Fréttablaðið - 12.02.2004, Blaðsíða 20

Það er stundum sagt að sagan eigiþað til að bíta í skottið á sjálfri
sér. Að baki liggur án efa hugmynd
um endalausa hringrás sögunnar
sem er knúin áfram af getuleysi
mannsins til að læra af reynslunni.
Hver kynslóð þarf að gera sín eigin
mistök og getur ekki lært af mis-
tökum fyrri kynslóða. En stundum
getur sagan farið hringinn svo hratt
að hún endurtekur sig án kynslóða-
skipta. Það villir um fyrir mönnum
að veröldin er síkvik og breytileg og
þeir freistast til að gera sömu mis-
tökin tvisvar þar sem þeir töldu for-
sendurnar breyttar.
Það hefur margt verið rætt og
ritað um þátt Davíðs Oddssonar for-
sætisráðherra í endursköpun ís-
lensks viðskipta- og efnahagslífs.
Sumir stuðningsmenn hans hafa
gerst helst til frekir til fjörsins og
viljað eigna Davíð opnun íslensks
samfélags sem rekja má til EES-
samningsins eða lækkun verðbólgu
sem rekja má upphafið að til að-
gerða ríkisstjórnar Steingríms Her-
mannssonar og þjóðarsáttasamn-
inga verkalýðshreyfingarinnar og
samtaka atvinnurekenda. En hvert
svo sem upphafið var fylgdu ríkis-
stjórnir Davíðs ávinningi af þessum
verkum vel áfram. Og munurinn á
ríkisstjórnum hans og ríkisstjórn
Steingríms var veiga- og áhrifamik-
ill á öðru sviði. Þegar Davíð tók við
tilkynnti hann endalok hinna sér-
tæku aðgerða og boðaði tíð al-
mennra leikreglna. Hann tæmdi
biðstofurnar af fólki sem vildi láta
ríkið hjálpa sér – og þá oftast á
kostnað einhverra annarra.
Setning sérstakra laga á sölu
stofnfjáreigenda Spron á sparisjóðn-
um til KB banka boðar afturhvarf til
tíma Steingríms. Með lögunum gripu
stjórnvöld og Alþingi fram fyrir
frjálsa samninga tveggja aðila sem
voru í fullkomnu samræmi við þau
lög er þá giltu. Það er erfitt að greina
hvaða hagsmuni stjórnvöld mátu
framar hinum almennu reglum. Það
er helst að manni detti í hug stöður
hinna fjölmörgu sparisjóðsstjóra;
jepparnir þeirra og fríðindin.
Þar sem tilefni þessara laga virð-
ist lítið dettur mér einna helst í hug
að stjórnvöld og Alþingi hafi sett lög-
in fyrst og fremst vegna þess að þau
gátu það – að þau væru að kanna far-
veginn fyrir slík sértæk lög sem ætl-
að var að grípa inn í samninga manna
á milli og stjórna með því þróun ís-
lensks viðskiptalífs. Að baki lögun-
um liggur trúin á að mannavalið á
þingi sé betur til þess fallið að leiða
íslenskt viðskiptalíf en þeir sem star-
fa dags daglega í viðskiptalífinu –
sama trú og var grunnurinn að öllum
sértækum aðgerðum stjórnvalda á
árum áður sem Davíð Oddsson átti
svo ríkan þátt í að kveða í kútinn.
Í ræðu Davíðs á viðskiptaþingi í
gær lýsti hann efnisinnihaldi yfir-
vofandi frumvarps um eignarhald á
fjölmiðlum. Af orðum hans má ráða
að það frumvarp verði enn sér-
tækara og skrítnara – nánast sniðið
að því að þeir sem eigi Fréttablaðið í
dag megi ekki eiga það lengur. ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um fordæmisgildi
Spron-laganna.
20 12. febrúar 2004 FIMMTUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Það er alkunna utan úr heimi,að sigurvegararnir skrá sög-
una, svo að þeir, sem fara hall-
oka í stjórnmálum eða stríði, fá
iðulega ekki að njóta sannmælis,
að minnsta kosti ekki fyrr en
eftir dúk og disk. Með líku lagi
hefur saga Íslands bjagazt svo-
lítið í meðförum skrásetjaranna.
