Morgunblaðið - 19.09.2005, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 19. SEPTEMBER 2005 29
MINNINGAR
það, útsýnið yndislegt, stutt í fjalla-
leiðir og möguleikar á að dytta að og
rækta landið. Sem betur fer fékk Óli
að njóta þessa ævintýris þó ekki
yrði það langt. Nú er okkar ævintýr-
um með Óla lokið. Við sem eftir lif-
um erum þakklát fyrir að hafa tekið
þátt í þeim og fyrir allt það sem Óli
gaf okkur.
Ragnhildur og Friðbjörn.
Fyrir tæpum 40 árum var mynd-
aður starfshópur á vegum skóla-
rannsóknadeildar menntamálaráðu-
neytisins til að bylta um og breyta
eðlis- og efnafræðikennslu í skyldu-
námi. Þar hófust kynni okkar Ólafs
Guðmundssonar, þá ungur kennari
er vakið hafði athygli sem frumlegur
og fær í kennslu raungreina.
Viðfangsefni hópsins var að end-
urskoða og semja námsefni, velja
búnað fyrir skólana og halda nám-
skeið fyrir kennara í meðferð hins
nýja námsefnis. Í þessu starfi varð
Ólafur lykilmaður. Byltingarandi
samhliða næmum skilningi hans á
hvernig ná mætti til nemenda og
kennara setti sterkan svip á verk-
lagið. Hugkvæmni hans í sýnitil-
raunum var við brugðið. Þar fór
saman faglegur metnaður, einfald-
leiki og hæfileikinn til að gera við-
fangsefnið í senn spennandi og ögr-
andi. Það var ómæld ánægja að
ferðast með honum um landið á far-
andnámskeið fyrir kennara. Hann
var kennari af guðs náð. Geislandi
áhugi hans, samhliða léttri skaphöfn
og hnyttni í tilsvörum átti hvað
mestan þátt í að það tókst að mynda
breiðan og áhugasaman hóp kenn-
ara til að vinna að þessu verkefni.
En frumleiki Ólafs naut sín víðar.
Svo skipuðust mál að við áttum
einnig samleið í þrjá áratugi í litlu
skákgengi sem tefldi reglulega. Hér
var hann bæði hrókur alls fagnaðar
og sjálfkjörinn leiðtogi. Við borðið
var hann útsjónarsamur, óhræddur
við ótroðnar slóðir og hafði ótak-
markaðan sigurvilja.
Kennarinn og skákmaðurinn
mættust einnig í miklu og fórnfúsu
starfi hans í skólaskák. Sveitir Æf-
ingaskóla Kennaraháskólans náðu
frábærum árangri undir hans hand-
leiðslu og ýmsir þekktir skákmenn í
dag áttu sína fyrstu leiki og sigra
þar.
En skjótt skipast veður í lofti.
Fyrir rúmu ári hittust ættingjar og
vinir á litlu óðali við Apavatn sem
þau hjón höfðu eignast og hefði get-
að orðið skemmtileg umgjörð um
gott ævikvöld. En grimmur sjúk-
dómur breytti hér öllu.
Við Bjarney geymum ríkar minn-
ingar um góðan dreng um leið og við
sendum Hlín og öðrum ástvinum
hans okkar innilegustu samúðar-
kveðjur.
Örn Helgason.
Það er tæplega hægt að hugsa sér
meira lán í lífinu en að búa yfir náð-
argáfu og fá að nýta hana í störfum
sínum alla ævi. Ólafur Guðmunds-
son var því afar lánsamur maður.
Hann var kennari af lífi og sál, sem
naut þess að fræða og vinna með
fólki. Á farsælum kennsluferli tókst
honum að hreyfa við og þannig
breyta lífi fjölmargra nemenda, sem
skildu að Ólafur kom ekki aðeins
fram við þá sem kennari, heldur
einnig sem jafningi. Það er háttur
góðra fræðara.
