Morgunblaðið - 12.11.2005, Blaðsíða 34

34 LAUGARDAGUR 12. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
NORRÆNN skjaladagur er í
dag. Hvað er nú það? spyrja sjálf-
sagt margir. Svar: Dagur í nóvem-
ber ár hvert þegar skjalasöfn
Norðurlanda, sem hafa samvinnu
um málið, reyna að vekja athygli
fólks á starfsemi sinni og hvetja
það til þess að nota
sér þessi söfn, hug-
leiða tilgang þeirra og
leggja þeim lið. Það
gera söfnin með sýn-
ingum og ýmsu öðru
frumkvæði eftir því
sem efni standa til.
Sú venja hefur
skapast að sam-
vinnunefnd þeirra vel-
ur „þema“ eða íhug-
unarefni skjala-
dagsins hverju sinni
og einkunnarorð hans,
en hvert safn leitar
síðan að gögnum sem það á í fór-
um sínum og reynir að blása þann-
ig lífi í safnkostinn og skírskota
með því til þeirra sem vilja kynna
sér hann eða nota. Í ár er „þemað“
fornafn 2. pers. flt., við, að við-
bættu nafnorðinu sem haft er um
alla íbúa lands eða sveitarfélags,
t.d. Kópavogsbúa. Það á að minna
þá sem búsettir eru í því landi eða
sveitarfélagi sem skjalasafnið
þjónar á að hugleiða hver sé sjálfs-
vitund þeirra, hvað geri þá t.d. að
Kópavogsbúum, og hvernig slík
stað- og samkennd tengi þá skjala-
safni í heimabyggð.
Héraðsskjalasafn Kópavogs er
ekki gamalt. Bæjarstjórn Kópa-
vogs ákvað stofnun þess haustið
2000 og skipaði því stjórn í byrjun
næsta árs. Formlega var það opn-
að 5. desember 2001 og hefur frá
upphafi verið til húsa á 3. hæð í
Hamraborg 1. Áður var það ein-
göngu skjalasafn bæjarskrifstof-
anna og er það enn, en fékk auk
þess við breytinguna í héraðs-
skjalasafn það menningarhlutverk
sem svo er lýst:
Að safna og varðveita skjöl um
sögu Kópavogs og Kópavogsbúa,
að rannsaka og kynna sögu Kópa-
vogs, t.d. með sýningum, fundum,
kynningum og þannig efla þekk-
ingu á sögu bæjarins og stuðla að
auknum rannsóknum almennings
og fræðimanna á sögu Kópavogs
og öllu því er hana snertir.
Þetta teljum við sem sitjum í
stjórn safnsins að sé hið eiginlega
hlutverk þess ef það á að standa
undir nafni. Starfsemin fór af ýms-
um ástæðum hægt af stað, en ætla
má að senn verði á því nokkur
breyting. Því er norrænn skjala-
dagur safninu kjörið
tilefni að minna á sig
og hvetja Kópavogs-
búa til að gefa því
gaum.
Hvernig geta þeir
gert það? Með því að
hafa augu og eyru op-
in þegar safnið efnir
til sýninga eða stend-
ur að einhverjum við-
burðum í samræmi við
hlutverk sitt og með
því að koma þangað
sér til fróðleiks og
skemmtunar ef þá
grunar að safnið lumi á einhverju
sem þá langar til að kynna sér eða
leita heimilda um. Þá standa þeim
til boða stóll og borð og leiðbein-
ingar starfsfólks. Mest er okkur þó
í mun að brýna fyrir Kópavogsbú-
um, gömlum og ungum, að fleygja
ekki umhugsunarlaust í glatkist-
una neinum þeim gögnum sem þeir
eiga eða hafa umráð yfir og gætu
hugsað sér að láta ganga til safns,
heldur hugleiða hvort þau geti
ekki verið fróðlegar eða merki-
legar heimildir um eitthvað sem
betur væri geymt en glatað. Rétt
er að muna í því sambandi að það
getur jafnt átt við um persónuleg
gögn (sem þurfa alls ekki öll að
vera bundin við Kópavog), s.s.
bréf, dagbækur, ljósmyndir og
margt annað og gögn sem varða
opinbert líf samfélagsins, félög og
fyrirtæki, sögu þeirra, starfsemi
og rekstur. Sú vísa verður ekki
heldur of oft kveðin að ekki er á
færi einnar eða tveggja kynslóða
að setja sig í dómarasæti og þykj-
ast geta séð fyrir, hvað fólk síðari
tíma kann að vilja sjá og vita um
það sem áður var. Þess vegna er
sú regla góðra gjalda verð að varð-
veita heldur meira en minna af
hugsanlegum heimildagögnum
þegar fólk tekur til í skápum sín-
um og skúffum, í geymslunni og á
háaloftinu.
