Morgunblaðið - 12.11.2005, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. NÓVEMBER 2005 37
Hér á landi sem í öðrum vest-rænum löndum virðistvandi barna sem eiga viðtilfinningalega vanlíðan að
stríða eða sýna af sér hegðun sem ekki
samrýmist aðstæðum og væntingum
hinna fullorðnu vera vaxandi. Þetta
birtist m.a. endurtekið í umræðum í
fjölmiðlum og þá oftast í tengslum við
vanda foreldra og skóla við að fá þjón-
ustu þegar ekki ræðst við vandann. Þá
hefst þrautaganga um óreiðustíga
mennta-, félags- og heilbrigðiskerfis.
Þjónusta allra þessara
kerfa markast að meira
eða minna leyti af erfiðu
aðgengi, skorti á fram-
boði og biðlistum. Ann-
ars vegar er mismikill
vanmáttur hinna 89 eða
svo sveitarfélaga lands-
ins hvað varðar félags-
og sálfræðiþjónustu og
hins vegar vanmáttur
þeirrar þjónustu sem
heyrir undir heilbrigð-
isráðuneytið, heilsu-
gæslunnar, þar með talið
skólaheilsugæslu, sér-
fræði- og sjúkrahúsþjón-
ustu.
Félagsþjónusta sveitarfélaganna er
mjög misjafnlega í stakk búin til að
mæta lögbundnum skyldum sínum
sem sérstaklega varða börn með hegð-
unarvanda, vímuefnaneyslu og afbrot.
Sama gildir um barnaverndina sem
ber að grípa inn í og veita viðeigandi
úrræði þegar um vanrækslu foreldra
er að ræða eða börn eru beitt lík-
amlegu eða kynferðislegu ofbeldi.
Grundvallaratriði er að skoða að-
stæður heima, í skóla og jafnaldrahópi
þegar barn hegðar sér illa eða sýnir
viðvarandi vanlíðan þannig að beita
megi viðeigandi stuðningsúrræðum.
Víða er misbrestur á að svo sé gert
jafnvel þó að um lögbundnar leiðir sé
að ræða. Þegar úrræðin á heimaslóð-
um duga ekki til á félagsþjónusta
sveitarfélaganna þess kost að leita til
sérúrræða Barnaverndarstofu sem
jafnframt er eftirlitsaðili með fram-
kvæmd barnaverndar. Greining-
arstöðin hefur svo sérstöku hlutverki
að gegna þegar raskanir leiða til fötl-
unar.
Menntakerfið hefur yfir skóla-
sérfræðiþjónustu að ráða sem fyrst og
fremst hefur því hlutverki að gegna að
greina vanda í skólaumhverfi og meta
þroska og námshæfni nemenda sem
ekki ráða við nám eða aðrar aðstæður
sem skólinn skapar. Sveitarfélögin
standa mjög misjafnlega að þessari
þjónustu og mörg dæmin um börn
sem hafa árum saman sýnt hegðun
eða líðan sem bendir til að barnið ráði
ekki við aðstæður í skólanum án þess
að vandinn hafi verið greindur eða þá
að ekki sé farið eftir þeim ráðlegg-
ingum um úrræði sem í framhaldi af
greiningu eru talin nauðsynleg. Skorti
á sérfræðiþjónustu, stuðnings- og sér-
úrræðum skólanna er jafnan um að
kenna þegar ekki er markvisst brugð-
ist við.
Á meðan úrræðum félags- og
menntakerfis er ábótavant má segja
að sá hluti heilbrigðiskerfisins sem
gera má tilkall til að veiti þjónustu á
þessu sviði einkennist af skorti á fram-
boði og óreiðu hvað skipulag varðar.