Ef það var eitthvað sem öðru
fremur einkenndi kennslustíl Ólafs,
var það sköpunargleðin. Íhaldsöm
vanafesta var honum ekki að skapi í
kennslustofunni og því leitaðist
hann stöðugt við að þróa eitthvað
nýtt, ráðast í nýjar tilraunir eða
smíða framandleg tæki. Eftir á að
hyggja má furðum sæta að hann
skuli ekki hafa sprengt fleiri skóla-
stofur í loft upp í ákafri leit að nýj-
um og spennandi kennsluaðferðum.
Sumarið 1998 hófst Rafmagns-
veita Reykjavíkur handa við stofnun
Rafheima, fræðsluseturs um raf-
magn og orkumál fyrir nema á öll-
um skólastigum. Tekist hafði að
tryggja fjármuni til verkefnisins og
pólitíska samstöðu um það. Nóg var
til af bókum og bæklingum um efnið
til að fylla alla veggi af myndum og
texta. En ennþá vantaði sálina, til-
raunabásana þar sem nemendurnir
fengju sjálfir að spreyta sig og sem
gæddu bókstafina lífi.
Það var gæfa Rafmagnsveitunnar
og síðar Orkuveitunnar þegar Ólaf-
ur Guðmundsson réðst til starfa í
Rafheimum. Tilraunirnar sem hann
þróaði, öll tækin og þrautirnar eru
forsenda þess að fræðslusetrið geti
staðið undir því metnaðarfulla
markmiði að styrkja raungreina-
kennslu í landinu.
Frá því að leiðir okkar tveggja
lágu fyrst saman árið 1998, reyndist
Ólafur frábær vinnufélagi. Fáir
menn hafa kennt mér meira í starfi
og um lífið sjálft. Það var átakanlegt
að fylgjast með erfiðri baráttu góðs
vinar við illvígan sjúkdóm. Fjöl-
skyldu hans votta ég innilegustu
samúð mína. Minnumst þess þó á
sorgarstundu hversu lánsamur Ólaf-
ur var.
Stefán Pálsson.
Góður vinur minn, Ólafur Guð-
mundsson, kennari og námsefnis-
höfundur, er látinn langt um aldur
fram. Sár söknuður fylgir því að
þurfa að horfa á eftir þessum ljúfa
og skemmtilega félaga sem var svo
óskaplega mörgum góðum gáfum
gæddur.
Óli var um margt einstakur per-
sónuleiki. Hafa mætti langt mál um
fjölþættar gáfur hans. Fyrst koma
upp í hugann orðin eðlisgreind og
náttúrugreind og þá í margþættri
merkingu. Óli hafði nánast óforbetr-
anlegan áhuga á öllu, lifandi og
dauðu, á eðli og eiginleikum hlut-
anna, á fræðum og vísindum. Og þá
ekki síður einstakan hæfileika til að
fræða aðra og vekja áhuga. Óli var
afburðakennari, sannkallaður lista-
maður í kennslu; fróður, hugmynda-
ríkur, hlýr og gefandi. List hans var
ekki síst fólgin í því hversu vel hon-
um var lagið að tengja fræðin við
daglegt líf og reynslu. Á hugvits-
saman hátt nýtti hann hversdags-
lega hluti og lauk upp leyndardóm-
unum á bak við þá. Hann hafði alveg
sérstakt nef fyrir því að setja upp
forvitnilegar tilraunir og sýni-
kennslu þar sem byggt var á hlutum
og efnum sem sótt voru í venjuleg
eldhús, út á skólalóð eða í næstu
verslun. Skólastofan hans í Háteigs-
skóla var furðuheimur þar sem öllu
ægði saman. Þar skapaði hann með
nemendum sínum listaverk í formi
áhugaverðra viðfangsefna og
skemmtilegra kennslustunda og var
galdri líkast.
Leiðir okkar Ólafs lágu fyrst sam-
an í menntamálaráðuneytinu
snemma á áttunda áratugnum þar
sem við fengumst við námsstjórn og
námsefnisgerð. Ólafur var framúr-
skarandi námsefnishöfundur sem
lagði verulega af mörkum til þróun-
ar námsefnis og endurskoðunar á
kennsluháttum í náttúrufræði, þar
sem virkir kennsluhættir og tengsl
viðfangsefna við náttúru og um-
hverfi voru leiðarljósin.