Fyrir nokkrum árum komu til
mín roskin hjón sem ég þekkti og
vildu fá að brenna hjá mér blaða-
dóti í arni. Þau höfðu unnið fyrir
sér af miklum myndarskap, byggt
tvö hús og voru samhalds- og
reglusöm. Erindið var auðsótt, því
að vitaskuld ræður hver hvað hann
gerir við sín einkaplögg. Meðan
hárnákvæmt heimilisbókhald og
launa- og kostnaðarreikningar
hálfrar aldar urðu að ösku hugsaði
ég sem svo: Ekki hefði nú verið
ónýtt fyrir hagfræði- eða við-
skiptafræðinema að hafa aðgang
að þessum frumheimildum við
ritgerðarskrif um kjör alþýðu,
framfærslu- eða byggingarkostnað
í landinu á ævi þessa fólks, hefði
það falið þær safni í eldsins stað.
Þetta er aðeins eitt dæmi um
eina tegund heimilda, en vanda-
laust væri að bregða upp fleiri
myndum til skýringar.
Í ár tekur Héraðsskjalasafn
Kópavogs þátt í norrænum skjala-
degi með útgáfu póstkorts með
ljósmynd af húsmæðrum í eldhúsi
og hópi verkamanna og með því að
sýna á netinu ljósmyndir úr lífi
Kópavogsbúa sem það hefur valið
úr safnkostinum. Til þess að sjá
þær þarf að fara inn á vef Þjóð-
skjalasafns, www.skjaladagur.is,
beina þar ör að skjalasöfnum og
þar undir Héraðsskjalasafni Kópa-
vogs (eða öðrum). Þar getur fólk
líka skráð hugleiðingar sínar um
„þema“ skjaladagsins. Ljósmyndir
líkar og þar sjást eru ágætt dæmi
um eitt af mörgu sem bæjarbúar
geta látið af hendi rakna til þess að
gera Héraðsskjalasafn Kópavogs
að lifandi menningarstofnun.
Við Kópavogsbúar!
Hvað er það?
Hjörtur Pálsson skrifar
í tilefni af norrænum
skjaladegi, sem er í dag ’Það á að minna þá sembúsettir eru í því landi
eða sveitarfélagi sem
skjalasafnið þjónar á að
hugleiða hver sé sjálfs-
vitund þeirra …‘
Hjörtur Pálsson
Höfundur er skáld og íslenskufræð-
ingur og á sæti í stjórn Héraðs-
skjalasafns Kópavogs.
ÞJÓÐRÆKNISFÉLAG Íslendinga
ætlar að skipuleggja hópferð til
Victoria í Kanada í tengslum við
þjóðræknisþingið þar upp úr
miðjum apríl, að því gefnu að næg
þátttaka verði í ferðina.
Undanfarin ár hefur Þjóðræknis-
félagið skipulagt nokkrar ferðir til
vesturheims árlega og í fyrra voru
til dæmis farnar þrjár ferðir. Í lok
júní var farin hópferð til Utah í til-
efni þess að 150 ár voru liðin frá því
fyrstu Íslendingarnir settust að í
Spanish Fork. Í fyrri hluta júlí-
mánaðar var ferð til Saskatchewan
og Alberta með viðkomu í Manitoba
og Norður-Dakóta. Í lok júlí var síð-
an ferð til Norður-Dakóta og Mani-
toba og þar tóku ferðafélagar meðal
annars þátt í árlegum hátíðum í
Mountain og Gimli.
Mikil samskipti
Fólk í Norður-Ameríku af íslensk-
um ættum hefur sótt ársþing Þjóð-
ræknisfélags Íslendinga undanfarin
ár og á nýafstöðnu þingi í Þjóð-
menningarhúsinu í Reykjavík voru
til dæmis 10 gestir að vestan. Íslend-
ingar hafa líka verið á meðal gesta á
þingum Þjóðræknisfélags Íslend-
inga í Norður-Ameríku, sem er syst-
urfélag ÞFÍ, og á þinginu í Wynyard
í Saskatchewan sl. vor fór Þorgerð-
ur Katrín Gunnarsdóttir mennta-
málaráðherra fyrir fríðum hópi.
