Morgunblaðið - 03.04.2005, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 3. APRÍL 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Eftir byltinguna í Kirgistan ísíðustu viku beinast núaugu manna óneitanlegaað nágrannaríkjunum:Tadsjikistan, Úsbekistan,
Túrkmenistan og Kasakstan. Leið-
togar ríkjanna eiga það nokkurn veg-
inn allir sameiginlegt að hafa erft
völd sín frá Sovéttímanum og að hafa
verið háttsettir meðlimir í Komm-
únistaflokki Sovétríkjanna. Óttast er
að uppþotið í Kirgistan kunni að hafa
dómínóáhrif á nágrannaríkin og að
almúginn rísi á endanum upp gegn
herrunum og krefjist breytinga. En
það á alls ekki við um Túrkmenistan.
Opinbert nafn Túrkmenistans er
Sjálfstætt hlutlaust lýðveldi Túrk-
menistan og leiðtoginn hefur komið
árum sínum vel fyrir borð, svo vel að
mótstaða er engin, hvorki frá her né
öðrum stjórnmálamönnum. Turk-
menbashi hlaut í síðustu kosningum
99,5 prósent atkvæða.
Ég gerði nokkrar tilraunir til að
heimsækja Túrkmenistan á síðasta
ári þegar ég dvaldi í Afganistan um
nokkurt skeið en fékk ekki vega-
bréfsáritun. Þegar ég fékk óvænta
vegabréfsáritun fyrir páskana var
því ekki annað í stöðunni en að taka
sér frí frá vinnu og láta drauminn
rætast.
„Faðir allra Túrkmena“
Turkmenistan hefur verið ótrúlega
lítið í fréttum frá því landið öðlaðist
sjálfstæði fyrir þrettán árum, það er
að segja ef frá eru taldar smáfréttir
af leiðtoganum sem er líklega geng-
inn af göflunum. Leiðtoginn, Sap-
armurad A. Niyazov sem kallar sig
Turkmenbashi og útleggst á íslensku
„Faðir allra Turkmena“, breytti
meðal annars nöfnum á mánuðum
ársins í höfuðið á sér og móður sinni.
Túrkmenistan er á gamla Silkiveg-
inum og á sér ótrúlega ríka sögu.
Mið-Asía hefur að miklu leyti verið
hulin ráðgáta fyrir Vesturlandabú-
um. Það eru til fjölmargar magnaðar
sögur af frægum landkönnuðum sem
reyndu margsinnis að koma sér inn í
Mið-Asíu í leit að gömlum minjum
frá tímum Silkivegarins. Sumum
tókst að smygla út verðmætum minj-
um og hlutu frægð og frama fyrir
vikið en aðrir voru myrtir af ræn-
ingjaflokkum eða handsamaðir og
dóu í dýflissum, lúsugir upp fyrir
haus, sveltandi og líklega löngu
gengnir af göflunum eftir margra ára
prísund.
Valdatafl Breta og Rússa
Bretar sendu fjöldann allan af
njósnurum inn í Mið-Asíu til að kort-
leggja svæðið og stofna til bandalags
við ráðandi þjóðflokka til þess eins að
koma í veg fyrir að Rússar réðust inn
í Indland úr norðri og hirtu Suður-
Asíu af Bretum. Lengi vel var ein-
ungis litið á Mið-Asíuríkin sem stuð-
púða á milli Rússa og Breta. Eftir að
Rússar innlimuðu ríkin inn í veldi sitt
og Sovétríkin urðu til gjörbreyttist
tilvera íbúanna í Mið-Asíu. Fyrir
tíma Sovétríkjanna voru flestir Túrk-
menar til að mynda hirðingjar. Það
eru raunar ekki nema tvær til þrjár
kynslóðir síðan að íbúarnir voru allir
hirðingjar og enn lifa raunar nokkrir
úti á landsbyggðinni hirðingjalífi.
Þegar Sovétríkin liðuðust í sundur
voru mörg Sovétlýðveldi frelsinu feg-
in eins og Eystrasaltsríkin sem höfðu
barist fyrir eigin sjálfstæði frá upp-
hafi. Það voru hins vegar mjög
blendnar tilfinningar í mörgum Mið-
Asíuríkjunum því Sovétríkin höfðu jú
komið á stöðugleika í löndunum og
lífsgæði höfðu víðast hvar batnað en
þó ekki meira en svo að Túrkmen-
istan var ætíð fátækasta ríkið af öll-
um Sovétríkjunum.
Ég flaug frá Nýju-Delhí til Túrk-
menistans með Turkmenistan Air-
lines. Ég hafði ímyndað mér flugvél í
niðurníðslu en þvert á móti blasti við
mér þokkalega ný Boeing 757-þota.
Inni í þotunni er stór mynd af forset-
anum brosandi í átt að farþegunum.