Því veldur ekki sízt ofríki
stjórnmálanna í íslenzku samfé-
lagi og ofurvægi sveitanna: ætli
Ísland sé ekki eina land álfunn-
ar, þar sem margar kynslóðir
barna og unglinga lærðu þjóðar-
sögu, sem formaður stjórnmála-
flokks hafði skráð? – ég er að
tala um Jónas Jónsson frá
Hriflu. Hann var að vísu mikill
skólamaður, en það fer samt
ekki vel á því, að stjórnmála-
menn – og sízt þeir, sem standa
blóðugir upp að öxlum – skrái
söguna. Ég hef áður lýst þeirri
skoðun, að mynd þjóðarinnar af
Jóni Sigurðssyni forseta hefur
verið röng í
v e i g a m i k l u m
atriðum, því að
Jón var hlynnt-
ur frjálsum við-
skiptum og
gerði enga fyr-
irvara – og það
mátti helzt ekki
spyrjast, því að
þá hefði ekki
verið eins auð-
hlaupið að því
að reyra landið í
viðskiptafjötra
í kringum 1930.
Það hefur eimt
eftir af þessari
söguhefð fram á okkar daga, og
ýmsar ranghugmyndir um þjóð-
félagsmál hafa orðið langlífari
fyrir vikið og staðið þjóðinni
fyrir þrifum.
Rétt hlutföll
Að undanförnu hefur mikið lof
verið borið á Hannes Hafstein
ráðherra í minningu upphafs
heimastjórnar á Íslandi. Það er að
miklu leyti verðskuldað, því að
Hannes lét margt gott af sér leiða.
Hann varaði t.a.m. fyrstur alþing-
ismanna við hættulegum afleið-
ingum ranglátrar kjördæmaskip-
anar. En hlutföll lofsins eru röng,
því að Hannes stóð á öxlum ann-
arra manna, og það er rétt og
skylt að heiðra einnig minningu
þeirra. Þetta láðist t.d. Kristjáni
Albertssyni í upphafningarævi-
sögu hans um Hannes Hafstein í
þrem bindum fyrir 40 árum. Þess
vegna verður ekki undan því vik-
izt að bregða frekari birtu á fram-
lag Hannesar til þeirra atburða,
sem leiddu til heimastjórnar á Ís-
landi. Og þeim mun meira fagnað-
arefni er væntanleg ævisaga Val-
týs Guðmundssonar eftir Jón Þ.
Þór sagnfræðing.
Því að helzti frumkvöðullinn í
stjórnmálum Íslands um alda-
mótin 1900 var ekki Hannes Haf-
stein, hversu hátt sem menn
reyna að hampa honum nú, held-
ur Valtýr Guðmundsson. Valtýr
olli með samherjum sínum þeim
straumhvörfum, sem leiddu til
heimastjórnar á Íslandi, og hann
er því eiginlegur höfundur
heimastjórnarinnar, svo sem ég
lýsti á þessum stað tvo undan-
farna fimmtudaga. Þegar Hannes
náði kjöri á þing árið 1900, hafði
hann í rauninni ekki unnið sér til
frægðar annað en það, að hann
var dáð skáld og dugandi emb-
ættismaður, bæði sem hægri
hönd landshöfðingja og sýslu-
maður, og ekkert nema gott um
það að segja – og hann hafði dott-
ið í sjóinn í átökum við útlenda
landhelgisþjófa og komizt af við
illan leik og öðlazt þjóðfrægð fyr-
ir vikið. Þá hafði Valtýr setið á
þingi í sex ár og lagt grunninn að
nýjum áherzlum þingsins í þjóð-
frelsisbaráttu Íslendinga við
dönsku stjórnina.
Meira púður, minni sjarmi
Valtýr var hagsýnn stjórn-
málamaður. Hann lét sér ekki
nægja að leggja línurnar, heldur
lagði hann einnig grunninn að
báðum þeim höfuðmálum, sem
Hannesar Hafstein hefur helzt
verið minnzt fyrir úr stjórnartíð
sinni, símamálinu og bankamál-
inu. Símamálið snerist um að
leggja síma til landsins frekar en
að taka upp loftskeytasamband
við útlönd og láta símann nema
land á Austfjörðum og teygja sig
þaðan til Reykjavíkur frekar en
að taka símann á land í Reykjavík
og láta þá landsbyggðina e.t.v.
þurfa að bíða. Valtýr lagði samn-
ingana um símann upp í hendur
Hannesar og einnig bankamálið,
sem snerist um að laða hingað
heim erlent starfsfé til að stofna
Íslandsbanka til að keppa við
Landsbankann. Honum stýrði
Tryggvi Gunnarsson, móðurbróð-
ur Hannesar og náinn bandamað-
ur Magnúsar Stephensen lands-
höfðingja, og þótti aðhaldssamur
í lánveitingum. Tryggvi og Magn-
ús voru kallaðir „afturhalds-
liðið“ meðal Valtýinga, og skjól-
stæðingur þeirra, Hannes Haf-
stein, vakti því ekki í fyrstu mik-
ið traust meðal þeirra framsýnu
umbótamanna, sem fylgdu Valtý
að málum. Enda skipaði Hannes
sér strax í sveit með andstæðing-
um Valtýs á Alþingi, þar á meðal
voru konungkjörnir þingmenn,
sem drógu taum dönsku stjórnar-
innar í sjálfstæðisdeilunni.