„Það er alltaf gaman að koma til Ís-
lands, hitta gamla vini og kynnast
nýju fólki,“ segir Eric Stefanson frá
Winnipeg en hann sótti nýafstaðið
þing í Reykjavík ásamt bræðrum
sínum Kris og Tom. „Það styrkir
líka tengslin að fá Íslendinga á þing-
in vestra,“ bætir hann við.
Ársþing INL/NA 2006 verður
haldið í Victoria á Vancouvereyju í
Bresku-Kólumbíu dagana 20.–23.
apríl næstkomandi. Iceland Natur-
ally (www.icelandnaturally.com )
verður með Íslandskynningu í Van-
couver um svipað leyti og því ljóst
að Ísland og íslensk málefni verða
áberandi á svæðinu upp úr páskum.
Almar Grímsson, sem er að hefja
sitt þriðja starfsár sem formaður
ÞFÍ eftir að hafa verið varaformað-
ur um árabil, segir að á dagskrá fé-
lagsins hafi verið að bjóða upp á
hópferð til byggða íslenskra land-
nema á vesturströnd Norður-
Ameríku og því hafi stjórn félagsins
ákveðið að kanna hvort grundvöllur
væri fyrir hópferð sem miðast við
þátttöku á þinginu í Victoria.
Ef af verður tekur ferðin um 12
daga. Flogið verður til Seattle og ís-
lenska félagið þar heimsótt. Síðan
verður farið með rútu til byggðanna
í Blaine, Bellingham og Point Ro-
berts og þaðan til Vancouvereyju og
Vancouver. Lágmarksþátttaka er
25 manns og er áhugasömum bent á
að hafa samband við félagið
(www.inl@utn.stjr.is) eða einstaka
stjórnarmenn. Almar Grímsson er
formaður, Wincie Jóhannsdóttir er
varaformaður, Þóra Hrönn Njáls-
dóttir ritari, Baldur Valgeirsson
gjaldkeri og Eric Stefanson með-
stjórnandi. Varamenn eru Hrafnkell
A. Jónsson, Jón Hlöðver Áskelsson
og Kent Lárus Björnsson.
Morgunblaðið/Steinþór Guðbjartsson
Bræðurnir Eric, Kris og Tom (lengst til hægri) frá Winnipeg voru á þjóð-
ræknisþinginu og hittu meðal annars utanríkisráðherrahjónin Geir H.
Haarde og Ingu Jónu Þórðardóttur.
Stefnt að hópferð
til Victoria
Morgunblaðið/Sverrir
Á nýafstöðnu þjóðræknisþingi var Magnus Olafson (lengst til hægri) frá
Norður-Dakóta gerður að heiðursfélaga og kom hann við þriðja mann til
landsins vegna þingsins. Stefan Stefanson frá Gimli var útnefndur heið-
ursfélagi í fyrra og kom aftur á þingið í ár ásamt syni sínum og tengdadótt-
ur. Á milli þeirra er þriðji heiðursfélaginn, Vigdís Finnbogadóttir, fyrrver-
andi forseti Íslands, en til vinstri eru Almar Grímsson, formaður ÞFÍ, og
Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir menntamálaráðherra.
Eftir Steinþór Guðbjartsson
steinthor@mbl.is
AÐALFUNDUR Þjóðræknis-
félags Íslendinga samþykkti
tillögu stjórnar þess efnis að
áskrift að Lögbergi-Heims-
kringlu verði innifalin í fé-
lagsaðild.
Þátttakendur í ferðum ÞFÍ í
sumar voru skráðir áskrifendur
að Lögbergi-Heimskringlu í
eitt ár og segir Almar Gríms-
son, formaður ÞFÍ, að þetta
fyrirkomulag hafi mælst vel
fyrir. Því hafi verið ákveðið að
stíga næsta skref og vekja frek-
ari athygli félagsmanna á
blaðinu með því að hafa áskrift
innifalda í félagsaðild. Þannig
legði félagið sitt af mörkum til
að efla blaðið og veitti um leið
félagsmönnum möguleika á að
fylgjast með lífi og starfi fólks
af íslenskum ættum vestra.
