Morgunblaðið - 03.04.2005, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 3. APRÍL 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Umræðuefni mittað þessu sinni ernokkuð sem viðöll hér á landikönnumst
við, eins og raunar sér-
hver íbúi þessarar
plánetu. Því eiginlega
má segja, að hvar sem
tveir einstaklingar
koma saman geti þetta
kviknað eins og eldur,
af því að engar tvær
manneskjur eru nákvæm-
lega eins. Það sem ég er
að ýja að er það fyrirbæri
sem á íslensku kallast deilur.
En þetta kvenkynsnafnorð á sér
fleiri andlit, ótrúlega mörg
systkini, og það er líka einn
sterkasti vitnisburðurinn um al-
gengi þess í samfélaginu, jafnt
nú sem fyrr á öldum.
Í Íslenskri samheitaorðabók,
frá árinu 1993, eru gefin upp 77
nöfn yfir þetta kvikindi. Og þau
eru eftirfarandi, í stafrófsröð:
agg, ágreiningur, árekstur, bar-
átta, bardagi, bági, bágur,
brýna, brösur, deild, deilumál,
elja, eljan, ergjur, erjur, errur,
fjandskapur, flokkadrættir,
greinir, hark, hnippingar, hnota-
bit, hnútukast, högg, illdeila, ill-
sakir, jag, karp, kíf, krytur,
metingur, misklíð, missætti,
orðadeila, orðahnippingar, orða-
kast, orðasenna, orðaskak, orða-
skipti, orðastaður, ófriður,
ósamkomulag, ósætti, pex,
reipdráttur, rifrildi, rimma, ríg-
ur, sagl, senna, skærur, snerra,
stapp, streita, stríð, styr, stæla,
sundurlyndi, togstreita, uppi-
staða, uppistand, úfar, útistöð-
ur, viðsjár, væringar, ýfa, ýfing-
ar, þjark, þjörkun, þóf, þras,
þráttun, þref, þræsa, þræta,
þrætumál og þvarg.
Til að undirstrika þetta enn
frekar er rétt að nefna, að í áð-
urnefndri bók eru einungis 15
orð höfð yfir ást, og ekki nema
eitt eða tvö yfir kærleika.
Merkilegt.
Og þó ekki. Okkur er nefni-
lega einhverra hluta vegna tam-
ara að einblína á hið neikvæða í
fari samferðamannsins og í líf-
inu, heldur en það sem jákvætt
er. Þetta má glöggt heyra og sjá
og lesa í fjölmiðlum, hvern ein-
asta dag ársins.
Af framantöldu er sumsé
nokkuð ljóst, að deilur og annað
af þeim toga á sér djúpar rætur
í mannheimi.
Biblían kemur inn á þetta á
ýmsum stöðum, m.a. í Tít-
usarbréfi, 3. kafla og 9. versi, en
þar segir: „Forðast þú heimsku-
legar þrætur og ættartölur,
deilur og lögmálsstælur. Þær
eru gagnslausar og til einskis.“
Og í Orðskviðunum, 15. kafla og
1. versi, segir: „Mjúklegt and-
svar stöðvar bræði, en meiðandi
orð vekur reiði.“ Í 28. versi seg-
ir: „Hjarta hins réttláta íhugar,
hverju svara skuli, en munnur
óguðlegra eys úr sér illsku.“ Og
í næsta kafla þar á eftir, í 17.
versi, er ritað: „Sá, sem kemst í
æsing út af deilu, sem honum
kemur ekki við, hann er eins og
sá, sem tekur um eyrun á hundi,
er hleypur fram hjá.“
Heilög ritning segir margt
fleira þessu líkt, eins og nærri
má geta. T.a.m. er þetta efni að
finna undirliggjandi í sjálfum
Boðorðunum 10, sem nefnd hafa
verið umferðareglur lífsins.
Þetta kemur betur í ljós í Mark-
úsarguðspjalli, þar sem fræði-
maður einn gengur til Jesú og
spyr hvert sé mest boðorðanna.
Því svarar hann svona: „Æðst
er þetta: „Heyr, Ísrael! Drott-
inn, Guð vor, hann einn er
Drottinn. Og þú skalt elska
Drottin, Guð þinn, af öllu hjarta
þínu, allri sálu þinni, öllum huga
þínum og öllum mætti þínum.“
Annað er þetta: „Þú skalt elska
náunga þinn eins og sjálfan
þig.“ Ekkert boðorð annað er
þessum meira.“
Hér er vísað til Tvöfalda kær-
leiksboðorðsins, sem uppfyllir
öll hin.