Fyrir nokkrum árum var Ólafur
ráðinn til að byggja upp Rafheima,
fræðslusetur Rafveitunnar í Elliða-
árdal. Námsefni hans og verkefni
um rafmagn sem þar liggja frammi
bera hugviti hans og útsjónarsemi
gott vitni. Þar er samankominn
sjóður af forvitnilegum verkefnum
þar sem nemendur skoða, prófa og
rannsaka upp á eigin spýtur. Í verk-
efnagerð var Óli einfaldlega snill-
ingur. Hann ætlaði að helga sig
þessu viðfangsefni þegar hann
ákvað að fara snemma á eftirlaun
fyrir rúmu ári. Það er vissulega
sorglegt að hann skuli ekki hafa
fengið að halda þessu verki áfram,
en nokkur huggun að eiga þetta ein-
staka verkefnasafn að byggja á.
Persónulega á ég Óla mikið að
þakka. Alltaf verð ég honum þakk-
látur fyrir að hafa átt frumkvæði að
því að bjóða mér að taka þátt í skák-
klúbbi nokkurra öðlinga sem hist
höfðu hálfsmánaðarlega um langt
árabil. Persónuleiki Óla birtist vel í
skákinni. Stundirnar með honum yf-
ir skákborðinu munu aldrei gleym-
ast. Hann var einfaldlega svo
skemmtilegur skákmaður, uppá-
tækjasamur og alltaf að koma and-
stæðingi sínum á óvart. Og aldrei
hef ég kynnst neinum sem teflt hef-
ur af jafn miklum húmor! Það gat
meira að segja verið gaman að tapa
fyrir honum!
Minnisstæð er veiðiferð okkar
tveggja upp á Arnarvatnsheiði fyrir
mörgum árum en þangað skröngl-
uðumst við eina síðsumarnótt á
gamla Landróvernum hans, sem
hann hafði svo gaman af að dytta að
– enda þúsundþjalasmiður – með
tjaldvagninn þeirra Hlínar í eftir-
dragi. Veiðin reyndist treg, en
mörgum vinningum á hinn bóginn
landað á báða bóga inni í tjaldinu yf-
ir skákborði og rjúkandi prestakaffi.
Við Lilja sendum Hlín, börnunum
og öðrum aðstandendum okkar inni-
legustu samúðarkveðjur. Við treyst-
um því að smám saman muni allar
góðu minningarnar um þennan hlýja
og einstaka dreng græða djúp sorg-
arsárin.
Ingvar Sigurgeirsson.
Ólafur Guðmundsson var kennari
af lífi og sál. Við minnumst þess sem
nýútskrifaðir kennarar hvað við
dáðumst að hæfileikum þessa
manns til að laða fram alls konar
hughrif hjá nemendum sínum. Okk-
ur fannst þetta göldrum líkast hjá
manninum en kannski var þetta
fyrst og fremst ómæld vinna og und-
irbúningur, maðurinn sístarfandi og
létt ofvirkur í hugmyndaflugi sínu í
kennslunni. Það er sama hvað það
var, allt varð að spennandi verkefn-
um fyrir krakkana, endalausar
rannsóknir og brask með alla skap-
aða hluti. Þau upplifðu kennslu-
stundirnar hjá honum, fannst okkur
stundum, eins og rússíbanaferð,
eitthvað villt og spennandi, og bara
að halda sér fast til að detta ekki út.
Það var þessi sterka innlifun í verk-
efnin sem við öfunduðum hann svo
af.