Meðlimir fá LH
NÚ UM helgina fer fram í Reykja-
vík landsþing Ungra jafnaðarmanna,
ungliðahreyfingar Samfylkingar-
innar, undir yfirskriftinni frelsi =>
jöfnuður => tækifæri.
Frelsishugtakið er eitt
grunnhugtaka í hug-
myndafræði jafn-
aðarmanna. Í hugum
okkar stendur það þó
ekki eitt og sér heldur
er það samofið jafn-
rétti, samhjálp og
bræðralagi. Hér er um
að ræða eina heild þar
sem hvert hugtak
styður við hin og veitir
þeim jafnframt aðhald.
Íhaldsmenn vilja
gjarnan láta fólk halda
að þeir séu hinir sönnu
boðberar frelsis. Þeir slíta hugtakið
þó jafnan úr öllu samhengi, en við
það skekkist myndin. Og það er þessi
skakka mynd sem íhaldsstefnan boð-
ar. Frelsi íhaldsins þýðir fyrst og
fremst viðskiptafrelsi, frelsi fjár-
magns, frelsi til þess að nýta innflutt
láglaunavinnuafl, frelsi frá skatt-
greiðslum og séreign-
arréttur. Þessu fylgir
svo takmarkaður áhugi
á mannréttindum, hin-
um ófrjálsu í samfélag-
inu og öðru sem ekki
hefur beint efnahags-
legt gildi. Áherslur
stjórnvalda í skatta-
málum, sem fyrst og
fremst koma hinum
efnameiri til góða, sýna
glögglega að íhaldinu er
frelsi í raun ekki sér-
staklega hugleikið, að
minnsta kosti ekki frelsi
almennings. Tilburðir til einkavæð-
ingar í heilbrigðis- og menntakerfi
og veiking sjálfstæðra eftirlitsstofn-
ana á borð við Samkeppnisstofnun
draga upp sömu mynd af hinu sönnu
merkingu frelsis í hugum íhalds-
manna.
Frelsi jafnaðarmanna byggist aft-
ur á móti á því að allir þegnar sam-
félagsins séu frjálsir. Í því felst að
allir fái mannsæmandi laun fyrir
vinnu sína, dregið sé úr fátækt, því
hinir tekjuminni hafa minna frelsi í
markaðsþjóðfélagi nútímans, og allir
fái menntun án tillits til fjárhags-
stöðu. Frelsi kvenna er einnig lykil-
þáttur í þessu sambandi og í því felst
að nauðsynlegt er að samþætta
vinnu og heimilislíf og jafna kjör
kynjanna. Mannréttindi eru í háveg-
um höfð því nauðsynlegt er að jafna
stöðu minnihlutahópa í íslensku sam-
félagi. Einnig skipta hlutir eins og
nýsköpun, frelsi til viðskipta, ómeng-
uð náttúra og fjölmenning höfuðmáli
í því frjálsa samfélagi sem við viljum
byggja. Í huga jafnaðarmanna er
enginn vafi á að framangreind atriði
leiði til aukins frelsis til þátttöku í
samfélaginu, sem aftur mun draga
úr afbrotum og skapa grundvöll fyrir
fjölbreytilegt fjölmenningarlegt
samfélag. Jöfnuður og samhjálp eru
besta leiðin til þess að samfélagið
allt, einstaklingar og fyrirtæki, njóti
frelsis.
Jafnaðarmenn standa nú í harðri
pólitískri baráttu fyrir hag þjóðar-
innar allrar, baráttu sem háð er af
virðingu fyrir öllum einstaklingum,
óháð samfélagslegri stöðu þeirra.
Öflugt heilbrigðis- og menntakerfi er
sterkasta vopnið í frelsisbaráttu nú-
tímans, baráttu hverrar tími er kom-
inn, baráttu sem ekkert okkar hefur
efni á að tapist.
Frelsi => jöfnuð-
ur => tækifæri
Heiða Björg Pálmadóttir
fjallar um landsþing ungra
jafnaðarmanna
Heiða Björg
Pálmadóttir
’Jöfnuður og samhjálperu besta leiðin til þess
að samfélagið allt, ein-
staklingar og fyrirtæki,
njóti frelsis.‘
Höfundur er lögfræðingur og stjórn-
armaður í Ungum jafnaðarmönnum.
ÚR VESTURHEIMI