Í 3. kafla Jakobsbréfs segir
aukinheldur: „Tungan er … eld-
ur … Hún flekkar allan líkam-
ann og kveikir í hjóli tilver-
unnar, en er sjálf tendruð af
helvíti. Allar tegundir dýra og
fugla, skriðkvikindi og sjáv-
ardýr má temja og hafa menn-
irnir tamið, en tunguna getur
enginn maður tamið, þessa
óhemju, sem er full af banvænu
eitri.“
Og þýski rithöfundurinn Max
Tau, sem uppi var á árunum
1897–1976, segir: „Orð geta
brennt heitar en eldur.“
En þau eru ekki alltaf vond,
heldur geta á stundum verið
bjartari en sólin. „Eitt gott orð
yljar þrjá vetrarmánuði,“ er
haft eftir ónefndum indverskum
spekingi. Og landi hans, Mah-
atma Gandhi, ritar á einum
stað: „Vinsamleg orð, sögð í
dag, geta borið ávöxt á morg-
un.“
Allt þetta ætti að hjálpa okk-
ur að standast þetta myrka afl,
stælur og tilgangslausar þræt-
ur, sem því miður er fólgið
djúpt í iðrum þjóðarlíkamans,
eins og illupprætanleg veira,
reiðubúin að láta á sér kræla
hvenær sem er. Hinn innri bún-
aður, ljósið, sem við eigum í
hjarta, er það eina sem getur
bugað þann aðskotahlut og vá-
gest.
Hinn kristni einstaklingur
ætti að forðast þennan títt-
nefnda löst, og bera sig fremur
eftir höfuðdyggðunum, en þær
eru: viska, stilling, hugrekki,
réttlæti, von, trú og kærleikur.
Enda sagði líka Kristur: „Sælir
eru friðflytjendur, því að þeir
munu Guðs börn kallaðir verða.“
Einnig er hollt að muna rúss-
neska spakmælið, er segir: „Orð
er eins og fugl. Fljúgi það af
vörum manns er ekki auðvelt að
ná því aftur.“
Auðvitað er ekkert við það að
athuga að mál séu rædd, en æs-
ingur, heift og skítkast ættu að
vera þar fjarri. Eða eigum við
ekki að heita siðaðar verur?
Deilur
sigurdur.aegisson@kirkjan.is
Það er fátt jafn lýjandi og að standa í illdeilum.
Andrúmsloftið verður oftar en ekki mengað og
skemmandi og engin manneskja getur komið betri út
úr slíkri viðureign. Sigurður Ægisson lítur á það
fyrirbæri mannlegs samfélags í pistli dagsins.
HUGVEKJA
Þ
að mun án efa hafa vak-
ið drjúga athygli í list-
heiminum að metverð
fékkst fyrir málverk
franska málarans
Chaim Soutines, Kökusalinn í
Cannes, á uppboði hjá Christie’s 7.
febrúar, eða 9,4 milljónir dollara.
Mörgum mun finnast þetta með
ólíkindum og ekki síður að mynd í
sérstakri vatnslitatækni eftir Marl-
ene Dumas, sem var nær óþekkt
fyrir áratug, skyldi slegin á 3,3.
milljónir dollara. Nafn hennar
jafnvel ekki finnanlegt í uppslátt-
arbók núlista í tveim þykkum
bindum frá 1998, svo uppgangur
suðurafrísku listakonunnar hefur
verið lygilega hraður.
Fékk þá hugmynd að kynna
báða listamennina sérstaklega og
byrja á Soutine, sem sannarlega á
það inni, nær óþekktur hér á landi
nema hvað innvígða af eldri kyn-
slóð snertir. Hins vegar þekkja
ungir ýmsa sporgöngumenn Sout-
ines stórum betur, sem svo aftur
hafa haft áhrif á íslenska málara.
Einkum þá sem fram komu á sjö-
unda áratugnum, þegar vegur
enska málarans Francis Bacons
var hvað mestur í Evrópu, dýrk-
aður sem hálfguð. Soutine er líka
skýrt dæmi um takmarkaðan
menntunargrunn fræðinga á nú-
listir sem útskrifuðust á áratug
konzept listarinnar svonefndu,
frægt er þegar slíkir „endur-
uppgötvuðu“ Soutine um árið og
hlógu þá margir! Þeim kannski
vorkunn í ljósi þess að málverkinu
hafði verið rutt útaf borðinu, sást
varla á mikilsverðari listsýningum
í áratug, rétttrúnaður skyldi það
vera. Endurtók sig svo aftur er
hugmyndafræðingar gerðu nýja at-
lögu að málverkinu sem enn er vel
sýnilegt hér á útnáranum, mál-
verkið þó risið aftur upp úr ösku-
stó, og með braki eins og mark-
aðurinn er til vitnis um.