Þegar við kynntumst Óla hafði
hann verið námsstjóri í sinni grein,
raungreinunum, og þannig haft mik-
il áhrif á þróun kennsluaðferða,
samið námsbækur og ferðast marga
hringi kringum landið með nám-
skeiðin sín. Þegar við byrjuðum að
kenna í Æfingaskólanum var Óli
farinn að kenna aftur og þar urðum
við samkennarar í heljarmiklu
„teymi“ sem hafði það beinlínis í
starfslýsingum sínum að gera til-
raunir með börn eða öllu heldur
kennsluaðferðir fyrir börn. Þá gekk
nú á ýmsu en allt fór þetta vel, ekki
síst vegna hæfileika Óla til að ná
öruggum stjórntökum í óreiðu-
kenndum lokakafla hugmynda-
sinfóníunnar.
Eftir að við hættum við Æfinga-
skólann hélt Óli áfram að kenna þar
og var auk þess á kafi í alls kyns
sérverkefnum og við komumst ekki
hjá því að hafa fregnir af honum. Í
amstri hversdagsleikans urðu end-
urfundirnir of fáir, þó náðum við
gömlu samstarfsfélagarnir smá pæl-
ingafundi með Óla á Sóleyjargöt-
unni eftir að hann veiktist. Þá var
samt engan bilbug á honum að
finna, allt á fullu í Rafheimaverkefn-
inu sem hann átti stóran þátt í.
Auk glæsilegs starfsferils sem
kennari var Óli mikill hamingjumað-
ur í sínu einkalífi. Hann og Hlín
voru sívirk og hamingjusöm með
börnunum sínum á Sóleyjargötunni.
Nú þegar sól Óla er hnigin til viðar
kveðjum við gamlan félaga með
söknuði.
Hannes Sveinbjörnsson,
Páll Ólafsson.
Ólafur Guðmundsson kennari er
látinn langt fyrir aldur fram. Hann
var náttúrufræðikennari af hugsjón
og elju og minnisstæður öllum sem
kynntust. Kennsluferill Ólafs er
einkum tengdur grunnskólakennslu,
kennaramenntun við KHÍ, skólaþró-
unardeild menntamálráðuneytisins
og uppbyggingu Orkuheima,
kennslusafns í eðlisfræði á vegum
Orkuveitu Reykjavíkur þar sem
hann vann mikið brautryðjendastarf
sem verkefna- og hugmyndasmiður.
Ólafur hafði einstakt lag á að
vekja áhuga og athygli nemenda
sinna, leiða þá að viðfangsefnunum
og gera að þátttakendum í eigin
námi. Kennslustíllinn var persónu-
legur, frásögnin og orðræðan vekj-
andi, námsvirkni nemenda mikil og
óvæntir atburðir tíðir.
Það gat verið ævintýri líkast að
fylgjast með honum að störfum
hvort sem var á símenntunarnám-
skeiðum kennara eða með ungling-
um í eigin kennslustofu. Og það var
ákveðin nautn að ræða við kennara-
nema sem gripið höfðu aðferðir hans
og hugmyndir og sýna erlendum
gestum umhverfið sem hann bjó sér
í gömlu náttúrufræðistofunni í Há-
teigsskóla.
Á kveðjustund vil ég þakka góð-
um dreng gefandi kynni og ánægju-
leg samskipti og flyt eiginkonu Ólafs
og börnum innilegar samúðarkveðj-
ur.
Blessuð sé mining Ólafs Guð-
mundssonar.
Stefán Bergmann, KHÍ.
Við kaffiborðið sitja um 20 vinnu-
félagar, flestir starfsmenn við Kenn-
araháskóla Íslands og rifja upp
minningar um samvistir við Ólaf
Guðmundsson, vin og vinnufélaga í
Æfingaskólanum um margra ára
skeið. Dapurleg stund þegar vinur
er kvaddur langt um aldur fram. En
bjartar minningar lýsa upp sorgina,
létta trega og innan stundar lifnar
hópurinn þegar sögur og endur-
minningar streyma fram um spaugi-
leg atvik, ótrúlega hugvitsemi og
verklagni Ólafs.
Óli var góður kennari. Hann var
einlægur við nemendur sína og hafði
unun af að grúska með þeim í við-
fangsefnum sem voru á dagskrá.
