Morgunblaðið - 04.01.2005, Blaðsíða 44

44 ÞRIÐJUDAGUR 4. JANÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
HRAFNKELS saga Freysgoða er ein þeirra
Íslendingasagna sem eru á kennsluskrá
grunnskólans. Hún er stutt, viðburðarík og ef
grannt er skoðað prýðis dæmisaga til að kenna
unglingum að draga ekki helgi eignarréttarins
í efa og bukta sig og beygja fyrir valdamönn-
um því þar fer svo sannarlega illa fyrir bú-
andalýð, sem ekkert á undir sér, þegar hann
gerir tilraunir til að rísa upp gegn heimsku og
yfirgangi valdamanna. Hrafnkell Freysgoði er
austfirskur höfðingi er drepur smalamann
sem, þrátt fyrir bann, ríður hesti hans Frey-
faxa til að bjarga fénaði goðans. Í framhaldi af
því löðurmannlega vígi reynir faðir piltsins
með liðstyrk frænda síns Sáms að sækja rétt
sinn gagnvart Hrafnkeli.
Hvernig um þessa sögu er fjallað í skólanum
eða hvernig hún er lesin þar og skoðuð veit ég
ekki, en Stoppleikhópurinn hefur fengið Val-
geir Skagfjörð til að skrifa leikgerð uppúr sög-
unni og leikstýra henni og leikararnir Eggert
Kaaber og Sigurþór Albert Heimisson ferðast
nú um grunnskólana með þá leiksýningu.
Ég sá þessa sýningu í samkomusal Selja-
skólans með níunda bekk skömmu fyrir jól. Á
gólfinu fyrir enda salarins hafði verið sett upp
leikmynd Vignis Jóhannssonar, tveir flekar. Í
öðrum flekanum var skjár. Fyrir framan flek-
ana gína klædd í fornmannabúning og óreiða
af sverðum, skjöldum, öxum, spjótum, hjálm-
um, líkneski af fornum guðum: Minjasafn í
uppbyggingu. Valgeir Skagfjörð velur sem sé
þá ágætu leið að Hrafnkelssögu að láta ungan
ferðalang, Hrafnkel (Eggert Kaaber) villast
inná safn austur á Héraði til safnstjóra sem
heitir Sámur ( Sigurþór Albert Heimisson) og
úr fundi þeirra tveggja þróast leikverkið. Þar
verður safnvörðurinn sögumaður en annars
túlka þeir báðir allar persónurí verkinu. Bún-
inga, hjálma, sverð, skikkjur, hestshausa,
sækja þeir í safnmunina. Á skjánum birtast
teikningar Vignis sem fylla út í frásögn sögu-
manns.
Verkið er lipurlega skrifað. Valgeir reynir
að feta meðalveg milli hins forna máls og nú-
tímamáls, dregur skýrt fram aðalatriði fram-
vindunnar og mynd hrokafulls höfðingja en
kemur annars ekki fram með nýtt sjónarhorn
á persónur eða atburðarás fornsögunnar. Sem
leikstjóri afbyggir hann hins vegar víkinga-
rómantík og grefur undan dæmisögunni með
því að leggja gaman og ýkjur til grundvallar,
allir verða jafn hlægilegir eða kostulegir:
Kjánalegir höfðingjar og vælandi búandlýður.
Eggert og Sigurþór bregða sér áreynslu-
laust, með einföldum meðölum, í allra kvikinda
líki, og tekst vel að gera skörp skil á milli per-
sóna og bregða upp skýrum myndum. Þeir
heyja orrustur með þungum sverðum og þeysa
í flokkum yfir landið. Frá upphafi til loka höfðu
þeir alla athygli unglinganna í salnum sem
hlógu að vísu ekki alltaf á þeim stöðum sem
reynt var að kalla fram hlátur en fögnuðu þeim
í lokin með miklu klappi og viðeigandi blístri.
Það er merkilegt starf og veigamikið að
flytja leiklist inní skólana og einnig hlýtur að
vera fengur fyrir íslenskunám að til viðbótar
við lestur og greiningu komi sýn leikhúsfólks á
bókmenntirnar. Persónur og atburðir séu
gerðir lifandi. Ég saknaði þess hins vegar að
ekki væru umræður á eftir verkinu, – að nem-
endur fengju að máta hugmyndir sínar um
verkið við hugmyndir leikhópsins. Hvað fannst
þeim til dæmis um það að ferðalangurinn
Hrafnkell á leið til Kárahnjúka skyldi flýta sér
að taka fram að hann væri ekki að fara til að
mótmæla virkjunarframkvæmdum? Hvað
fannst þeim um það að Þorbjörn faðir Einars
smalamanns vældi út samúð og liðstyrk (sem
Sigurþór gerði nota bene mjög skemmtilega)?