Yfirleitt fólk er fylgist vel með
hræringum í listheiminum og með
mikla yfirsýn á þróun myndlistar
og hjarta fyrir málverki sem lætur
að sér kveða á uppboðum. Stíf
hagnaðarsjónarmið ráða þar vissu-
lega einnig miklu, uppboðaheim-
urinn flókið og umdeilanlegt fyr-
irbæri. Margur fer eftir eigin
hyggjuviti og innbyggðri ratsjá, en
peningafurstar veðja á sína menn,
meðal þeirra eigendur áhrifamik-
illa listhúsa sem eru að mylja und-
ir skjólstæðinga sína, bjóða í verk
þeirra og sjá um að þau fari helst
alls ekki undir matsverði því þá er
voðinn vís. Ennfremur má ekki líta
framhjá því að stuðningur við listir
og aðra menningarstarfsemi er
víða frádráttarbær til skatts líkt
og verðbréf hér á landi.
Málarinn Chaim
Slátrað naut, um 1923, olía á léreft. Nútímalistasafnið í Genf, Petit Palais.
AF LISTUM
Bragi Ásgeirsson
SJÓN PEGILL
Finnst þér ekki skrýtiðhvernig við minnumst lát-inna ættingja og vina? Égman mest lítið eftir þvíhvað þeir gerðu eða hvort
þeir afrekuðu eitthvað. Hins vegar
man ég hvaða áhrif þetta fólk hafði
á mig en það var kærleiksríkt og
hafði góða nærveru og þess vegna
sakna ég þess og minnist af hlýju.“
Eitthvað á þessa lund lét ég dæluna
ganga við manninn minn þar sem
við stóðum við fjölskyldugrafreit í
Fossvogi, þar sem brum var farið að
þrútna undir hækkandi sól þrátt
fyrir úrsvalan vind.
Ég man ekki hverju maðurinn
minn svaraði
mér að en hann
hafði átt frum-
kvæðið að þess-
ari heimsókn í
ákveðnum til-
gangi. Við höfð-
um áhyggjur af veikindum sonar
okkar í fjarlægu landi og faðirinn
var sannfærður um að skjótustu
hjálparinnar væri að vænta að
handan, frá afa hans og ömmu og
öðru frændliði sem hafði veitt mér
og börnum okkar rætur og skjól í
uppvextinum. Hann kveikti á kert-
um við legsteina, við gerðum kross-
mark yfir hvílurúmin og gengum
síðan áfram um kirkjugarðinn í svo-
lítið heimspekilegum hugleiðingum
þar til farsíminn hringdi og flutti
góðar fréttir af syninum ytra.
„Hvað sagði ég,“ sagði maðurinn
minn, sigurviss og hreykinn. „Ég
var alla tíð viss um að einhver æðri
kraftur hefði knúið okkur hingað.“
Ég brosti þakklát og klökk. Aldrei
þessu vant var ég orðlaus.
Við gengum hljóð um garðinn og
það var sem við þyrðum ekki að
hafa orð á þeirri undarlegu reynslu
sem við höfðum orðið fyrir. Mað-
urinn minn rauf svo þögnina fyrir
framan leiði mikils athafnamanns
sem nú virtist flestum gleymdur.
„Þetta er alveg satt sem þú sagðir
áðan,“ mælti hann. „Við minnumst
fólks af því að það var gott, ekki af
því að það var ríkt og voldugt. Flest
afrek gleymast með tímanum og
auður er valtastur vina, eins og
pabbi þinn sagði.“ „Þú heldur sem
sagt að það verði engin gengisfell-
ing þegar við erum komin yfir
landamærin,“ sagði ég af því að
honum var svo tamt að grípa til lík-
inga úr hagfræði. Hann var skjótur
til svars að vanda og sagði:
„Kannski verður gengið svolítið
fljótandi eins og hjá Seðlabank-
anum núna, að minnsta kosti þegar
Gengi hinna gengnu
HUGSAÐ
UPPHÁTT
Eftir Guðrúnu
Egilson