kominn.
Tilnefningarnar núna minna mig
reyndar svolítið á Óskarsverðlaunin í
Hollywood í gamla daga. Þá fengu
menn þau yfirleitt árið eftir að þeir
áttu þau skilið.“
Þú hljómar svo jákvæður og sáttur
við allt og alla. Ertu að eldast Þráinn?
„Það gerist náttúrlega án þess að
maður fái rönd við reist. En lífið í
þessu landi hefur stórbatnað. Það er
allt annað að búa hér eftir að kalda-
stríðinu lauk. En almennt séð finnst
mér það vera gríðarleg forréttindi að
hafa fæðst á Vesturlöndum. Það eru
slík forréttindi miðað við aðra heims-
hluta að Vesturlandabúi sem kvartar
yfir kjörum sínum minnir mig einna
helst á gest á lúxushóteli sem kvartar
yfir þjónustunni.“
Bókin þín núna hefur verið sögð
byggð á sönnum atburðum og lýsa
raunverulegum persónum í íslensku
þjóðlífi.
„Í upphafi bókarinnar segi ég að
bókin byggist á raunverulegum at-
burðum. Hins vegar eru persónur
sögunnar mitt sköpunarverk. Ég
þekki t.d. ekki Björgólf Guðmunds-
son og hef ekki aflað mér neinna
gagna um hann annarra en þeirra
sem hvert mannsbarn hefur haft að-
gang að í fjölmiðlum undanfarin ár.
Ég bý til mína eigin persónu sem sigl-
ir í gegnum Hafskipsmálið og brugg-
verksmiðjusölu í Rússlandi. Þessir at-
burðir eru ekki einkamál Björgólfs og
viðskiptafélaga hans. Þeir eru þáttur
í nútímasögu okkar allra og hafa
ábyggilega haft áhrif á mitt líf án þess
að ég viti nákvæmlega hvernig. Sama
máli gegnir um stjórnmálamenn.
Sumir segjast þekkja Ólaf Ragnar
Grímsson, Davíð Oddsson, Björn
Bjarnason o.fl. í persónum bók-
arinnar. Það er heldur ekkert leynd-
armál að þessar persónur mínar, for-
seti, forsætisráðherra og dóms-
málaráðherra, þær byggjast á þeirri
ímynd sem þessir menn hafa brugðið
upp af sjálfum sér í dagblöðum sem
ég hef lesið og eins og þeir hafa birst
mér á sjónvarpsskerminum heima í
stofu hjá mér. Þetta eru opinberar
persónur sem ég tek og tel mig hafa
alveg fullt leyfi til að vinna með. Ég
fer ekki inn í svefnherbergi þessara
manna og fer að bollaleggja um hvað
þeir aðhafast í einrúmi. Ég tel mig
hins vegar hafa alveg fullt veiðileyfi á
hina opinberu persónu þessara ein-
staklinga.“
Áttirðu von á því að meiri hasar
yrði í kringum útkomu bókarinnar en
hefur orðið raunin?
„Nei, í rauninni ekki. Ég varð dálít-
ið hræddur um það, sérstaklega þeg-
ar það spurðist út að útgefandinn
hefði látið lögfræðing lesa bókina. Ég
óttaðist að áhuginn sem kviknaði við
þessar fregnir yrði bókinni neikvæð-
ur. Að fólk myndi lesa hana á röngum
forsendum, sem beiskju og galli
blandna árás á stofnanir, fyrirtæki og
einstaklinga. En þetta hefur ekki orð-
ið raunin og flestir sem lesið hafa
bókina og þeir sem fjallað hafa um
hana opinberlega virðast hafa skilið
hvað ég var að reyna að gera: Að
skrifa samtímasögu sem fellur ofan í
afbrotasagnaskúffuna en er ekki ein-
hvers konar uppljóstrana-kjafta-
sögubók.“
Greining á íslenskum samtíma.