Hvað fannst þeim um heimsku höfðingjans?
Finnast þeim valdamenn hlægilegir og hættu-
lausir? Hvað fannst þeim um túlkun mann-
drápanna? Eru þeir sammála höfundi um að til
þess séu sögur að gleyma stund og stað? Að
kalla fram umræðu um atriði einsog þessi hlýt-
ur að vera áhugavert og gagnlegt jafnt fyrir
áhorfendur sem leikhópinn.
Að minnsta kosti langaði mig að vita þetta
og fleira þegar ég gekk út í desembermyrkrið
með þessum kurteisu, eftirtektarsömu, og
hrifnæmu unglingum. Svo fór ég að velta því
fyrir mér hversu merkilegt það væri að enn
væri tungutak Íslendingasagnanna að hluta til
lifandi á vörum okkar og hugmyndaheimur
þeirra ríkti enn í kollinum á okkur og stjórnaði
ærið oft orðum okkar og athöfnum hvort sem
við vildum eða ekki. Og hvort það væri rætt í
íslenskutímum í níunda bekk?
LEIKLIST
Stoppleikhópurinn
Eftir Valgeir Skagfjörð. Leikstjóri Valgeir Skagfjörð.
Leikmynd og búningar: Vignir Jóhannsson. Leikarar:
Eggert Kaaber, Sigurþór Albert Heimisson. Selja-
skóli í desember.
Hrafnkels saga Freysgoða Hrafnkell Freys-
goði í Seljaskóla
Morgunblaðið/Þorkell
„Eggert og Sigurþór bregða sér áreynslulaust, með einföldum meðölum, í allra kvikinda líki.“
María Kristjánsdóttir
GUNNAR Dal er orðinn fimmtíu
bóka höfundur. Eftir hann liggja
ljóð og heimspekirit. Það sem hér
um ræðir telst í röð hinna síðar
nefndu. Þó verður þetta tæpast kall-
að vísinda- eða fræðirit. Mest eru
þetta hugleiðingar almenns eðlis.
Aldraður maður horfir fram og aftur
á tímamótum, hugar að hvar við
stöndum með hliðsjón af framgangi
vísinda, trúar og stjórnmála og spyr
hvað hafi áunnist og hvað sé fram-
undan? Tíðum vitnar hann í Einstein
sem kollvarpaði hugmyndum okkar
um tímann og talaði svo að fáir
skildu. Það er að vonum á mótum ár-
þúsunda að hugtakið tíminn sé tekið
til íhugunar. Möguleikar mannsins
að sigrast á tímanum og rúminu
hljóta að vera einhverjum takmörk-
unum háðir. Aðra hindrun þyrfti
maðurinn líka að yfirstíga áður en
lengra er haldið. En það er hans eig-
ið hvikula eðli. Tækifæri hans að láta
gott og illt af sér leiða aukast jöfnum
skrefum. Höfundur kynnir sig sem
málsvara frelsis og lýðræðis með
veiku leiðtogahlutverki en játar að
því hljóti að fylgja »hávær og fyrir-
ferðarmikil lágmenning.« Sterkt
leiðtogahlutverk, hóps eða þjóðar,
auki samkennd en ali jafnframt á
andúð gegn öðrum. »Allir menn
verða að læra að taka málin í sínar
eigin hendur og forðast hina svo
kölluðu sterku
leiðtoga sem
menn sjá síðar að
lifa aldrei fyrir
neitt annað en
sinn eigin hé-
góma,« segir
Gunnar Dal. Hér
er afdráttarlaust
að orði kveðið.