Eðlisfræðistofan var ríki hans. Þar
var þröngt og ókunnugum gat virst
sem öllu ægði saman, bókum, blöð-
um, tilraunaglösum, rafmagnsvör-
um og stóru fiskabúri, sem sprakk
einu sinni og þá þurfti að hafa hrað-
ar hendur við að tína spriklandi
smáfiska upp af fljótandi gólfinu. En
eðlisfræðikennarinn hafði reiðu á
öllu saman. Kennslan hans byggðist
á tilraunum. Nemendur þurftu sjálf-
ir að hafa fyrir því að leita lausn-
anna, reyna, mistakast, reyna aftur
og takast þá betur til. Og allt gat
orðið að námsefni. Er hægt að nota
rafstraum til að steikja pylsu?
Vissulega, og þá er bara að setja
tómatsósuna og sinnepið yfir og
gæða sér á kræsingum. Er kannski
hægt að búa til útvarp? Það gat
Edison, því ekki að reyna? Jú, það
heyrist í því! Sagt er að kók sé
óhollt. Er ekki kjörið að efnagreina
það og mynda sér eigin skoðun? Svo
er hægt að framleiða handáburð ef
maður kann dálítið í efnafræði. Hug-
myndaríkum kennara eru engin tak-
mörk sett, uppátækjasömum sögðu
sumir sem þótti stundum nóg um.
En skólastofa er þröngur vett-
vangur. Því ekki að bregða sér með
árganginn allan upp að Kolviðarhóli
og dvelja þar tvo daga við marg-
vísleg verkefni tengd náttúrunni?
Óli átti hugmyndina og hreif fé-
lagana með sér. Þarna naut nátt-
úrubarnið og útivistarmaðurinn sín
vel.
Veturinn 1977-78 var gerð tilraun
með að auka samkennslu innan ár-
gangs til að unnt væri að sinna bet-
ur hverjum og einum nemanda. Ár-
ganginum var kennt að talsverðu
leyti í samkomusal skólans og þrír
til fjórir kennarar unnu sem teymi
og báru sameiginlega ábyrgð á
kennslunni. Óli var í fyrsta kenn-
arahópnum sem reyndi þessa tilhög-
un. Þetta kostaði kennarana
ómælda vinnu en áhuginn og eljan
við að leita að leiðum sem hentuðu
nemendum hvatti þá áfram. „Keyrt
var áfram viku frá viku á viljastyrk
þátttakenda og fórnfúsu starfi,“ seg-
ir Óli í skýrslu um þennan fyrsta
vetur. Um þetta starf má lesa meira
í bókinni Skóli í deiglu sem kom út
hjá Kennaraháskóla Íslands 2002.
Skákklúbbur nemenda varð
fjöldahreyfing undir stjórn Óla og
nemendur hans unnu til sigra á
landsvísu og margir fengu útrás fyr-
ir sköpunarþrána í ljósmynda-
klúbbnum, sem hann stóð fyrir um
árabil. Vinnudagurinn var oft langur
og ekki endilega innan hefðbund-
inna dagvinnumarka.
Síðasta stórvirkið í þágu barna og
unglinga var svo Rafheimar við
Elliðaárnar. Þar gat Óli nýtt reynslu
sína sem kennari og námsefnishöf-
undur og búið út tilraunastofu í
anda þeirrar menntastefnu sem
hann aðhylltist og helgaði starf sitt
sem kennari.
Já, margs er að minnast eftir
langt samstarf við vinnufélaga sem
ætíð var hress í bragði, svipfríður og
kankvís og grallari á góðum stund-
um. Efst vakir samt minningin um
góðan dreng. Við vottum Hlín Helgu
og fjölskyldunni allri okkar dýpstu
samúð.
Starfssystkin úr
Æfingaskólanum.