Þrjá meginaðila má nefna hér til sög-
unnar, í fyrsta lagi heilsugæsluna, í
öðru lagi Miðstöð heilsuverndar barna
og sérfræðinga á einkareknum stofum
og í þriðja lagi sjúkrahúsþjónustu
Barna- og unglingageðdeildar LSH
(BUGL) og FSA. Ýmsir heilsufars-
legir þættir geta vegið misþungt í
vanda barna sem hegða sér illa eða
bera merki tilfinningalegrar vanlíð-
unar. Þroskaraskanir, sjúkdómar í
miðtaugakerfi, skert skynjun, of-
virkniröskun og þunglyndi má nefna
sem dæmi um viðfangsefni heilbrigð-
iskerfisins á þessu sviði. Grundvall-
aratriði er að aðstæður í skóla séu í
samræmi við þroska og getu og að
barnið búi við forsvaranlegar heimilis-
aðstæður. Flestar heilsugæslustöðvar
sinna þessum heilsufars-
vandamálum af litlum
mætti eða algjöru magn-
leysi. Örfáar undantekn-
ingar eru þó til þar sem
heilsugæslulæknirinn og
hjúkrunarfræðingurinn
eiga kost á nauðsynlegu
samstarfi við sálfræðing,
félagsráðgjafa og iðju-
þjálfa en síður sér-
fræðilækna á þessu sviði.
Það varðar miklu um lífs-
gæði þessara barna og
fjölskyldna að geta leitað
til slíkra fagaðila í sínu
heimahéraði en færa má
rök fyrir því að veigamestu brotalöm-
ina í heilbrigðisþjónustu fyrir börn og
unglinga sé hér að finna.
Sérfræðiþjónusta sjálfstætt
starfandi lækna og annarra fagaðila er
síðan óskilgreint eyland í óreiðunni.
Eyland vegna þess að rekstrar-
grundvöllur einyrkja á stofu býður
ekki upp á nauðsynlegt svigrúm til að
eiga nauðsynlegt samstarf við aðra
fagaðila um leið og kostnaður við
hverja komu er tiltölulega lítill í sam-
anburði við sjúkrahúsþjónustu. Hér
mætti nýta hagkvæmni einkarekstrar
og þverfaglegt svigrúm sjúkra-
húsþjónustunnar með því að taka upp
svo kölluð ferliverk á göngudeild
BUGL eins og í undirbúningi hefur
verið á barna- og unglingageðdeild
FSA.
BUGL er skilgreind sem ein deilda
innan eins af sviðum LSH, deild með
göngu-, dag- og legudeildarþjónustu.
Deildin getur aðeins sinnt broti af
þeim hópi barna sem eiga við geð- og
þroskaraskanir að stríða við allsendis
ófullnægjandi aðstæður hvað varðar
húsnæði og skipulagslega stöðu. Til
stendur að bæta það fyrrnefnda enda
deildin búið við óhentugt, illa farið og
þröngt húsnæði um árabil. Ómet-
anlegur stuðningur við þau áform hef-
ur fengist hjá einstaklingum, fé-
lagasamtökum, fyrirtækjum og síðast
en ekki síst fórnfúsu framlagi ýmissa
listamanna sem fram hafa komið á
styrktartónleikum.
Hvar kreppir þá skórinn? Svarið er
ekki einfalt og fer eftir því hver er
spurður. Hvert geta foreldrar eða
kennarar leitað þegar barn hegðar sér
eða líður illa? Svarið er að leitað er
meira og minna tilviljanakennt til allra
þessara aðila vegna þess að markviss
verkaskipting milli þeirra er ekki til.
Hver ber ábyrgð á óreiðunni sem hef-
ur þróast ómarkvisst í áranna rás?