Spyrja má hvort
ekki muni erfitt að sanna þá alhæf-
ing að sterkur leiðtogi lifi aldrei fyrir
annað en sinn eigin hégóma? Sterkir
leiðtogar eru sjaldnast frábrugðnir
fjöldanum að öðru leyti en því að
þeir eru stjórnsamari og í þeim
skilningi sterkari. Á öðrum stað
minnir höfundur á að lýðræðið sé nú
um stundir talið »hið endanlega
rétta form mannlegs samfélags.«
En hvað er þetta lýðræði? Það
varð í öndverðu til í borgríkjunum
grísku þar sem allir frjálsbornir
menn gátu komið saman og greitt
atkvæði. Eftirlíking þess í nútíman-
um getur vart orðið annað og meira
en loftkennd kennisetning sem á sér
aðeins takmarkaða stoð í raunveru-
leikanum. Vald kjósandans nær
sjaldnast lengra en að velja milla
manna sem hann þekkir ekki hót. Og
þá hyllist hann ósjaldan til að kjósa
þann sem hann telur að standa muni
við orð sín, það er sterka leiðtoga-
efnið. Enda segir höfundur nokkru
síðar að »við getum verið alveg viss
um að hið frjálsa lýðræði okkar er
ekki hin endanlega samfélagsgerð.«
Höfundur vitnar í fyrri tíma spek-
inga sem gerðust til að spá en reynd-
ust síður en svo sannspáir. Framtíð
sé falin en hvaðeina sé breytingum
undirorpið. Það eitt getum við talið
öruggt. Auk þess að mæla með lýð-
ræðinu kynnir höfundur sig jafn-
framt sem boðbera kristinnar trúar.
Trúin sé sá hemill sem forði mann-
inum frá andfélagslegri hegðun.
Heimspekilegri er kafli sem höf-
undur skrifar um núllið. Nema hvað
maður hlýtur að efast um að »núll«
sér rétta orðið yfir hugtak það sem
höfundur er þar að velta fyrir sér.
Núll er stærðfræðilegt hugtak frem-
ur en heimspekilegt. L’Etre et le
néant nefndi Sartre höfuðrit sitt.
Það væri best útlagt með orðunum:
Veran og neindin. Alls ekki núllið!
Að öllu saman lögðu má segja að
kjarninn í boðskap höfundar felist í
þessum orðum: »Það er von mín að
þriðja árþúsundið skilji að trú og
þekking eiga samleið, að veröld án
guðs sé innantóm veröld, veröld án
merkingar.« Jafnframt minnir höf-
undur á að maðurinn sé ekki og geti
ekki verið sinnar gæfu smiður í einu
og öllu, náttúruhamfarir af ýmsu
tagi geti raskað lífi hans á jörðinni,
þar með taldar meiriháttar loftslags-
breytingar.
Þó margt sé vel athugað í bók
þessari verður hún fremur að teljast
í ætt við kappræðu en heimspekirit.
Orð eins og »rugludallur« sem kem-
ur nokkuð víða fyrir, meðal annars
tvisvar á sömu síðunni, benda til að
höfundi sé mikið niðri fyrir. Sem rit-
höfundur hefur hann mátt þola bæði
meðvind og mótbyr á langri ævi,
fremur þó mótbyr. Hann er nú að
jafna reikningana þó seint sé. Og er
svo sannarlega vorkunn.
BÆKUR
Hugleiðingar
Framtíð manns og heims eftir Gunnar
Dal. 170 bls. Bókaútgáfan Skjaldborg.
Reykjavík, 2004.
Þriðja árþúsundið
Erlendur Jónsson
Gunnar Dal
Stóra svið
Nýja svið og Litla svið
BELGÍSKA KONGÓ e. Braga Ólafsson
Gríman fyrir besta leik í aðalhlutverki
Fö 7/1 kl 20, Fö 14/1 kl 20, Su 16/1 kl 20
HÍBÝLI VINDANNA leikgerð Bjarna
Jónssonar eftir vesturfarasögum
Böðvars Guðmundssonar
Aðalæfing fi 6/1 kl 20 - UPPSELT
Frumsýning fö 7/1 kl 20 - UPPSELT
Lau 8/1 kl 20 - GUL KORT- UPPSELT
Su 9/1 kl 20 - AUKASÝNING - UPPSELT
Lau 15/1 kl 20 - RAUÐ KORT - UPPSELT
Su 16/1 kl 20 - GRÆN KORT
Fö 21/1 kl 20 - BLÁ KORT
Lau 22/1 kl 20, Lau 29/1 kl 20, Su 30/1 kl 20
Miðasalan er opin: Mánud. og þriðjud.:10:00-18:00, mið-, fim- og föstudaga: 10:00-20:00, laugar- og sunnudaga: 12:00-20:00
Miðasölusími 568 8000 - miðasala á netinu: www.borgarleikhus.is
LÍNA LANGSOKKUR e. Astrid Lindgren
Su 9/1 kl 14, Su 16/1 kl 14
Su 23/1 kl 14, Su 30/1 kl 14
HÉRI HÉRASON e. Coline Serreau
Fö 14/1 kl 20, Su 23/1 kl 20
SVIK eftir Harold Pinter
Samstarf: Á SENUNNI, Sögn ehf og LA.