Fellstu á það?
„Ég hef mjög gaman af því að
spekúlera í þessu þjóðfélagi sem er
mitt umhverfi. Ég kom frá því að
skrifa bók um sjálfan mig (Einhvers
konar ég 2003) þar sem ég sjálfur er í
forgrunni. Þar skynjaði maður um-
hverfið eins og leikmynd í kringum
þennan einstakling. Mér fannst síðan
mjög gaman að fara hina leiðina og
skoða þjóðfélagið í stærra samhengi
og aðferðin sem ég valdi, saka-
málasagan, er vegna þess að þetta
frásagnarform liggur í tímunum sem
við lifum á.“
Hvað varstu lengi að skrifa þessa
bók?
„Ég byrjaði á henni í janúar og
lauk henni í haust. Hún var tilbúin frá
mér í september.“
Þetta er samt bók upp á ríflega 400
blaðsíður. Eru íslenskar skáldsögur
að lengjast?
„Fyrir mína parta er ég að þessu
svo ekki sé hægt að lesa bækurnar
mínar í bókabúðum. Hin týpíska ís-
lenska skáldsaga var gjarnan 174
blaðsíður. Hana mátti lesa í 2–3 heim-
sóknum í bókabúð. Þetta er vörn höf-
undar til að sjá við viðskiptavinum
eins og mér. En í alvöru talað þá lang-
aði mig til að skrifa bók sem væri í
mörgum lögum og nokkrir söguþræð-
ir væru í gangi samtímis.“
Er þetta bók sem þér þætti sjálfum
gaman að lesa?
„Alveg tvímælalaust. Alveg frá
blautu barnsbeini hef ég haft gaman
af sögum og ég hef bara ekki sál-
argáfur til að lesa bækur sem ekki
segja mér sögu með einhverjum
hætti. Ég tek ofan fyrir tilraunabók-
menntum af öllu tagi en þær eru ekki
mín deild. Ég geri mér samt fulla
grein fyrir því hversu stórkostlegir
áhrifavaldar slíkar bækur geta verið
og hafa sannarlega verið, jafnvel á
höfunda sem aldrei hafa lesið um-
ræddar bækur.“
Sýn þín á veröldina er alltaf dálítið
íronísk?
„Það er sjónarhornið sem mig
langar til að miðla og koma áfram til
fólks. Einhvers konar heimspekileg
íronía um hvernig veröldin er inn-
réttuð. Boðskapurinn er svosem ekki
annar en að maður eigi að halda
áfram að þrauka og gera sitt besta.
Það er löngu liðinn sá tími – hafi hann
einhvern tíma verið – að litið sé til rit-
höfunda eftir leiðbeiningum um þjóð-
félagslega eða pólitíska skipan mála.“
Þú vitnar á upphafssíðu bók-
arinnar í orð breska rithöfundarins
Georges Orwells þar sem hann segir í
lauslegri þýðingu að „á tímum alþjóð-
legrar blekkingar sé það bylting-
arstarfsemi að segja sannleikann“.
„Það er kannski kjarni málsins.
Það er byltingarstarfsemi í sjálfu sér
að segja sannleikann eins og maður
veit hann bestan.“
Sannleikurinn er sagna bestur
Morgunblaðið/Ásdís
„Tel mig hafa alveg fullt veiðileyfi á hina opinberu persónu þeirra einstaklinga sem eru fyrirmyndir að persónum
sögunnar,“ segir Þráinn Bertelsson um nýju bókina sína Dauðans óvissi tími.
Þráinn Bertelsson er
höfundur bókarinnar
Dauðans óvissi tími.
Þetta er sakamála-
saga sem stendur föst-
um fótum í íslenskum
nútíma og byggist
að miklu leyti á
viðburðum í íslensku
samfélagi undan-
farin misseri.
Hávar Sigurjónsson
ræddi við hann.
havar@mbl.is