Morgunblaðið - 03.04.2005, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 3. APRÍL 2005 25
ÚTSÖLUMARKAÐUR
Verðlistans opnar á Suðurlandsbraut 8
(Fálkahúsinu) mánudag kl. 12
Opið 12-18
mán.-föstud.
Í tilefni af 10 ára afmæli Leonardó
starfsmenntaáætlunarinnar efnir Landsskrifstofa
Leonardó á Íslandi til samkeppni meðal framhalds-
og háskólanema um myndverk eða hlut sem
byggir á hönnun eða verkum Leonardo da Vinci.
Í verðlaun er ferð fyrir 2 til Parísar ásamt
dagskorti í Louvre safnið.
Skilafrestur er til 10. maí 2005 og mun sérstök
dómnefnd meta verkin. Verk sem berast í
samkeppnina verða sýnd á Leonardó ráðstefnu
þann 19. maí 2005 í Ráðhúsi Reykjavíkur.
Nánari upplýsingar um samkeppnina, um Leonardo da
Vinci og verk hans eru á heimasíðu Landsskrifstofu
Leonardó, www.leonardo.is
rannsóknir WHO frá 1990 sýndu að
þrátt fyrir að engin neuroleptic lyf
væru notuð í þróunarlöndunum stóðu
þau betur í samanburði við Vestur-
lönd þegar kom að meðferð og líðan
geðklofa einstaklinga í samfélaginu?
Getur verið að hluti vandans liggi í
sjálfshyggju í samfélögum hins vest-
ræna heims, frekar en í höfði geðklof-
ans?
Seinnitíma kemískar lausnir við
lyndissveiflum og geðsýki s.s. SSRI
þunglyndislyf, amphetamines, lithí-
um o.fl. eru áframhald af þróun
læknavísindanna, peningamarkaðar-
ins, afleiðingapólitíkurinnar og við-
leitni okkar í að halda í hið margt um
gallaða greiningarkerfi geðsjúkdóma.
Af hverju eru engar greiningar á geð-
sjúkdómum, hvorki af geðlæknum
eða heimilislæknum sannreyndar
með klínískum prófum og rannsókn-
um? Af því að þau eru engin til. Þessi
viðleitni okkar að greina og „sjúk-
“dæma og líta framhjá heilbrigða
hluta manneskjunnar er að stórum
hluta bundinn valdi og peningum. En
hvernig getum við hliðrað valdinu eða
enn betur hlutleyst það á tímum sem
nærast á ójafnvægi?
Í markaðssamfélagi nútímans eru
vörur og þjónusta keyptar fyrir pen-
inga. Ég vinn og fæ laun og öðlast
þannig PP (purchasing power) eða
kaupmátt. Þann mátt get ég yfirfært
hann til annars aðila og fengið verð-
mæti í staðinn. Þetta gefur mér sem
neytanda ákveðið vald í viðskiptum
við þá sem ég vel að kaupa þjónustu
af. Ef ég fer út í búð og kaupi mér
lítra af mjólk sem reynist súr, get ég
skilað honum og beðið um ferskan
lítra. Þessu er aðeins öðruvísi farið í
heilbrigðiskerfum, enn frekar geð-
heilbrigðiskerfum vestrænna velferð-
arríkja. Ef ég veikist á geði og leggst
inn á geðdeild í „velferðar“ landi eins
og Íslandi þá er það ekki eins og að
kaupa mjólk. Í fyrsta lagi býr geðheil-
brigðisfagfólk yfir gríðarlegum fróð-
leik og þekkingu í geðveikindafræð-
um og hefur í krafti þekkingar sinnar
ákveðið vald (eitthvað sem ég lagðist
eftir að útlista birtingarform á hér að
ofan), sem mér ber að virða og fara
eftir. Þannig að strax þar er val mitt
takmarkað, auk þess er ég geðveikur
og þar af leiðandi hlýtur dómgreind
mín að vera skert og staða mín þar
með orðin enn verri. Auk þess búum
við við „velferðarþríhyrning“ sem
gerir það að verkum að kostnaður við
meðferð mína inni á steinsteyptri geð-
deildinni er borgaður úr sameiginleg-
um sjóðum landsmanna sem ég hef
vonandi, verandi gildur þjóðfélags-
þegn, lagt í. Að því gefnu má gefa sér
að ég hafi hvorki val, vald né hvað þá
kaupmátt sem gefið gæti mér snefil
að öðru hvoru í viðleitni minni við að
ná bata. Hvað þá að ég hafi nándar
nærri eins mikla þekkingu á geðsýki
minni og fagfólkið, þrátt fyrir að hafa
bæði búið í líkama mínum alla ævi og
þekkt hugsanir mínar og tilfinningar
fram að því að hafa farið út fyrir fé-
lagslega normatívið.