Valtýr var sískrifandi eins og
Jón Sigurðsson á undan honum
og laðaði menn með því lagi til
fylgis við sjónarmið sín. Hannes
Hafstein skrifaði ekki mikið,
ekki í óbundnu máli: hann laðaði
menn að sér með sjarmanum
fyrst og fremst. Það var meira
púður í Valtý, um það vitna rit-
gerðir hans í Eimreiðinni. Valtýr
var fræðimaður, Hannes var
skáld. ■
Um áfengi
og fordóma
Jónas Gunnarsson skrifar:
Ég er einn af þeim sem misnot-uðu áfengi og misstu stjórn á
lífi sínu snemma. Á þessum ferli
sá ég menn verða að aumingjum
og aumingja verða að mönnum.
Bakkus var dýr skóli og fyllti mig
af ranghugmyndum, ég var með
höfuðkvalir og fleira. Bakkus var
líka dýrt en gott verkjalyf fyrir
sálina. Ég sá að það var oft besta
fólkið sem féll í örlagagildru
Bakkusar. Eftir 25 ár var Bakkus
farinn úr lífi mínu.
Hann var aldrei góður ferða-
félagi erlendis, þar sem tækifær-
in biðu í hrönnum.
Ég fjarlægðist AA, sem eru
yfir gagnrýni hafin, eru góð sam-
tök og eiga að vera. Ég hef fengið
krampaköst, misst meðvitund og
fallið í yfirlið. Það eru til milljón-
ir manna úti í heimi sem hætta að
drekka án þess að fara í meðferð
og fara á AA fundi. Ég hef séð AA-
fíkla, sem er fólk sem hefur það
fyrir áhugamál að tala um þennan
hættulega sjúkdóm, án þess að
hafa lent í honum sjálft. En það
getur verið erfiðara að komast út
úr geðbatteríinu fyrir suma, sem
þó eru orðnir heilbrigðir. Það er
þó ekki þar með sagt að þröngsýn-
ir geðlæknar kaupi það. ■
Hannes Hafstein
■ Bréf til blaðsins
■ Lögreglufréttir
Sértækar aðgerðir í stað almennra reglna
„
Hannes Haf-
stein skrifaði
ekki mikið,
ekki í
óbundnu
máli: hann
laðaði menn
að sér með
sjarmanum
fyrst og
fremst.
ÞORVALDUR
GYLFASON
■
skrifar um Hannes
Hafstein og
heimastjórnina.
Um daginnog veginn
LEONÍD KÚTSJMA OG PÚTIN
Á valdatíma Kútsjma hafa á annan tug fjölmiðlamanna verið drepnir í Úkraínu. Hér er
hann ásamt Pútín Rússlandsforseta, sem kom í heimsókn á dögunum.
Óvinur fjöl-
miðlamanna
Jónas Kristjánsson, fyrrverandiritstjóri, gagnrýnir harðlega á
vef sínum fyrirhugaða heimsókn
Davíðs Oddssonar forsætisráð-
herra til Úkraínu en þar mun Dav-
íð hitta forseta landsins, Leoníd
Kútsjma. Óhætt er að segja að
Kútsjma njóti ekki virðingar um-
heimsins en hann hefur meðal
annars verið sakaður um að
leggja á ráðin um morð á fjöl-
miðlamönnum.
Forstjóri í geimflaugaverk-
smiðju
Leoníd Kútsjma er fæddur árið
1938 í Úkraínu. Hann er lærður
verkfræðingur og naut mikillar
velgengni í því starfi og hlaut tvis-
var verðlaun fyrir að eiga þátt í
hönnun og þróun geimflauga.
Hann skrifaði einnig lærðar grein-
ar um þau efni. Á árunum 1960 og
1982 vann hann sem tæknihönnuð-
ur hjá Pivdenne, sem er stærsta
geimflaugaverksmiðja í heimin-
um og hefur framleitt margar af
bestu eldflaugum Sovétríkjanna.
Áður en Kútsjma sneri sér að
stjórnmálum var hann einn af for-
stjórum fyrirtækisins.
Blaðamenn drepnir
Pólitísk afskipti Kútsjma
hófust árið 1990 þegar hann var
kosinn á úkraínska þingið. Frá
október 1992 til september 1993
gegndi hann embætti forsætisráð-
herra Úkraínu. Hann var kosinn
forseti árið 1994 og hét þjóðinni
efnahagslegum umbótum en þær
hafa gengið hægt. Á síðustu árum
hefur þess orðið vart að Kútsjma
á erfitt með að þola gagnrýni.