Ólafur Guðmundsson, náttúru- og
eðlisfræðikennari, lést 9. september
síðastliðinn. Í raðir okkar í Háteigs-
skóla er höggvið skarð. Ólafur starf-
aði hátt í þrjá áratugi við skólann og
tók þátt í margvíslegum umbreyt-
ingum hans frá því að vera ríkisrek-
inn tilraunaskóli til þess tíma að
hann varð almennur hverfisskóli í
Reykjavík árið 1996. Allan þann
tíma var hann uppspretta hug-
mynda og nýbreytni bæði fyrir skól-
ann í heild og fyrir sína grein sem
var hans ær og kýr. Hann var nátt-
úrufræðikennari, maður náttúrunn-
ar og náttúrulegur maður. Náttúru-
legur maður í þeirri merkingu að
vera sannur og hreinskiptinn þar
sem alltaf var stutt í glettni sem bar
vott um einstæða lífgleði. Þessi lífs-
gleði og brennandi áhugi geislaði af
honum í kennslunni og fóru nem-
endur ekki varhluta af henni og
þökkuðu fyrir sig með því að kjósa
hann ítrekað sem besta kennara
skólans. Hann virtist vera áskrif-
andi að þeim titli í mörg ár á árshá-
tíðum nemenda. Einhvern tíma á
þessari leið fékk hann viðurnefnið
Óli eðla sem var eins og augljóst er
margrætt viðurnefni en fyrst og
fremst skemmtilegt fyrir kennara
sem nemendum líkaði við. Auk þess
var hann líka eðal kennari. Sem slík-
ur var hann fyrr á árum námstjóri
og námsbókahöfundur og bækur
hans voru kenndar hátt í tvo ára-
tugi. Hann var stöðugt að gera til-
raunir, tilraunir sem skemmtu nem-
endum og uppfinningar til að
mennta nemendur. Sólarorkumælir-
inn er sumum okkar magnaðasta og
eftirminnilegasta tækið. Á sólríkum
haustdögum lágu nemendur við sól-
arorkumælana og fylgdust með því
þegar sólin hitaði vatn í glasi í þess-
um sérstaka mæli. Hann gekk á
milli eða flaug á milli í kennaralegri
gleði sinni og leiðbeindi. Í Rafheim-
um var Ólafur í essinu sínu þar sem
hann skapaði undraheim og ævin-
týraheim fyrir grunnskólabörn til að
reyna náttúruna og eðli hennar. Þar
átti hann margt ógert en þar ætlaði
hann sér að vinna áfram eftir að
hann hætti störfum í Háteigsskóla
vorið 2004. Á löngum starfsferli er
margs að minnast og því verður ekki
gerð skil í nokkrum fátæklegum
minningarorðum um góðan dreng
og eðal kennara. Hann var áhuga-
maður um skák eins og margt annað
og undir handarjaðri hans náði
skáksveit skólans miklum árangri
bæði hér heima og á Norðurlanda-
mótum. Fyrir nokkrum árum fannst
sumum okkar í skólanum að hávað-
inn á kaffistofunni væri orðinn of
mikill og þá hannaði hann hávaða-
mæli sem kveikti rautt ljós þegar
masið gekk full langt. Svona var Óli
og líka gleðimaður og söngmaður, já
og sellóleikari þegar raddir starfs-
manna þurftu menningarlegan und-
irleik á árshátíðum eða jólum. Á
ljósmyndum úr safni skólans leikur
hann á sellóið í sparifötum eða
trúðsbúningi, syngjandi í hópi karla
og kvenna eða stjórnandi. Aldrei var
gleðskapur fullkominn nema að
hann stjórnaði „Rosen fra Fyn“.
Svona var Óli.
Við í Háteigsskóla vottum Hlín
Helgu samstarfsmanni okkar, börn-
um þeirra og börnum Óla frá fyrra
hjónabandi okkar dýpstu samúð.
Megi minningarnar um Ólaf Guð-
mundsson kennara sem eru hlýjar
og nærandi fylgja okkur inn í fram-
tíðina, því að hann var maður fram-
tíðarinnar.
Blessuð sé minning hans.
Starfsfólk Háteigsskóla.
 Fleiri minningargreinar um Ólaf
Guðmundsson bíða birtingar og
munu birtast í blaðinu næstu daga.
Höfundar eru: 10. bekkur ÆSK
1994-1995.