Heilbrigðisyfirvöld hafa ekki þann
laga- og reglugerðarramma sem fé-
lags- og menntayfirvöld hafa við að
styðjast á þessu sviði en þeim ber
skylda til að upplýsa fólkið í landinu
um þá sýn og stefnu sem þau vonandi
hafa um skipulag heilbrigðisþjónustu
á þessu sviði. Lýst er eftir leiðakorti
um óreiðustíga þess kerfis sem mæta
á vanda hins stóra hóps barna og ung-
linga sem búa við skert aðgengi að
nauðsynlegri þjónustu sökum þeirrar
óreiðu sem hér er lýst. Hvernig mæta
á ónógu framboði þjónustunnar hlýtur
síðan að þurfa að byggjast á því að til-
tekið skipulag sé fyrir hendi. Svo er
ekki.
Óreiðustígar
og skortur á
þjónustu
Ólafur Ó. Guðmundsson fjallar
um stöðu geðheilbrigðisþjón-
ustu fyrir börn og unglinga ’Skorti á sérfræðiþjón-ustu, stuðnings- og sér-
úrræðum skólanna er
jafnan um að kenna þeg-
ar ekki er markvisst
brugðist við.‘
Ólafur Ó.
Guðmundsson
Höfundur er yfirlæknir BUGL.
a
ð er
Á að
rangr-
smik-
far og
jafn-
grar
dar
-
sem
r rit-
verið
ðunar
var-
num.
æk lög-
m og
ðli-
vænst
sem
sína,
i með
rausti
okkur
m-
l-
kki
m við
gan
uta-
huga
af kostgæfni, í anda þess sem seg-
ir í Reykjavíkurbréfinu, til hverra
ráða sé rétt að grípa.
Það er sjálfsagt og eðlilegt að
fullvissa sig um að sá rammi lög-
gjafar sem umkringir viðskipta-
lífið sé hæfilegur og heilsteyptur.
Við þá skoðun getum við stuðst
við álitlegan hóp innlendra fræði-
manna í þessum greinum og not-
fært okkur reynslu annarra þjóða
bæði í nágrenni okkar og víðar í
heiminum. Þetta höfum við raun-
ar reynt að gera, en spurningin er
hvort þar verði enn um bætt. Þá
skiptir það ekki minna máli að
þær stofnanir landsins sem sjá
um framkvæmd þessarar lög-
gjafar séu vel í stakk búnar, starfi
með réttum hætti og hafi yfir
þeim fjármunum og því mannavali
að ráða sem til þarf. Í því efni get-
um við sömuleiðis stuðst við for-
dæmi annarra þjóða og notið að-
stoðar og ráðgjafar frá alþjóð-
legum stofnunum. Við eigum
ennfremur á að skipa meira úrvali
menntaðs og reynds fólks en
nokkru sinni áður sem ráðist geti
til starfa á slíkum vettvangi.
Það skiptir þó enn meira máli
en opinberar aðgerðir hverju fyr-
irtæki atvinnulífsins sjálfs og
samtök þeirra geta komið til leið-
ar. Hér er um framtíð frjáls at-
vinnulífs í landinu að tefla, sem
eigendur og stjórnendur þessara
fyrirtækja hljóta að láta sig varða
öðrum fremur. Þeir ættu því að
hafa frumkvæði að því að efla gott
siðferði og tiltrú með því að fyr-
irtækin setji sér sjálf reglur um
heilbrigða stjórnarhætti, byggðar
á ráðgjöf sinna eigin samtaka. Í
því efni skiptir samband yf-
irstjórnar og framkvæmda-
stjórnar meginmáli. Hlutverkum
þeirra má ekki rugla saman.
Skylda yfirstjórnar er að líta eftir
framkvæmdastjórn, og eigendum
getur gefist vel að leita að ein-
hverju leyti út fyrir sinn eigin hóp
til þess að gegna því hlutverki.
Ástæða er til þess að endurskoð-
unarfyrirtæki geri sérstaka gang-
skör að því að skilgreina hlutverk
sitt og stöðu, svo mjög sem starf-
semi þeirra hefur verið í sviðsljós-
inu víða um heim. Þá ættu hinir
einkavæddu og ört vaxandi bank-
ar að gera sem fyllsta grein fyrir
því að þeir forðist liðsinni við æv-
intýramennsku, noti ekki stöðu
sína til að hafa áhrif á kauphall-
arviðskipti og haldi launum for-
stjóra sinna í eðlilegum skorðum,
án kaupréttarhlunninda sem ekki
þjóna þeim tilgangi sem ætlað
var.