Árið 2000 skýrði maður í innsta
hring Kútsjma frá því að forset-
inn hefði beðið leyniþjónustuna
um að drepa rannsóknarblaða-
manninn hreinskilna Georgiy
Gongadze. Árið eftir setti nefnd
sem verndar fjölmiðlamenn (CPJ)
Kútsjma á lista yfir tíu verstu
óvini fjölmiðla. Meðal annarra
sem komust á listann voru Fídel
Kastró, Vladimír Pútín, Ayatollah
Khamenei, Jiang Zemin og Robert
Mugabe. Reyndar má segja að
opið skotleyfi sé á fjölmiðlamenn
í Úkraínu. Sprengjum hefur verið
varpað að fjölmiðlabyggingum,
ráðist er á fjölmiðlamenn og rit-
stjóra og andrúmsloft í fjölmiðla-
heiminum er sagt einkennast af
hræðslu og sjálfsritskoðun. Árið
2002 sögðust 62 prósent blaða-
manna landsins hafa orðið fórnar-
lömb ritskoðunar stjórnvalda.
Sjónvarpsstöðvar landsins og aðr-
ir fjölmiðlar eru undir eftirliti
stjórnvalda, sem hafa ekki mikla
þolinmæði þegar kemur að gagn-
rýni á störf þeirra. Á valdatíma
Kútsjma hafa á annan tug blaða-
manna verið drepnir og stjórn-
völd hafa ekki sýnt áhuga á að
leysa málin og draga morðingja
þeirra fyrir dóm.
Kútsjma til hliðar?
Gagnrýni á Kútsjma fer jafnt
og þétt vaxandi. Kunnugir segja
að meðferð hans á andstæðing-
um, jafnframt sóðalegu orðbragði
og hegun, minni á Slobodan
Milosevic. Vestrænar þjóðir hafa
dregið mjög úr samskiptum við
Úkraínu og þess hefur orðið vart
að stjórnvöld í Rússlandi hafi sett
Kútsjma til hliðar, þótt þau fari
varlega í sakirnar. Stjórnarand-
staðan í Úkraínu undirbýr bar-
áttu sína fyrir því að Kútsjma láti
af störfum áður en öðru kjörtíma-
bili hans lýkur nú í haust. Það er
hins vegar engin ástæða til bjart-
sýni í þeim efnum. ■
Furðuverk
Eitt af mínum uppáhaldslögum úr
barnæsku heitir ,,Ég er furðu-
verk“. Ég hef hingað til ekki velt
mér mikið upp úr boðskap lagsins
heldur dáðst að kraftinum í flutn-
ingi Ruthar Reginalds og laglín-
unni sem er grípandi og skemmti-
leg. Eftir að ég las viðtal við hana
á blaðsíðu 46 í Fréttablaðinu á
sunnudaginn var fór ég hins vegar
af einhverjum ástæðum að velta
fyrir mér inntaki textans og hef
komist að því að boðskapur hans
gengur þvert á þann boðskap sem
Rut Reginalds sendir þjóðinni
með gjörbreytingu útlits síns á
næstu mánuðum...
GUÐRÚN PÁLÍNA ÓLAFSDÓTTIR SKRIFAR Á
WWW.DEIGLAN.COM
Fíkniefnaheimurinn
Nú á undanförnum dögum og vik-
um hefur verið bent á hrikalegar
hliðarverkanir í umræðunni um
fíkniefnaneyslu unglinga, sem
vímuefnavandinn hefur í för með
sér. Foreldrar unglinga eru skilj-
anlega hræddir og óöruggir um
börn sín í þessum heimi og spyrja
sig hvernig best sé að bregðast
við, eða með hvaða hætti sé hægt
að koma í veg fyrir að börnin
þeirra prófi eða fari að fikta við
fíkniefni. Afleiðing þess er að ein-
staklingurinn leiðist út af hinum
hefðbundna samfélagsramma inn
í hinn svarta heim fíkniefna, af-
brota, ofbeldis og djöfuldóms.
Aðstandendur verða sjálfkrafa
hluti af vítahringnum og afleið-
ingar þess sem eitt barn getur
komið af stað eru miklar...
ELÍSABET GÍSLADÓTTIR SKRIFAR Á WWW.TIKIN.IS
Maðurinn
LEONÍD KÚTSJMA
■ forseti Úkraínu hefur komist á lista
yfir tíu verstu óvini fjölmiðla.