Það er margsannað að þeir einstak-
lingar sem búa við gott sjálfstraust og
fá jákvæða endurgjöf frá umhverfi
sínu eru líklegastir til að jafna sig
fljótt eftir röskun á geði, já og standa
sig almennt í lífinu. Því er það þá að
svo margt í okkar „heilunarkerfum“
virkar í þveröfuga átt þegar kemur að
því að gera þá heilli? Getur verið að
aftur stöndum við frammi fyrir valdi,
ofurtrú á hlutlægum vísindanálgun-
um og mannlegum breyskleika? Af
hverju þurfa notendur geðheilbrigð-
isþjónustunnar stöðugt að berjast til
að fá þjónustu við sitt hæfi og af
hverju eiga notendur og fagfólk svona
erfitt með að vinna saman að sameig-
inlegu markmiði allrar þjóðarinnar:
bættu geðheilbrigði allra í víðasta
skilningi?
Um miðjan janúar árið 2005 var á
ráðherrafundi Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnunarinnar undirrituð yfir-
lýsing og aðgerðaáætlun 52 Evrópu-
landa í geðheilbrigðismálum. Bæði
yfirlýsingin og aðgerðaáætlunin fela í
sér framtíðarsýn um aukna samvinnu
milli stjórnmálamanna, notenda þjón-
ustunnar og fagfólks að bættu geð-
heilbrigði. Svo að orð og fyrirheit
þessara plagga megi lifna við í verki
þarf að nást um geðheilbrigðismál
víðtæk samstaða. Vald þarf að tapa
„d“-inu og verða að vali, velferðarþrí-
hyrningnum þarf að breyta í beina
línu beingreiðslna til notenda eins og
þegar tíðkast í Bretlandi og Hollandi
og fagfólk, notendur þjónustunnar,
aðstandendur og pólitíkusar þurfa að
læra að vinna saman á jafnaðar-
grunni. Því það er alveg ljóst að líkt
og við nú horfum aftur á aðferðir fyrri
alda í geðlæknisfræði og hristum
hausinn munu afkomendur okkar
gera það sama er aðferðir okkar tíma
verða skoðaðar í fyllingu tímans af
þeim.
Það kann að vera draumsýn og
óraunhæft tal að ætla jafnbreyskum
verum og mannverum að starfa sam-
an að þessum málaflokki, en sú sýn er
einmitt nú að mínu mati ekki bara
nauðsynleg heldur sú eina sem við
eigum.
’Dekksti tími „geð-lækninga“ náði frá
1890–1950.‘
’Moniz ákvað aðfreista þess að
skemma framheila
geðsjúkra með það
fyrir augum að
„lækna“ þá. ‘
’Af hverju þurfa not-endur geðheilbrigð-
isþjónustunnar stöð-
ugt að berjast til að
fá þjónustu við sitt
hæfi?‘
Höfundur er starfsmaður geðheilbrigð-
issviðs Evrópuskrifstofu Alþjóðaheil-
brigðismálastofnunarinnar;
hun@euro.who.int
Þau viðhorf og skoðanir sem koma
fram í greininni eru höfundarins.
Lyndissveiflnajafnari.
AUGLÝSINGADEILD
netfang: augl@mbl.is eða sími 569 1111