Þá kemur að hlutverki blaða og
annarra fjölmiðla við mótun heil-
brigðs viðskiptalífs. Sá þáttur hef-
ur aukist og eflst á undanförnum
árum, enda ólíkt meira um mennt-
að og þjálfað fólk en áður var og
ærið rúm ætlað til þessara þarfa.
Mikið vantar þó á að fjölmiðlar
hafi getað gert það vel skiljanlegt
sem verið hefur að gerast í ís-
lensku viðskiptalífi að und-
anförnu. Á meðan það hefur ekki
tekist er varla von að stjórn-
málamenn og allur almenningur
geti náð áttum í umfjöllun vanda-
samra og viðkvæmra mála.
Svo aftur sé snúið að upphafi
þessa máls, er vissulega ástæða til
að spyrja hvort íslenskt viðskipta-
líf sé á refilstigum. Það er skoðun
okkar sem þessar línur ritum að
við þeirri hætu eigi að bregðast á
breiðum grundvelli þar sem sam-
an fari vel ígrundaðar aðgerðir af
opinberri hálfu og viðbrögð við-
skiptalífsins sjálfs til þess að efla
það traust og velsæmi sem er
mesta auðlind hverrar þjóðar.
’… er íslenskt við-skiptalíf komið á ref-
ilstigu? Erum við ef til
vill að ganga í gegnum
svipað ribbaldaskeið
ungs kapítalisma sem
Bandaríkin gerðu í
byrjun tuttugustu ald-
ar, Svíar nokkru
seinna, og Rússar og
aðrar þjóðir …‘
Jóhann er stórkaupmaður.
Jónas er fv. bankastjóri.
milli landfyllingarinnar og lands, hafi
ekki hlotið góða umsögn Skipulagsstofn-
unar, sem lagði til að ekki yrði farið í
svo miklar landfyllingar. Því sé líklegra
að svokölluð lágbrú verði lögð þvert á
víkina, og líklegt að farið verði í hug-
myndasamkeppni um hönnun á útliti
brúarinnar, verði sú leið fyrir valinu.
Hugmyndir um að byggja
yfir hluta Sæbrautar
Dagur segir að í þeirri vinnu sem
framundan er við skipulag tenginga inn
í gatnakerfi borgarinnar vilji menn ekki
einskorða sig við þær hugmyndir sem
þegar hafi komið fram, heldur sé allt
opið. Til dæmis hafi sú hugmynd komið
upp að byggja yfir Sæbrautina á ein-
hverjum kafla á milli Miklubrautar og
Kleppsmýrarvegs til að endurnýja
tengsl Vogahverfis við Elliðaárvoga.
Hugmyndin sé til skoðunar.
lag Sundabrautar mun miðast við innri leið
t hús þurfi að víkja
Líklegt er að Sundabraut muni liggja á svokallaðri innri leið og verði haldin sérstök
hugmyndasamkeppni um útlit brúarinnar, segir Dagur B. Eggertsson. Framkvæmda-
svið Reykjavíkurborgar mun svo standa fyrir fundi um Sundabrautina 17. október nk.
Ljósmynd/Borgarvefsjá
líkindum mæta Sæbraut, en
rvegur er nú.
Borgaryfirvöld leggja mikið upp úr því
að ekki verði bein leið í gegnum Voga-
hverfi. Því gætu þeir sem ætla inn Skeið-
arvog að leggja krók á leið sína, miðað
við þessa hugmynd sem varð til við vinnu
tæknimanna Reykjavíkurborgar og
Vegagerðarinnar.