Vélin var reyndar full af Indverjum
sem voru á leiðinni til Bretlands en
þetta er sennilega eina leiðin fyrir
Turkmenistan Airlines til að þéna
peninga og það er að selflytja fólk á
milli annarra landa. Staðreyndin er
sú að fáir fá að koma inn í landið og
enn færri að fara úr landi. Þegar við
lentum á alþjóðlega flugvellinum í
höfuðborginni Ashgabat tók það mig
drykklanga stund að finna vega-
bréfseftirlitið. Öllum Indverjunum
var leiðbeint að fara inn í óspennandi
biðstofu og þar var dyrunum lokað
og mér bent á að fara lengra. Ég ráf-
aði fyrir utan flugvallarbygginguna í
heillangan tíma án þess að sjá nokk-
urn mann. Þeir sem ég hitti töluðu
ekki ensku og reyndu að fá mig til að
fara bara inn í biðstofuna með Ind-
verjunum. Vinur minn sem vinnur
fyrir ÖSE í Ashgabat sagði að líklega
hefði þetta verið vegna þess að þeir
bjuggust ekki við að nokkur sála
væri að koma inn í landið.
Veðrið var drungalegt og það snjó-
aði lítillega, sem er óvanalegt fyrir
þennan árstíma. Ég var búin að
ímynda mér að Túrkmenistan væri
eins og önnur fyrrverandi Sovétríki,
hálfgrámyglulegt, með tilheyrandi
kommúnistablokkum og stórum
skrifstofubyggingum í algjörri nið-
urníðslu. Það sem átti eftir að bera
fyrir augu var hins vegar fjarri því
sem ég hafði nokkurn tímann séð.
Gosbrunnar og gullstyttur
Ég á ekki orð til að lýsa borginni
Ashgabat. Fyrstu klukkutímana var
greinilegt að einhverjir menn voru að
elta okkur en þeir gáfust fljótlega
upp því einhver hefur ákveðið að rík-
inu stæði lítil ógn af minni heimsókn.
Þeir fylgjast engu að síður vel með
og það eru lögreglumenn og her-
menn á hverju götuhorni. Borgin er
súrrealísk blanda af Dúbaí, Las Veg-
as og ljótri borg í Rússlandi. Alls
staðar blasa við glæný háhýsi og
glerhýsi og gosbrunnar eru óteljandi.
Hvar sem maður stígur fæti niður er
að finna gosbrunn, og það í eyði-
mörkinni sjálfri. Hvert sem litið er
eru styttur af Turkmenbashi, flestar
úr gulli. Á sovéskum íbúðarblokkum
hanga stórar veggmyndir af forset-
anum og uppáhaldsmynd forsetans
sýnir hann skælbrosandi eins og
kvikmyndastjörnu (sem er bersýni-
lega búið að eiga við til að gera karl-
inn myndarlegri). Turkmenbashi lét
nefnilega lita á sér hárið fyrir nokkr-
um árum og hefur síðan reynt að út-
rýma öllum bókum eða myndum sem
sýna hann gráhærðan. Forsetinn
hefur ástæðu til að brosa því árið
1999 var ákveðið á þingi að hann
skyldi vera forseti ævilangt. Þegar
forsetinn tilkynnti fyrir skömmu að
hann hygðist draga sig í hlé var
greint frá því að þingmennirnir hefðu
allir, hver og einn, grátbeðið hann
um að leiða þjóðina áfram. Það sitja
yfir 2.000 menn á þingi en þeir koma
allir að sjálfsögðu úr flokki Turk-
menbashis.
Stærsta moska Mið-Asíu
Veðrið næsta dag var mun betra
og tilvalið að bregða sér út fyrir
borgina að skoða mosku sem Turk-
menbashi lét byggja nýlega. Moskan
ku vera sú stærsta í Mið-Asíu og það
þarf ekki að taka það fram að það er
Í veldi Turkmenbashi
Nánast má setja samasem-
merki á milli landsins Túrk-
menistans og leiðtoga þess,
Saparmurads A. Niyazovs.
Enda kallar hann sig Turk-
menbashi eða „föður allra
Túrkmena“ og skyldar þjóð-
ina til að læra bækur sínar
til prófs. Helen Ólafsdóttir
heimsótti veldi hins firrta
Turkmenbashi.
Ljósmynd/Helen Ólafsdóttir
Mynd af forsetanum prýðir allar opinberar byggingar, sér í lagi ráðuneytin.
Á útsýnisturni í miðborg Ashgabat er gullstytta af Turk-
menbashi, sem snýst og snýr alltaf mót sólu.
Turkmenbashi glaðbeittur á veggspjaldi, sem hvarvetna blasir við.
Endalausar gullstyttur af Saparmurad A. Niyazov, forseta
og „föður allra Túrkmena“, eru í höfuðborginni.
’Turkmenbashi er að reyna að fela örbirgðinaog eymdina með því að byggja glerhýsi og
gosbrunna en Túrkmenistan er eftir sem áður
eitt fátækasta ríki í heimi. Leiðtoginn er al-
gjörlega firrtur, sólundar öllu fé og fer með
Túrkmenistan eins og eigin skemmtigarð.‘