Fö 14/1 kl 20, Fi 20/1 kl 20
AUSA eftir Lee Hall og STÓLARNIR
eftir Ionesco - Í samstarfi við LA
Lau 8/1 kl 20, Su 9/1 kl 20
Fi 13/1 kl 20, Lau 15/1 kl 20
HÉRI HÉRASON
Fyndið - ferskt - fjörugt - farsakennt
LEIKHÚSVEISLA FYRIR HÓPA - UPPSKRIFT AÐ SKEMMTILEGU KVÖLDI
NÆRING FYRIR SÁL OG LÍKAMA - BÓKIÐ Í TÍMA
Kl 18:00 Gleðistund í forsal - veitingasalan opin
Kl 18:30 Kynnisferð um leikhúsið - kynning á verki kvöldsins
Kl 19:00 Matseðill kvöldsins Kl 20:00 Leiksýning kvöldsins
SAUMASTOFAN 30 ÁRUM SÍÐAR
eftir Agnar Jón Egilsson,
Í samstarfi við TÓBÍAS
Frumsýning su 16/1 kl 20
Lau 22/1 kl 20, Fi 27/1 kl 20,
Su 30/1 kl 20
☎ 552 3000
ALLRA SÍÐASTA SÝNING
• Laugardag 15. janúar kl 20
eftir LEE HALL
Loftkastalinn ✦ Seljavegi 2 ✦ 101 Reykjavík ✦ Miðasalan er opin frá 11-18
KÓNGURINN KVEÐUR!
í samstarfi við LEIKFÉLAG AKUREYRAR
Ekki missa af Elvis! Ein vinsælasta sýning ársins kveður sviðið
www.loftkastalinn.is
4 600 200
leikfelag.is
Miðasölusími
„Fjarskalega
leiftrandi og
skemmtileg
sýning.“
H.Ö.B. RÚV
Óliver! Eftir Lionel Bart
Fim. 6.1 kl 20 5. kortas. UPPSELT
Lau. 8.1 kl 20 6.kortas. UPPSELT
Sun. 9.1 kl 20 7.kortas. Örfá sæti
Fim. 13.1 kl 20 Örfá sæti
Lau. 15.1 kl 14 aukasýn. Örfá sæti
Lau. 15.1 kl 20 Örfá sæti
Sun. 16.1 kl 20 Nokkur sæti
Fös. 21.1 kl 20 Nokkur sæti
Lau. 22.01 kl 20 Nokkur sæti
Sýnt í Reykjavík: Eldað með Elvis, Svik og Ausa og stólarnir
Háskólabíó vi› Hagatorg I Sími 545 2500 I sinfonia@sinfonia.is I www.sinfonia.is
Hljómsveitarstjóri ::: Michael Dittrich
Einsöngvari ::: Ingveldur Ýr Jónsdóttir
HÁSKÓLABÍÓI, MIÐVIKUDAGINN 5. JANÚAR KL. 19.30 – ÖRFÁ SÆTI LAUS
FIMMTUDAGINN 6. JANÚAR KL. 19.30 – ÖRFÁ SÆTI LAUS
FÖSTUDAGINN 7. JANÚAR KL. 19.30 – ÖRFÁ SÆTI LAUS
LAUGARDAGINN 8. JANÚAR KL. 17.00 – UPPSELT
Græn tónleikaröð #3
Óðum að seljast upp
á Vínartónleikana!
Ef að líkum lætur verða miðar á hina sívinsælu
Vínartónleika Sinfóníuhljómsveitar Íslands ófáanlegir innan skamms.
Enda ekki von, Vínartónleikarnir eru ávallt hátíðlegir og skemmti-
legir og í ár eru gestir Sinfóníunnar ekki af verri endanum:
Ingveldur Ýr Jónsdóttir, mezzósópran-söngkonan fjölhæfa og þýski
Strauss-sérfræðingurinn og hljómsveitarstjórinn Michael Dittrich.